'bihotz-altxagarri' eredukoak

bihotz-altxagarri hitz elkartuaren egiturakoak aztertuko ditugu atal honetan. Hauxe da hitz elkartu hauen egitura:

Balio arazlea daukan -garri da adjektibo-elkarte hauetako mugakizuna osatuko duena; beldurgarri, mingarri, izugarri edo lotsagarri adjektiboak sortzen dituena, alegia. Osagarri-buru egiturako elkarteak direnez, mugatzailea, ezkerreko izena, adjektiboaren osagarria izango da. Beste hitz batzuetan esanda, aditzetik eratorririko adjektiboa den heinean, aditz horren barne-argumentua da ezkerreko izena. Eta adjektibo-elkarteak kalifikatzen duen izena, ostera, aditzoinaren subjektua.

Ikus adibideok:

• aho-gozagarri, arima-galgarri, belarri-mingarri, bihotz-altxagarri, bihotz-berogarri, bihotz-erdiragarri, bihotz-sendagarri, buru-aringarri, buru-hausgarri, etxe-galgarri, herri-kaltegarri, neke-aringarri, plazer egingarri…

• Etxahunen sentipena zirraragarri, biotz-urragarri, kordokagarri da benaz. Iparragirrerenak eztu noski alako astindu indarrik. (Amasei seme Euskalerri'ko, Etxaide, J.)
• Emengo gureari darion xarmadura! Ikuskari biotz-erdiragarria benetan! (Aritz beraren adarrak, Bordari)
• Hutsetik eta ezjakinetik, tarte-lan eta buru-aringarri hartu zuela berrogei eta areago urteko diruzainak bertsogintza. (I. Goikoetxea)
• Zer dezu emen ikasgarririk? Irakurriaren irakurriz itsatsiko bait-zaizu oarkabean onik asko, neonek ere egiten aal ditut nere motzean zenbait oartxo neke-aringarri al ba litz. (Itz-lauz, Lizardi)
• […] zeruak eta lurrak neure baitan bat; zuhaitz banintz, ilargiaren adatsa laztandu eta ferekatuko nuke gauero, adarrak beso bihurturik eta hostoak esku; zuhaitz banintz, mila loreren ederrean lehertuko nintzateke udaberri oro, eta mila fruitutan uda edo udazken oro, izaki guztien begi-betegarri eta aho-gozagarri; zuhaitz banintz, hostagabetuko nintzateke udazken eta negu oro, baina ametsak mantendu eta sostengatuko ninduke orduan zutik, zeren, nola bizitzari heriotza darraion, hala baitarraio heriotzari bizitza; zuhaitz banintz, finean, betiko heriotza etorriko litzaidake, baina betikoa zirudiena ere ustezkoa litzateke, […] (Lur bat haratago, Irigoien, J. M.)

Adibide horietan honela ulertzen ditugu bihotz-urragarri, bertsogintza buru-aringarri eta ohartxo neke-aringarri: ‘sentipenak bihotza urratzen du’, ‘bertsogintzak burua arintzen du’ edo ‘ohartxoek nekea arintzen dute’.

Marraz elkarturik nahiz bereiz idatz daitezke bi osagaiak mota honetako elkarteetan.