Superlatiboa

Orain arte konparatiboaz aritu gara. Perpaus konparatiboak maila-hitzaren edo zenbatzailearen lekua bete dezakete. Konparazioa berdintasunezkoa eta desberdintasunezkoa izan liteke. Berdintasuna adierazteko hain morfema erabiltzen dugu erreferentzia-puntua aipatu nahi ez dugunean. Erreferentzia puntua eman nahi dugunean, berriz, bezain:

• Gure etxea ez da hain handia.
• Gure etxea ez da zurea bezain handia.

Desberdintasuna adierazteko, berriz, -ago atzizkia erabiltzen dugu. Halakoetan erreferentzia puntua jaso nahi badugu, bainodun perpaus bat erantsiko diogu -ago-dun adjektibo edo adberbio konparatiboari:

• Elgoibarko plaza handiagoa da.
• Elgoibarko plaza Eibarkoa baino handiagoa da.

-ago atzizkiaren parean -en (-egi) atzizkia ere badaukagu, eta -ago atzizkia onartzen duten hitz guztiek onartzen dute.

• Bizikleta hori da handiena.
• Zu zara berritsuena.
• Soineko hori da diru gehien balio duena.

-en atzizkia duten adjektibo eta aditzondo horiek superlatiboan daude. Maila adierazten dute, maila gorena.

Gramatiketan bi superlatibo bereizi ohi dira:

Superlatibo absolutuan zerbaiten “tasuna” maila gorenekoa dela esaten da, beste erreferentziarik hartu gabe. Superlatibo erlatiboan, berriz, beste zerbaitekin alderatzen dugu tasun hori. Esparru bat finkatzen dugu eta esparru horretan zerbait handiena, politena, garestiena dela esaten dugu. Horregatik dute egitura hauek zerikusia konparatiboarekin.

• Taldeko azkarrena Aitzol da.
• Beste guztiak baino azkarragoa da Aitzol.

Lehenengo adibidean, Aitzolen azkartasuna taldeko kideei erreferentzia eginez aipatzen dugu hemen, haiekin konparatuz. Bigarren adibidean, konparazio berdintsua egin dugu, baina oraingoan taldeko kide guztiekin alderatu dugu. Konparazioa antzekoa da bietan, baina forman aldea dago: lehenengo adibidean adjektiboa maila superlatiboan jarri dugu; bigarren adibidean, berriz, maila konparatiboan. Sintaxian ere aldea dago bien artean: konparazioan erreferentzia puntua kontuan hartzen ez bada, perpaus bakuna izango dugu:

• Aitzol azkarragoa da.

-ago-rekin, -egi-rekin eta -en-ekin ere egin litezke halakoak:

• Aitzol azkarregia da.
• Aitzol azkarrena da.

Baina konparatiboan maila zehaztu nahi badugu, beste perpaus bat har dezakegu erreferentzia gisa, eta egitura konparatiboak sortu:

• Aitzol azkarragoa da LAGUNAK BAINO.
• Esan ziguten baino azkarragoa da Aitzol.

Lehenengoan “lagunak” dira erreferentzia: bigarrengoan, berriz, “haiek esandakoa”. -egi atzizkia duen adjektibo bat erabiltzen badugu, adjektibo horren maila ez dugu beste ezerekin harremanetan jartzen, helburu perpaus batekin edo destinatiboan doan sintagma batekin ez bada.

• Soineko hori garestiegia da niretzat.
• Soineko hori garestiegia da nik erosteko.

Superlatiboan ere zehatz daiteke gorentasun hori zein esparrutan gertatzen den:

• Ordenagailu hori dendako garestiena da.
• Ordenagailu hori nik inoiz ikusi dudan garestiena da.
• Ordenagailu hori aurten kaleratu den garestiena da.

Lehenengoan “denda” da erreferentzia; bigarrengoan “nik inoiz ikusi ditudan ordenagailuak”; eta hirugarren adibidean “aurten kaleratu diren ordenagailu guztiak” hartzen dira kontuan, garestiena zein den esateko. Beraz, superlatibo erlatiboak zerbaitekin du erlazioa, konparazio esparru bat du. Konparazio esparru hori -ko atzizkidun sintagma baten bidez (dendako) edo perpaus erlatibo baten bidez (nik inoiz ikusi dudan, aurten kaleratu duten) adierazten da. Horrez gain, superlatiboan doan sintagma horrek izen sintagma partitibo bat ere eraman dezake ezkerrean.

• Hori da dendako ordenagailurik garestiena.
• Hori da nik inoiz ikusi ddudan ordenagailurik garestiena.
• Hori da aurten kaleratu duten ordenagailurik garestiena.

Superlatiboaren ezkerrean doan perpaus hori erlatiboa da, eta ez egitura konparatiboetan ageri dena bezala, konparazio morfema bati loturik datorren perpaus txertatu berezi bat:

• Pello inon den irakaslerik zorrotzena da.
• Nik inoiz ikusi ditudan pertsonarik adeitsuenak Euskal Herrian daude.

Inon den eta ikusi ditudan ohiko perpaus erlatiboak dira, eta beraz, ezin dugu, esaterako, aditza isilarazi. Perpaus konparatiboetan bai, ordea.

• * Pello inon irakaslerik zorrotzena da.
• * Nik inoiz ikusi pertsonarik adeitsuenak Euskal Herrian daude.
• Pello zu (zaren) baino irakasle zorrotzagoa da.
• Euskal Herrian (dauden) baino pertsona adeitsuagorik ez dut inon ikusi.

Beraz, -ago, -en eta -egi atzizkiak ditugunean, egiturak ezberdinak dira:

• Xanpaina garestiagoa da (beste edari asko baino). (Konparazio perpausa)
• Xanpaina ez da (merkatuan dagoen) edari garestiena. (Perpaus erlatiboa)
• Xanpaina garestiegia da (egunero edateko). (Helburu perpausa)

Superlatibo erlatiboetan esparru bati egin behar zaio erreferentzia baina “ahala” ere izan liteke erreferentzia esparrua: ahalik eta, ahal den, hainbat, albait…

• Eman zure ingurukoei ahalik eta maitasun gehien beti.
• Landare horiek albait gutxien ureztatu behar dira neguan.
• Mesedez eskatzen dizut, alde egizu hemendik hainbat arinen.

Atal honetan bi kasu bereiziko ditugu: izen sintagmak eta adjektibo sintagmak batetik; eta aditzondoak bestetik.

• Superlatiboa izen sintagma bat edo izen predikatu bat denean, sintagma horrekin mugatzailea behar du.
  • Jostailurik zaharrena hartu dut.
  • Herriko eraikinik zaharrenean egokitu dute kultura-etxea.
  • Landare hori da dendan dagoen koloretsuena.
• Superlatiboa aditzondo bat denean sortzen da arazoa: mugatzailearekin ager daiteke (-ena), mugatzailerik gabe (-en) baita partitiboarekin ere (-enik).
  • Amaitu ezazu albait azkarren lana.
  • Maitasun horrek eramaten nau zurekiko gauzak ahalik eta hobekienik egitera.
  • Ikasitakoa gogoratuz ahal dugun zuzenena idazten saiatzen gara beti.

Gauza bera gertatzen da “ahal” gabe ere, superlatiboan aditzondo bat jartzen dugunean:

• Auto hori dago berrien/berriena/berrienik.
• Amaia janzten da hobekien/hobekienik/hobekiena.

Adibide horiek erakusten dute aditzondo bati superlatiboa eranstean -en, -ena eta -enik hirurak ageri direla. Hala ere, badirudi ahalik eta ahal den ageri direnean, mugatzailearekin (-ena) edo partitiboan (-enik) erabiltzea izan dela ohikoena orain arte, orain -en nagusitzen ari bada ere. Albait eta ainbat-ekin, berriz, -en da ohikoena.

Gure inguruko erdaretan askoz gertuago daude konparatiboa eta superlatiboa, euskaraz baino. Euskaraz ongi bereiz daitezke txikiagoa eta txikiena, bai formaz eta bai esanahiz. Hala ere, erdaren eraginez edo, perpaus erlatiboa tartean denean nahasteak sortzen dira.

• Eros ezazu gertuago dagoena.
• Eros ezazu gertuen(a) dagoena.

Bi horiek esanahi erabat ezberdina dute eta ezin dira bata bestearen ordez erabili. Lehenengo perpausa konparatiboa da, eta zerbait beste zerbait baino urrutiago dagoela ulertu behar dugu. Horregatik, jakintzat ematen dena nekeza gertatzen delako edo, batzuetan konparazioaren bi parteak adieraztea eskatzen da.

• Eros ezazu baloi urdina baino gertuago dagoena.
• Eros ezazu beste horiek baino gertuago dagoena.

Bigarren perpausa, berriz, superlatiboa da, superlatibo erlatiboa. Denetan gertuen dagoenaz ari garela ulertu behar dugu hor. Horregatik hain zuzen, konparatiboarekin erabil liteke bat zenbatzailea. Superlatiboa, berriz, artikulu soilarekin joaten da:

• Eros ezazu gertuago dagoen bat.
• Eros ezazu gertuen(a) dagoena.