gainera

Atal honetan guztiak aztertzen ari garenak bezala, gainera ere emendiozko lokailu bat da. Ondoko lerroetan ikusiko dugu nola erabiltzen den eta zer ezaugarri dituen.

Hitz honen morfologiak argi erakusten digu nondik heldu den: gain izena dugu alde batetik, eta -ra adlatiboaren marka, bestetik: “mendira” bezala, “gainera” ere berdin osatua dago. “mendi” eta “gain” biak izenak dira: “esnearen gaina” esaten da, adibidez. Baina adlatiboa erabiltzean, arrunta baldin bada ere “mendira” esatea, ez da gauza bera gertatzen “gain” izenarekin, arruntean postposizio gisa ageri baita leku-denborazko markaren bat hartzen duenean.

Aurkitzen ahal dira, hala ere, adibide batzuk izen arrunt bezala emana:

• Gain gainera direnean, kausitzen dituzte hamabi gizon xahar, lurrerainoko bizarrekin, mahain baten inguruan dagozila. (Ixtorio-mixterio, Barbier):

• mahai gainetik erori da
• mahai gainean utzi dugu
• mendi gainera igan ziren

Ohart gaitezen azkeneko horretan: “mendi gainera igan ziren”. Hor postposizio bat besterik ez da: “mendira igan ziren” eta “mendi gainera igan ziren” antzeko egiturak dira, bistan denez: “mendi-ra”, “mendi gainera”. Lehenbizikoa morfema bat da, eta bigarrena izen bat, postposizio bihurtua. Postposizio hori, hala ere, ez da nahasi behar hemen ikusten ari garen “gainera” emendiozko lokailuarekin. Postposizioa izenarekin batera doa, baina emendiozko lokailua laxoa da, biek itxura berbera baldin badute ere. Hona hemen biak pare-parean:

• Zure gainera erori zen bat-batean → postposizioa
• Z u, gainera, lurrean erori zinen zabal-zabala → emendiozko lokailua

Lehenbizikoa postposizio arrunta da, baina bigarrena, emendiozko lokailua, jatorrizko “gainera”-ren esanahia guztiz galdurik duela. Emendiozko lokailu horrek testuan zehar esandako beste zerbaitekin lotzen du segidan datorren esaldia:

• Udan maiz joaten da mendira. Gainera, ahal duen guztietan hondartzara ere hurbiltzea gustatzen zaio.

Hor ikusten da nola erabiltzen den emendioa informazio berria (“ahal duen guztietan hondartzara hurbiltzea” aurretik emandakoari (“mendira joatea”) emendatzeko, gaineratzeko. Hor, gainera kendu eta eta jarriko balitz, ez litzateke gehiegi aldatuko testuaren esanahia, biek gauza berbera egiten baitute: informazioa gaineratu, alegia.

Lokailuen ezaugarrietako bat da juntagailu baten arrimuan agertzearena. Hori oso garbi ikusten da lokailu honekin, oraintxe berean emandako adibidea beste modu honetara ere ikus baitezakegu:

• Udan maiz joaten da mendira, eta, gainera, ahal duen guztietan hondartzara ere hurbiltzea gustatzen zaio.

Beste batzuetan beste lokailu batekin ere, edo juntagailu batekin, ondoko adibideetan ikusten den bezala:

• Beti maite izan du mendira joatea, baina orain, gainera, mendirik garaienak aukeratzen ditu beti.
• Beti maite izan du mendira joatea. Hondartzara ere, gainera, egun ona egiten duen bakoitzean.

Orain arte jarritako adibide guztietan ikusten den gisan, gainera perpaus hasieran doa arruntean, nahiz ez den beti hori toki bakarra, amaieran ere aurkituko baitugu batzuetan, eta mintzagaiaren ondoren, noski:

• Zail da ulertzen nola galdu zuen pilota. Aita lagun zuelarik, gainera.
• Holako eztabaidetan, gainera, ez da deusik ikasten, eta horregatik hobe duzu ez denborarik galdu.

• Adibide klasikoak:
  • Toki berean lehengo guzien gainera, fotografia berri bat hartzen dute gure begiek. (Beribilez, Etchepare, J.)
  • Gainera, soldadoz eta hirizainez ebroa etzaikuia atheratzen zoko guzietarik. (Beribilez, Etchepare, J.)
  • Eta gainera Alkate izateaz aspertua ere banago ta izan bite bera gure erri onen buru. (Ardi Galdua, Azkue, R. M.)
  • Kurtu deneko, brau, jauzi egiten dio debruak gainera. (Ixtorio-mixterio, Barbier)
  • Gainera gure klaseari eta leinuari eman behar diogula amore beti. (Narratiba, Aresti, G.)

• Gaurko adibideak
  • Oinarrizko adigai hauetatik gainera adimen hutsaren oinarri-esakuneen sistema ere erator daiteke, eta oinarri-esakune hauen bidez mundu honen oinarrizko egiturak legeen sistema baten gisa ulertzen ditugu eta izadia osotara kausa mekanikoen arabera eta legeen arabera konplituki determinatuta ezagutzen dugu. (Arrazoimen hutsaren kritika, Kant / I. Uribarri)
  • […] zaigun anizkunkiaz goiti doazen adigaiak eta inferentziak itxurazko jakintza gisa azaltzen dituen epaitegia da, hau da, giza arimari dagozkion inferentzia okerren sistema gisa azaltzen dituena; bestalde, munduaren adigaiari dagokion antinomia gisa, non arrazoimena munduaren mugei, hasierari eta amaigabetasunari buruzko kontraesanetan gertatzen den; gainera, Jainkoaz diharduen itxurazko zientzia gisa, Jainkoaren existentzia frogatzeaz harrotzen den Teologia espekulatiboa den heinean, hori egiatan ezinezkoa izaki. (Arrazoimen hutsaren kritika, Kant / I. Uribarri)
  • David Humek izadiaren legeen apriorizko ezagutzaren deuseztapenari emandako erantzuna diren lege hauek izenburu hauekin aurkezten dira: begiespenaren axiomak eta hautemapenaren aitzinapenak, zeinek Matematikak Natur Zientzietarako duen balioa oinarritzen duten, Matematika begiespenen Matematika den aldetik; eta gainera, esperientziaren hiru analogiak, izadiko substantziaren kantitate osoaren gordeketa, kausalitatearen legea eta izadiko substantzia ororen arteko elkarreragina a priori frogatu behar duten analogiak. (Arrazoimen hutsaren kritika, Kant / I. Uribarri)
  • Esan beharra dago, hala ere, ikusmenaren baliabideetako bat baizik ez direla, eta ez konplexuena gainera. (Irudia, Aumont / J. Zabaleta)
  • Hori ere prozesu erreflexua da, nahiko geldia gainera, ia segundo bat behar baita hurbileneko egokitzapenetik urrunenekora aldatzeko. (Irudia, Aumont / J. Zabaleta)
  • […] argitasun handiago edo txikiago bezala sentitzen dugun hori gauza horrek, argi-iturria baldin bada (eguzkia, garra, argi-bonbilla, eta abar) emititzen duen, edota, hala ez bada, islatzen duen egiazko argi kopuruaz guk egiten dugun interpretazioari (dagoeneko faktore psikologikoek aldatua dutena, gainera) dagokio, izatez. (Irudia, Aumont / J. Zabaleta)
  • Gainera Ekonomian ez dago joaniko esperientziak errepetitzerik: 1936, 1944, 1958 behin bakarrik esistitu ziren - eta esistituko ere -: Historia ez dago ekonomistek beren ekuazioak noiz prest edukiko zain. (Txanponaren bi aldeak, I. Heras)
  • Gainera, jakina da esparru honetan gutxieneko ezagutzak izan gabe parte hartzeko tentazioa are dela handiagoa, gizakien interes materialetan oso zuzeneko eragina baitu ezagutza arlo honek. (Txanponaren bi aldeak, I. Heras)
  • Sarritan erortzen dira, gainera, tranpa horietan. (Txanponaren bi aldeak, I. Heras)
  • Urteak igaro ahala, gainera, idazlea sorlekurako ihes betea gero eta ezinezkoago duela ohartu da, eta ez adinean gora doalako soilik: borda inguruko lizar zimaluzeek berantetsi egin dute bi urtetik behingo kimatzailea; kaleko mendizale moddernoek inolako senik gabe aipatzen dituzte idazlearen bihotzeko leku-izen garestiak - “izugarria baita toponimo baten kargamen […] (Trapuan pupua, Perurena, P.)
  • Laguntzaileek, batez ere, ahozko altxor aberatsaren testigutza eman didatenek, orduak eta orduak eman dituzte nerekin solasean, eta gainera argazki eta dokumentu asko utzi didate kopiak ateratzeko, dena beren borondate eta ilusio hutsez, eta azkenean, horietako askok 3000 pezta pagatuta erosi behar izandu du liburua. (Trapuan pupua, Perurena, P.)
  • Gero gainera, askoz hobe dela uste dute Triala bezalako umejolas ergel batean hiru milioi xahutzea, telebisio espainoleko kultur leihaketa txoro horien gisara Leitzaketa eginez, bertako jendea kulturaz jazteko; herri baten mendetako arnasa sentitzea, gozatzea, mila galdera ergelen erantzuna buruz ikaste hutsa balitz bezala! (Trapuan pupua, Perurena, P.)
  • Eta ez da deitura hori, usario gabeko huxkeria; geroztik ere leitua baitut dokumentu frankotan, eta ez gainera oso urrutikoetan. (Trapuan pupua, Perurena, P.)