Perpaus elkartua

Perpaus bakuna aditz edo predikatu bakarraz osatua dagoela esan dugu. Hortaz, perpaus bakarra aurkituko dugu barnean. Adibidez:

• Gizon horrek zerbait galdetuko dizu.
• Bakea gauza ederra da.
• Herrialde guztietan toki onak badira.

Perpaus elkartua, aldiz, barnean, osagai gisa, beste perpaus bat edo gehiago d(it)uena da. Adibidez:

• Gizon horrek [[hizkuntza bat ikastea] zenbat kostatzen den] galdetuko dizu.

Bistan da perpaus honek, barnean beste bat duela:

• [hizkuntza bat ikastea zenbat kostatzen den]

Eta honek ere, barnean beste bat du:

• [hizkuntza bat ikastea]

Matriusken antzera jokatzen dute perpaus elkartuek: perpaus bat beste baten barnean, eta honen barnean beste bat eta hola.

Bi perpaus elkartu mota bereiziko ditugu, osagaien artean dagoen hierarkiaren arabera:

• Menderakuntza. Perpaus bat beste perpaus baten barnean txertatua ageri denean, menderakuntza erlazioa izango dugu. Perpaus nagusiaren barnean txertatua dagoen perpausa mendekoa izango da. Eta mendeko perpaus hau bere barnean txertatua duenari, perpaus nagusia.

• Juntadura. Perpaus elkarketan menderakuntza erlaziorik ez bada, baizik eta bata bestearen ondoko edo bada, orduan, juntadura izango da.

Horrenbestez:

• [_P Koldok ondo daki [_P zer egin behar den]] (menderakuntza)
• [[_P Koldok bidea ondo ezagutzen du] eta [_P ez gara galduko]] (juntadura)

Perpaus bakunaren osagaiak, aditzaz gainera, Determinatzaile Sintagma (edo Izen Sintagma), Postposizio Sintagma, Adjektibo Sintagma edo Adberbio Sintagma izan daitezkeela esan dugu. Perpaus elkartuan, osagai horiez gainera, perpausa ere izango da. Perpaus kategoriako osagai honek aditza beharrezko duenez gero, perpaus elkartuan aditz bat baino gehiago izango da.

Perpausak elkartzeko orduan, juntaduraz eta menderakuntzaz gainera, alborakuntza bidezko elkarketaz ere hitz egiten da. Juntadura gauzatzeko juntagailuak behar dira:

• Poltsa banuen baina dirurik ez.
• Berandu gabiltza eta goazen arin.

Menderakuntza gauzatzeko, berriz, menderagailuak behar ditugu:

• Oker zabiltzala uste dut.
• Behar duzun laguntza nork emango dizu?

Alborakuntza gertatzen da bi perpausak elkarren alboan ezartzen ditugunean, ez juntagailurik ez menderagailurik ezartzen ez dugula:

• Sartu nintzen, ikusi nuen panorama, lehengo bidetik alde egin nuen.
• Baduzu kreditu txartela, dotore jantzita zoaz, utziko dizute sartzen.

Juntagailurik ez izan arrean, zenbaitetan lokailuak erabiltzen dira bata bestearen segidan datozen perpausen artean zer nolako lotura semantikoa (ondorioa, aurkaritza, kausa …) dagoen aditzera emateko:

• Hilberan gaude, beraz zure landareak inausi ditzakezu.
• Joan zaitez berehala etxera, bestela txiki-txiki egingo zaitut.

Baina lokailu hauek, berez ez dute lotura sintaktikorik gauzatzen. Askotan, gainera, juntagailu baten laguntzaz agertzen zaizkigu, honako honetan bezala:

• Oihu egin nuen, baina, hala ere, ez zidaten aterik ireki.

Hala ere, alborakuntza ez dirudi juntadura eta menderakuntzaz gainera, perpaus elkarketaren hirugarren modu bat denik. EGLU III-an (11-12 orr.) iradokitzen den bezala, alborakuntza juntagailurik gabeko juntadura dela esan daiteke. Edo nahiago bada, ∅ juntagailua. Izan ere, askotan guztiz baliokide gertatzen dira juntagailudun juntadurak eta alborakuntzak (hots juntagailurik gabeko juntadurak edo ∅ juntagailudunak:

• Nik kafea eskatu nuen eta Karmelek ardo zuria.
• Nik kafea eskatu nuen, Karmelek ardo zuria.
• Ez du ikasten eta ez beste inori uzten ere
• Ez du ikasten, ez beste inori uzten ere.

Perpaus mailan ez ezik, beheragoko osagaien barnean ere badira menpekotasunezko erlazioak eta baita juntadurazkoak ere. Oraingoan ere, menpekotasunezkoetan, osagai bat beste baten mendeko da. Juntaduran, aldiz, osagaiak elkarren pareko izan ohi dira. Adibidez:

• Andoniren lagunak / Aitaren ama (menderakuntza)
• Andoni eta lagunak / Aita eta ama (juntadura)
• 

Lehenengoan, [Andoniren] eta [lagunak] sintagmen artean nahiz [aitaren] eta [ama] sintagmen artean menpekotasun erlazioa dugu. Bigarren adibidean, aldiz, [Andoni] eta [lagunak] sintagmak elkarren kideko dira, ez bata bestearen mendeko, [aita] eta [ama] bezalaxe.

[Andoniren lagunak], lagunak bakarrik dira. Hori da sintagma horren erreferentea. [Andoni eta lagunak], aldiz, lagunak baino zerbait gehiago da. Batean lagunez ari gara, lagun horiek zein diren esaten zaigu (Andonirenak, alegia), baina lagun horietaz bakarrik ari gara. [Aitaren ama] esatea [amona] esatea bezainbat den bezala. Bestean, aldiz, lagunez gainera Andoniz ere ari gara. Hemen erreferentea, lagunak dira bai, baina baita Andoni bera ere. Eta [aita eta ama] esatea, berriz, [gurasoak] esatea bezala da.

Perpausak ere, modu berean, bi eratara elkar daitezke:

• [ [Josebak nobela berri bat idatzi duela] irakurri dut]
• [ [Josebak nobela berri bat idatzi du] eta [irakurri dut]

Oraingoan ere, lehenengoan predikazio nagusi bakarra dugu funtsean: ‘Josebak nobela berri bat erosi duela IRAKURRI DUT’. ‘Josebak nobela berri bat idatzi du’ delako predikazioa predikazio nagusiaren (irakurri-ren) mendekoa da.

Aldiz, bigarrengoan bi predikazio ditugu, biak maila berekoak, biak ‘garrantzi’ berekoak, nolabait esateko: ‘JOSEBAK NOBELA BERRI BAT IDATZI DU’, batetik, eta ‘(Josebaren nobela berria) IRAKURRI DUT’, bestetik. Hortaz, lehengo adibideetan dugun kontu bera dugu hemen ere.