Aditz-izena oinarri dutenak

Ikusi dugunez, aditz-partizipioa oinarri duten moldeak dira nagusi moduzko perpausetan. Baina hala ere, badira oinarrian aditz-izena dutenak ere. Honela sailkatuko ditugu:

• -tzeke/-tzaka/-tzeka
• -tzeko moduan/eran/gisan/maneran
• -tzeko zorian
• -tzearekin/-tzeagaz
• -tzekotan

Partizipioan oinarritutako -tu gabe/ezta moldeen baliokidea da hau.

• Tarta hau amaitzeke dago.
• Mikelek hitzik esateke igaro du hitzaldi osoa.
• Bi orduz geratzaka jardun ostean, leher eginda geratu ginen dantzariok.
• Egunik galtzeka ahalik eta azkarren erreserbatu genuen Pariserako hegaldia.

Aditz-forma honek forma lexikalizatuak ere sortzen ditu zenbaitetan:

• Bestiak bardin diriala, otsein edo serbitzari batek obligaziño laburraguak dituz ugazaba, edo etxeko andriak baño; ezkontzaka batek ezkondubak baño. (Confesio ona, Moguel, J. A.)

Adibide horretan “ezkontzaka” izena da, eta “ezkongabea” esan nahi du.

Moduan, eran, gisan eta maneran postposizioak aditz jokatuarekin (-en moduan/eran/gisan/maneran) eta aditz jokatugabearekin (-tzeko moduan/eran/gisan/maneran) joan daitezke. Berez perpaus osagarrietan sartu ditugu, baina nola? galderari erantzuten dioten neurrian, moduzkoak ere badira neurri batean.

• Andereñoak haur guztiek entzuteko moduan hitz egin zuen eskolan: ozen eta garbi.
• Ez nago zuri kontuak eskatzeko eran, nik neuk ere hainbat gauza egin dudalako gaizki.
• Dendariak apain-apain jarri zuen erakusleihoa, bertatik igarotzen ziren guztiek salgaiak ikusteko gisan.
• Bilera amaitu denez, ondorioak ateratzeko maneran gaude jada.
• Alboko etxe baten, batabatek auxe esan eban berak entzuteko eran, besteren bategazko eztabaidan: - Karlistak lau katu baño eztozak! - Ba nigaz, bost - erantzun eban berak, eztabaidakoak entzun ezpaeutsien be-. (Firi-firi, Zamarripa, P.)
• Jende guziek ikusteko gisan, urka-haga taulazko altxadura baten gainean zuten eraikitzen. (Ipuin eta ixtorio, Larzabal, P.)

Mendeko aditzaren gertaera bukatzear dagoela adierazteko erabiltzen da molde hau, -tu hurran moldearen adiera bera du beraz. Patu txarra adierazten duten aditzekin erabiltzen da batez ere: hil, ito, hondatu, galdu, amildu, lehertu, erori, hondoratu…

• Aitona hiltzeko zorian ikusi zuenean, negarrari eman zion Joanesek.
• Mendizaleak amiltzeko zorian izan ziren mendi hartan.
• Jesusen agoniako ezkilla arratsaldeko hiruretan jotzen danean O jesus ona! Ordu onetan zu egon ziñan gurutzean hiltzeko zorian, eta hill ziñan nigatik. (Konfesioko eta komunioko sakramentuen gañean erakusaldiak, Aguirre, J. B.)

Aditzoinean nahiz partizipioan oinarritutako moldea ere erabiltzen da, baina gutxiago:

• Zoratu zorian, oihuka hasi da ama.
• Eror zorian dago gure ermita txikia.
• Gogoan daukat Tomax Aldaro, itaurreko zebillena, eror-zorian nola zetorren bein Astakor en barrena. ("Euskaldunak", "Orixe")

Esapide eginak ere sortzen dira zenbait aditzekin:

• Txakurra hil zorian ikusi genuenean, barrua erabat aztoratu zitzaigun.
• Aita hil zorian zegoen baina kasko gogor horrek Hong Kong-era joateko asmoa besterik ez zeukan gogoan! (Skyroom, Etxeberri, R.)

-tzearekin moldeak denbora balioa du gehienetan, baina modu kutsua ere izan lezake. Mendebaldean -tzeagaz erabiltzen da:

• Negar egitearekin ez duzu ezer konponduko.
• Presaka ibiltzeagaz ez zara lehenago iritsiko.

Hala ere, modu balioa emateko ohikoagoa da -tu(a)z atzizkia erabiltzea:

• Negar eginez, ez duzu ezer konponduko.
• Presaka ibiliz, ez zara lehenago iritsiko.

-tzekotan moldeak baldintza, denbora eta helburu adiera izan ditzake, besteak beste. Zenbaitetan baita modu kutsua ere:

• Euria erruz hasi zuen, eta unez batez autoa bide bazterrean gelditzekotan egon nintzen.