-tzeko

-TZEN eta -TZERA motako perpaus osagarri jokatugabeek ez daukate kidekorik jokatuetan baina -TZEKO perpausek bai: subjuntiboko perpausa (-(e)N eta -(e)LA) amaieradunak.

• Oso gutxi falta da urtea amaitzeko. [amai dadin: zerta(ra)ko]
• Ohean geratzeko [gera nadila: zer] agindu dit medikuak.

Lehen ere esan dugu helburuzko perpausetatik gertu daudela zerta(ra)ko moldeko osagarriak esanahiz eta haien forma bera dute bai jokatugabeek beti (-TZEKO) eta bai jokatuek sail batean (subjuntiboa + -N). Zer alde dago orduan, halako osagarrien eta helburuzkoen artean?

• Sintaxiaren aldetik, ez dira modu librean konbinatzen, predikatu jakin batzuek gobernatzen dituzte, haien osagarriek.
• Semantikaren aldetik, ez da borondatedun baten asmorik adierazten.

Honelako perpausak aztertuko ditugu atal honetan:

• Pastel hori gozoegia da egunero jateko.
• Ume horrek premia du gurasoek pixka bat gogorrago egiteko.

-TZEN, -TZEKO eta -TZERA perpausen aldea adieran:

Lorkizunaren noziotik elementu bat baino ez da falta helburu/asmora, lorpen hori bilatuko duen borondate bat hain zuzen. Bestalde, lorkizuna bera lotuta dago helmugaren ideiarekin, zertarako horren formak zertara ere biltzen baitu.

Hain zuzen ere, -(RA)KO atzizkiarena bera da -TZEKO perpausen -KO hori:

Helburuzkoetatik gertu egon litezke batzuetan baina esan dugunez, borondatedun baten asmoa adierazten dutenak bakarrik joko ditugu helburuzkotzat. Horrenbestez, beste hauek osagarritzat joko ditugu:

• Ene gaizki penazeko hain ederrik sortu zen
  Gaoaz eta egunaz ere gaizki nizi penazen
  Harekila bat banadi bihoza zait harrizen
  Neure penen erraitera are eniz ausarzen. (Linguae Vascomun Primitiae, Etxepare)

Hala ere, oso gutxi aldatuta, Etxeparek berak helburuzko bihurtu du beste esaldi bat:

• Neure gaizki penazeko har zinzadan amore
  Iagoitikoz ukhenen dut nik zugatik dolore. (Linguae Vascomun Primitiae, Etxepare)

Helburuzkoen eta osagarrien artean, beste sorta bat ere aipa liteke, lorkizuna patutzat ulertuta. Halakoetan, patu hori eragiten duen norbait daukagu perpaus nagusian baina ez da haren nahia patu hori ekartzea:

• Ezen lehen erran dut gure bihotzetan zaretela, elkharrekin hiltzeko eta elkharrekin bizitzeko (Iesus Christ Iaunaren Testamentu Berria, Leiçarraga)

Bestalde, predikatu gobernatzailean ekintza garbirik ageri ez denean (izan edo ukan hutsekin, edo aditza isildurik dagoenean) borondatea baino gehiago erabilera adierazten dela dirudi (egilearena zein gauzarena), eta horrenbestez, helburuzkoetan zein osagarrietan sar litezke halakoak, edo patuarekin lotutakoak bezala, tarteko sail berezi batean:

• Pote hau, eltxoak hiltzeko (da/daukat)

Adibide horretan aski litzateke ekarri aditza txertatzea esaldia helburuzkoetan sailkatzeko.

• Pote hau eltxoak hiltzeko ekarri dut.

Halakoak mugan dauden esaldiak dira, baina lorkizun kontzeptuak horiek guztiak biltzen ditu: asmoa (borondatedun batena), erabilera (gauzarena edo norbaitek ematen diona) eta patua (lorpena zoriaren araberakoa denean). Nolanahi ere, bi muturrak ongi bereiz litezke:

• Borondatedun baten asmoa ageri denean → Helburuzko perpausa
• Halako asmorik ez, eta predikatu gobernatzailea ageri bada → Perpaus osagarria

Perpaus nagusiaren aldetik begiratuta, -TZEKO perpaus guztiek (osagarriek zein helburuzkoek) gertakizun dagoen zerbait adierazten dute, etorkizuna, alegia, geroaldiko -KO marka ere jasotzen baitu:

• Filmaren ostean zuzendaria hitz egitekoa da.
• Jakiteko daukazu liburuan zer dioen.

Azkenik, [subjuntiboa + -la] sailekoak ere badaude, jokatuen kidekoak direnak. Horiek, bestelako predikatuekin elkartu arren, lorkizun edo etorkizuneko lorpen baten kutsua daukate. Zehar-estiloan emandako agintera dirudite, eta horregatik erantzuten diote zer galderari eta ez zerta(ra)ko galderari.

• Nagusiak eskatu/agindu/esan dit: “itzul zaitez”.
• Itzul nadila eskatu/agindu/esan di nagusiak.
• Itzultzeko eskatu/agindu/esan dit nagusiak.

Lorkizuna ni itzultzea izango litzate; gobernatzailea adierazpen aditz bat da, aginteraren zentzua biltzen duena (agindu/eskatu) edo bil dezakeena (esan/*adierazi).

Izen baten osagarritzat ere jo litezke horiek, izen hori aditzean bilduta egon arren. -(ra)ko atzizki horretaz osatutako sintagma guztiei dagokie auzi hori, eta ez perpausezkoei bakarrik: eskolarako mahai bat/mahai bat eskolarako.

Perpaus nagusiak kontrolatzaile izan daitekeen erreferenterik baldin badauka, kontrola ezartzen da:

• Hamar orrialde geratzen zaizkigu [guk/*zuk] liburua amaitzeko.
• Hamar minutu falta zaizkio aurkezleari [aurkezlea/*gu] platoan sartzeko.
• Aukera izan du [Maite/*gu] lasterketan garaile ateratzeko.
• Pilotak bereak izateak aukera eman zion Xalari [Xalak/*haiek] partida irabazteko.

Erreferenterik ez daukaten hainbat kasu ere badaude hala ere, eta zehazgabetasuna nagusitzen da halakoetan:

• Asko entrenatu behar da [behar du batek, bat horrek] maila horretan ibiltzeko.
• Hamar minutu falta dira [gu, zu, hura, taldea…] Gorbeiara iristeko.

Beste batzuetan ez dirudi erreferentziakidetasuna nahitaezkoa denik:

• Handiegia da furgoneta garajean sartzeko. [furgoneta sar dadin]
• Handiegia da furgoneta garajean sartzeko. [guk furgoneta sar dezagun]

Bigarren adibide horretan badago erreferentziakidetasuna, baina ez subjektuarena. Hala ere, erreferentziakidetasuna eta kontrola ez dira gauza bera, kontrola ezinbestekoa baita. Adibide honetan ikus daitekeenez, predikatu horrek ez du nahitaez kontrolik behar:

• Txikiegia da hondartza (inor, gu..) eroso egoteko.

Horrenbestez, -TZEKO (zertan/zertara) perpaus osagarriak kontrolatuak dira, (zertarako) perpausak, berriz, ez; baina predikatu askorekin konbinatuz kontroldun egiturak sortzen dira.

-TZEKO (zer) perpaus osagarrietan ere, kontrola ez da sistematikoa:

• Langileek eskatu dute [gu/zu/haiek] balkoira ez irteteko lanak amaitu arte. [kontrolik ez]
• Langileek eskatu didate [*haiek/*gu/ni] balkoira ez irteteko lanak amaitu arte. [K(ontrola) d(atiboa)]

Zer moldeko egituretan perpausa bera da objektu posible bakarra, eta beraz, ez dago kontrolatzaile izan daitekeen objekturik. Subjektuak askotan ezartzen du erreferentziakidetasunen bat baina datiboak baino nekezago ezartzen du kontrola.

Aditz soilezkoetan, zer galderari dagozkion sailekoak dira nagusi:

Predikatu gobernatzailea isilduta egon liteke:

• Frantses euskaldun bat etorri zait [esanaz]
  ipiñitzeko bertsuak
  deklaratuaz aren etxian
  gertatu diren kasuak. (Bertsoak 2, Txirrita)

Aditz-predikatu konplexuagoak ere badaude:

• agindua/ordena eman, eskaera/proposamena egin, erabakia hartu, gonbita jaso…

Halakoetan, aditz soilezkoetan bezala, datiboa ageri bada, kontrola ezartzen du:

• Eskaera egin digu [guk/*zuk] liburua erosteko.

Zerta(ra)ko galderari dagozkionetan ere aurkitzen ditugu halako predikatu konplexuak, izan aditzaz osatuta gehienetan:

• on(a) izan, egokia/baliagarria/aukerakoa izan, desegokia/txarra izan/iruditu
• behar izan
• falta izan da/zaio/du
• aski-nahikoa izan, -egi(a) izan, gutxi(egi) izan, handi/txiki(egi)a izan…

• Txurrerua're lan senzillua
• da asko irabazteko
• orrek biñipiñ eztu egiten
• mantendu eta jazteko […] bi kristau gaxto naikuak dira
• bazter guziyak nasteko (Bertsoak 2, Txirrita)

Gobernatzaile esplizituena azkena da, naikuak dira. Lehenengoan (lan senzillua da) kuantifikazioa inplizitua da: txurreroaren lana xume(egi)a da hartatik asko irabazteko.

Testu gehienetan ugariagoak dira -TZEKO perpaus osagarriak -TZEKO helburuzkoak baino. Pasarte askotan, gainera, ez da ageri helburu jakin bat betetzeko borondatea ager lezakeen pertsonaiarik.

Hainbat -TZEKO perpaus izenlagun mota daude:

• Udaltzainak esan zidan, isuna kentzeko agindua eman ziola lankideari.
• Ikasleak eskua altxatu zuen, galdera egiteko keinua eginez.
• Ni neu ere bilerara joan nintzen, udal aurrekontuak nola onartuko ziren jakiteko jakinmina neukalako.
• Bera ere etxe horretan bizi da eta eskubidea dauka erabakitzeko.

-TZEKO perpaus horiek izen-sintagmen atalak dira eta agindu, keinu, jakin-min eta eskubide dira izen-sintagma horien izen-ardatzak. Izen batek gobernatutako -TZEKO perpausen artean (aditzaren mende daudenen kasuan bezala), perpaus osagarriak eta osagarri ez direnak bereizi behar dira. Perpaus izenlagun osagarrietan ez dago beti argi aditzak ala izenak gobernatzen dituen.

Adibide hauetan argi ikusten da -TZEKO perpausa izenaren edo aditzaren mende dagoen:

• Lanean hasi zen dirua irabazteko.
• Utzitako dirua itzultzeko agindu diot.
• Egunkaria irakurtzeko betaurrekoak etxean ahaztu zaizkit.
• Euskal Filologia ikasteko erabakia hartu du.

• Helburuzko perpaus jokatugabea: aditzak adierazten duen ekintzak zer helburu daukan adierazten du, hau da, zertarako? galderari erantzuten dio.
• Perpaus osagarri jokatugabea: agindu aditzaren osagarria da eta zer? galderari erantzuten dio.
• Perpaus izenlaguna: Izen sintagmaren barnean dago, betaurreko izenak gobernatzen du, ez ahaztu aditzak.
• Perpaus izenlaguna: Izen sintagmaren barnean dago, erabakia izenak gobernatzen du, ez hartu aditzak.

Hirugarren eta laugarren adibideak berdinak dira egituraz baina ez esanahiz: hirugarrengoak lehenengoaren (helburuzkoa) antza dauka, ahaztutako betaurrekoen funtzioa edo helburua zein den adierazten duelako; laugarren adibideak bigarrenaren (osagarria) antza dauka, hartutako erabakiaren edukia adierazten duelako. Beraz, egituraren aldetik -TZEKO perpaus izenlagunak berdintsuak izan arren, esanahiari dagokionez aditzaren mende dauden helburuzko perpausen kidekoak eta perpaus osagarrien kidekoak bereizi behar ditugu.

-TZEKO perpausetan gramatika-egitura ezberdin bik hitz-hurrenkera bera izan dezakete:

• Dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari.
• Tortila egiteko arrautzak oparitu dizkigu baserritarrak.

Adibide horiek bi modutara ahoska daitezke, etena eginez edo etenik gabe:

• Dantza egiteko, espartinak erosi dizkiogu amari.
• Dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari.

• Tortila egiteko, arrautzak oparitu dizkigu baserritarrak.
• Tortila egiteko arrautzak oparitu dizkigu baserritarrak.

Lehenengoan, [dantza egiteko] eta [espartinak] osagaien artean etena egin dugu, eta aurreko osagaia [dantza] da perpausaren mintzagaia. Perpaus horrek galdera hauei erantzun diezaieke: “dantza egiteko, zer erosi dizue amari?” edo “zer erosi diozue amari dantza egiteko?”. Bigarren moldean, berriz, ez dugu etenik egiten, eta osagai prosodiko bakar batean ahoskatzen dugu [dantza egiteko espartinak] hitz-segida. Perpaus horrek “zer erosi diozue amari?” galdera orokorrari edo “zer espartin mota/zelako espartinak erosi dizkiozue amari?” galdera zehatzari erantzuten die.

Lehenengo moldeak ezin die erantzun “zer espartin klase” edo “zelako espartinak” galderei; eta bigarrena ez da “zertarako erosi” galderarentzako erantzun egokia. Izan ere, lehenengoa aditzak menderatzen duen helburu-perpausa da, ez du osagairik osatzen [espartinak] izenarekin. Horregatik, bi osagai horiek, perpausa eta izena, arazorik gabe banatu daitezke hitzen ordena aldatzean:

• Espartinak, dantza egiteko erosi dizkiogu amari.
• Dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari.
• Amari erosi dizkiogu espartinak, dantza egiteko.
• Espartinak amari erosi dizkiogu, dantza egiteko.

Horrez gain, osagai bietako bati buruzko galdera egin dezakegu, besteari eragin gabe.

• Zer erosi diozue amari dantza egiteko?
• Zertarako erosi dizkiozue amari espartinak?

Horrenbestez, lehenengo adibidean (eta hitzen ordena aldatuz jasotako aldaeretan eta hurrengo bi galdera posibleetan), aditzak menderatzen dituen -TZEKO perpausak (mota batekoak zein bestekoak), osagai beregainak dira perpaus nagusian:

• Dantza egiteko, espartinak erosi dizkiogu amari.
• Espartinak, dantza egiteko erosi dizkiogu amari.
• Dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari.
• Amari erosi dizkiogu espartinak, dantza egiteko.
• Espartinak amari erosi dizkiogu, dantza egiteko.

• Zer erosi diozue amari dantza egiteko?
• Zertarako erosi dizkiozue amari espartinak?

Horietan guztietan, egitura hau dago oinarrian:

• [_P dantza egiteko] [_IS espartinak] erosi dizkiogu amari.

Bigarren moldea, berriz, dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari etenik gabe irakurtzen dugu eta “zer espartin mota erosi diozue amari?” galderari erantzuten dio. “Zer motatako espartinak” diren esaten digu perpaus horrek eta [dantza egiteko] eta [espartinak] ezin dira banatu esanahia aldatu gabe:

• (galdera: zer motatako espartinak erosi dizkiozue amari?)
• #dantza egiteko erosi dizkiogu espartinak amari. (adibidea gramatikala da, baina adiera ez da egokia testuinguruan)
• dantza egiteko espartinak erosi dizkiogu amari.

Egitura horretan -TZEKO perpausa izen sintagmaren barnean dago, hau da, izenak menderatzen du:

• [_IS[_Pdantza egiteko] espartinak_IS] erosi dizkiogu amari.

Horregatik izan dezake goiko galdera horrek beste erantzun hau ere, izena ezabatuta:

• (galdera: zer motatako espartinak erosi dizkiozue amari?)
• [[dantza egiteko] espartin ak] (erosi dizkiogu amari) ¹
• dantza egitekoak ²

Aditzarekin doazen -TZEKO perpausak eta izenarekin doazenak ezberdinak direnez, biak batera ager daitezke perpaus berean:

• [Amari oparia egiteko], [[dantza egiteko] espartinak] erosi dizkiogu.
• [Bazkaria egiteko], [[patata-tortila egiteko] arrautzak] oparitu dizkigu baserritarrak.

Izen sintagma bakoitzak -TZEKO perpaus bakarra onartzen du eta beraz, -TZEKO perpaus bat baino gehiago dutenak ezinezkoak dira, biak juntaduraz elkartuta ez badaude behintzat:

• Gabonak girotzeko, udaletxeko langileek *[[kaleak apaintzeko] [txokoak argitzeko] argiak] jarri dituzte herri osoan.
• Gabonak girotzeko, udaletxeko langileek [[[kaleak apaintzeko] eta [txokoak argitzeko]] argiak] jarri dituzte herri osoan.

Izenaren mende dagoen -TZEKO perpausa -REN eta -KO izenlagunen parekoa izan ohi da, aditza izen bihurtzen duen -TZE atzizkiari -KO marka erantsita sortzen baitira perpaus hauek. Gainerako izenlagunekin alderatuta, nahiko hurrenkera askea dute -TZEKO perpaus izenlagunek:

• [mendian ibiltzeko] [Emelie Forsbergen] gonak modan daude.
• [Emelie Forsbergen] [mendian ibiltzeko] gonak modan daude.
• [Donostiako] [uhartea ezagutzeko] ontzian jende asko ibiltzen da asteburuetan.
• [uhartea ezagutzeko] [Donostiako] ontzina jende asko ibiltzen da asteburuetan.

Esanahiaren aldetik, -TZEKO atzizkia daramaten perpausetan, izenarekin askotariko harreman semantikoak dituzten osagaiak aurki daitezke, izenaren izaera semantikoaren arabera, biana harreman horiek bi mota nagusitan banatzen dira: osagarriak eta osagarri ez direnak.

Izen batzuekin, izenaren helburua edo funtzioa adierazten du -TZEKO perpausak, hau da, zertarako? edo zer motatako? galderei erantzuten die. Perpaus horiek aditzaren mende dauden -TZEKO helburuzko perpausen kidekoak dira:

• Furgoneta erosi dut oporretan Alpeetara joateko.
• Oporretan Alpeetara joateko furgoneta erosi dut.
• Xanpaina erosi zuen garaipena ospatzeko.
• Garaipena ospatzeko xanpaina erosi zuen.
• Jaurlaritzak dirulaguntzak atera ditu, euskal kirolariak laguntzeko.
• Euskal kirolariak laguntzeko dirulaguntzak atera ditu Jaurlaritzak.

Adibide horien artean, lehenengo moldekoak aditzaren mende daude; bigarren moldekoak, berriz, izenaren mende. Denek dute adiera antzekoa: aditzaren mendekoetan, aditzak adierazten duen ekintzaren helburua; eta izenaren mendekoetan, izenaren helburua edo funtzioa. Beraz, formaren aldetik adizlagunak dira batzuk eta izenlagunak besteak, baina antzeko esanahia dute denek.

Beste batzuetan, ordea, -TZEKO perpausak ez die zertarako? edo zer motatako? galderei erantzuten, zer? galderari baizik. Esanahiari dagokionez perpaus osagarriak dira hauek:

• Eraikin osoa botatzea erabaki du udalak.
• Eraikin osoa botatzeko erabakia hartu du udalak.
• Giza katea osatzen lagun dezagun eskatu du Gure Esku Dago ekimenak.
• Giza katea osatzen laguntzeko eskatu du Gure Esku Dago ekimenak.

Aditzaren mende dauden perpaus osagarriak (lehenengoa eta hirugarrena) eta -TZE-KO perpaus izenlagunak (bigarrena eta laugarrena) antzekoak dira esanahiari dagokienez; erabaki, agindu eta antzeko izenen esanahiak berez dakar zerbait egiteko erabakia/agindua adiera. Izen horiek antzekotasun semantiko handia dute aditz iragankorrekin. Horrenbestez, -TZEKO perpausak izenarekin daukan harremana eta perpaus batean osagarriak aditzarekin daukana parekoak dira esanahiaren aldetik: aholku, uste, iritzi, beldur, kezka, ohitura, behar, arrazoi, arrisku, keinu…

Zenbaitetan, -TZEKO perpaus osagarrietan, zalantzazkoa da aditzaren ala izenaren mende dagoen perpausa:

• Txakurra sartzeko eskaria egin zuten.
• Eskaria egin zuten txakurra sartzeko.

Lehenengo adibidean, perpaus jokatugabea eskari izenaren mende dago; baina bigarren adibidean zalantzazkoa da, eskari izenaren ala egin aditzaren mende dagoen. Esanahiaren aldetik sinonimoak dira ia, baina bigarren adibidean egin aditzaren mende dago perpaus jokatugabea, baina aditz horrek eskaria egin esapidea osatzen du eta horregatik zalantza sortzen du, ez ote den lehenengo adibidearen berdina baina hitz hurrenkera aldatuta.

Hala ere, ongi aztertuz gero, bigarren adibide horrek bi esanahi izan ditzake:

• Eskatu dutena da txakurra sartu ahal izatea, jatetxean, esaterako. PERPAUS OSAGARRI IZENLAGUNA
• Eskatu dutena da animalientzako jateko berezia, txakurra sartu ahal izateko. HELBURU PERPAUSA

Bi adiera horiek onartuz gero, lehenengoan perpausa osagarria da; bigarrengoan, berriz, helburuzkoa.

Horrenbestez, bi adibideak ezberdinak dira formaz, egitura ezberdina dute (batean izenlaguna eta bestean ez), baina adierarik arruntenean antzekoak dira, lehenengoan eskari izena delako gobernatzailea eta bigarrengoan (eskaria) egin esapidea.

• Ez daukat baserria erakusteko arazorik. (izena gobernatzaile)
• Ez daukat arazorik baserria erakusteko. (aditza gobernatzaile)
• Hautagai aurkezteko erabakia hartu dut. (izena gobernatzaile)
• Erabakia hartu dut hautagai aurkezteko. (aditza gobernatzaile)
• Dirua galtzeko arriskua daukagu banketxe horretan. (izena gobernatzaile)
• Banketxe horretan arriskua daukagu dirua galtzeko. (aditza gobernatzaile)

Aditza gobernatzaile den adibideetan, aditzak predikatu konplexua osatzen du izenarekin: arazoa izan, erabakia hartu, arriskua eduki… Halako esapiderik osatzen ez duten aditzen kasuan kontuak oso ezberdinak dira eta esanahi-antzekotasunak desagertu egiten dira:

• Hautagai aurkezteko erabakia kritikatu didate alderdian.
• ? Erabakia kritikatu didate hautagai aurkezteko.

Bigarren perpaus horrek izan dezakeen adiera egoki bakarra helburuzkoa da: egindako kritikaren helburua da hautagai aurkeztea.

Horrenbestez, -TZEKO perpaus izenlagunak izen gobernatzaileen aurretik agertzen dira normalean, baina orain arte aipatu ditugun adibide batzuk ez dira perpaus izenlagunak, ez dituztelako izen batek gobernatzen:

• Eskaria egin zuten txakurra sartzeko.
• Ez daukat arazorik baserria erakusteko.
• Erabakia hartu dut hautagai aurkezteko.
• Banketxe horretan arriskua daukagu dirua galtzeko.

-TZEKO perpausak denbora edo modua adierazten duten izenen (garai, sasoi,denbora, egun, urte, era, modu, gisa) izenlagunak izan daitezke:

• Irakurri zuen testua denok entzuteko eran.
• Antzerkia ikusten lehertzeko moduan egin zuten barre.
• Uzta biltzeko garaian langile asko kontratatzen dituzte Arabako Errioxan.

Izen Sintagma zenbaitetan izena isildu egiten da, eta hala sortzen dira -TZEKOTAN eta antzeko esapide eliptikoak:

• Euskal Filologia ikastekotan gara hainbat lagun.
• Andereñoari oparia erostekotan geratu gara.
• nazkatu egiten eban Egurbidekoaren opariak, eta, zanlakoa zala, urrengo goizean jaubeari biurtzekotan ipiñi eban oe gañean. (Kresala, Aguirre, D.)

-TZEKO ASMOTAN bezalako esapideetako izena isilduz sortzen dira goiko forma horiek, eta “zerbait egiteko asmoa izatea” da esanahia. (ikus kausazko eta helburuzko perpaus jokatugabeak). Modu berean sortzen dira baldintzazko -TZEKOTAN motakoak ere (ikus Baldintza perpaus jokatugabeak) eta denborazko -TZEKOAN motakoak (ikus Denborazko perpaus jokatugabeak).

Beste esapide askok ere badute -TZEKO perpaus izenlaguna oinarrian, konparazio-esapide hauek, esaterako: -TZEKO ADINA/LAIN, -TZEKO BEZAIN/BESTE/BEZAIN BESTE…

• Jateko lain ere ez dute eta. (Ispiluen gainean lotan, Jordi Sierra I Fabra/ Jon Muñoz)
• Bakarrik zegoenean ez baitzen deus sentitzen; Sergioren besoetan, aldiz, mundu osoari aurre egiteko adina indar bereganatzen zuen. (Ipuin batean bezala, Irigoien, J. M.)

-TZEKO perpaus jokatugabeak bezala -TZEAREN perpaus jokatugabeak ere badaude, nahiz eta literatur tradizioan gutxiago erabiliak izan. Honelako adibideetan, -TZEAREN daramaten aditzek perpausa osatzen dute eta osagarriak har ditzakete (uhin eraztuna hartzea, bere ondoko hotelean ostatu hartzea). Esanahiaren aldetik, -TZEKO perpausen baliokideak dira:

• Gogoan geratu zait Gorriak esan didana, eta ulertu nahi nuke uhin eraztunak hartzearen ideia hori. (Lagun izoztua, Sarrionandia, J.)
• ez baitzitzaidan axola bere ostatu hartzearen arrazoi benetakoa asmatzea ere; (Gorde nazazu lurpean, Saizarbitoria, R.)

Hala ere, -TZEAREN perpausak ez dira beti -TZEKO perpausen baliokideak:

• Jaun andi onein eretxiz, gizartekeriak ainbeste indar artzearen errua Eleizak eta eleiz-gizonak dauke. (Gizarte auzia, Eguzkitza, J. B)
• Grazia da Jainkoak gu bere haurtzat hartzearen zigilua, gure noblezia guziz goraren titulua, eta Jaun Doni Petrik dioen bezala, naturalez dibinoaren partaliertasuna (Meditazioneac, Jauretche)

Perpaus jokatugabeak gertatutako zerbait adierazten du, ez gerta litekeena; -TZEKO perpausaren zentzu prospektiboa barik, zentzu perfektiboa. Adibide horretan agertzen den -TZEAREN perpausa ez da -TZEKO perpausaren baliokidea, eta ezin da bata bestearen ordez erabili. Lehenengo adibidean “gizarteriak hainbeste indar hartu izanaren” errua nork duen esaten da, Elizak, alegia; bigarrengoan, “Jainkoak gu bere haurtzat hartu izana” da zigilu izenaren osagarria. Ez batean ez bestean ezingo genuke -TZEKO forma erabili:

• *Jaun andi onein eretxiz, gizartekeriak ainbeste indar artzeKO errua Eleizak eta eleiz-gizonak dauke.
• Grazia da Jainkoak gu bere haurtzat hartzeKO zigilua, gure noblezia guziz goraren titulua, eta Jaun Doni Petrik dioen bezala, naturalez dibinoaren partaliertasuna.

Horrenbestez, -TZEAREN perpaus izenlagunek bi balio izan ditzakete: batetik, -TZEKO perpausen parekoak izan litezke eta bestetik, esanahi perfektiboa izan dezakete (gertatu den zerbait aipatuta).