-tu arte

-tu arte menderatzailea partizipioarekin nahiz adlatiboarekin erabiltzen da mendeko denbora perpausetan, zehazki, ekintzen iraupena adierazteko. Aurretik harik eta esaldia har dezake askotan, denbora nozioa azpimarratzeko. Horrez gain, -ko atzizkiaz izenlagun bihurtzen da.

• Mikel ezkondu arte gurekin bizi izan da Unai. (partizipioa)
• Etxera arte ez zen lasaitu. (adlatiboa)
• Mikelek liburua zabaldu arteraino zain egon zen irakaslea.
• Ez dut etsiko, harik eta nahi dudana lortu arte.
• Atxilotuari hil arteko kartzela-zigorra ezarri zioten.

-tu arte da menderatzaile erabiliena baina horrez gain beste forma hauek ere erabiltzen dira denbora nozio honen berri emateko: -tzera arte, -tu artera(i)no, -tu arte(i)no, -tu artaino eta -tu artegino. Hain zuzen ere, -tu artino forma zubereraz erabiltzen da batez ere, aditzoinarekin gehienetan eta gutxitan partizipioarekin (adlatiboarekin ere bai inoiz). -tu artio aldaera, berriz, zubereraz, lapurteraz eta behe- nahiz goi-nafarreraz erabiltzen da. Azken hori partizipioarekin nahiz aditzoinarekin azal daiteke, eta sorta honetako gainerakoek bezala, sarri hartzen du harik eta esaldia lagun. -tu arteo aldaera ere erabiltzen da, eta -ko atzizkiaz izenlagun bihurtuta ere bai batzuetan.

• Gozokiak eros artino, egon zaitez zain atean.
• Haurrak hazi artino, ez dugu ezertarako astirik.
• Ez hortik igaro, belarra lehortu artio.
• Zabalik izango dugu denda, produktu guztiak sal arteo.

• Adibide klasikoak:
  • Gaberdira arte Manuela an aritu zan erropak moldatzen, eta gero ixill-ixillik utzi zituan silla batian, senarraren gelako ate aurrean. (Ipuinak, Urruzuno)
  • Ez naiz hargatik hortarako, zu bizi zareino, zeren orhoitzen naizen Dabitez. Igurikiren dut zure semea erregetu arteraino. (Testamen çaharreco eta berrico historioa [I], Larreguy)
  • Gramatika hori haur hoien eskuetara hel artino, uste dut aleghia igorten deitzedan hoiek aisaeraziren dereiela Franzesaren ikhastia. Hola uste dute ere ene lana ikhussi duten guziek. (La Fontainaren Alhegia Berheziak, Arxu, J. B.)
  • Lokartu arteo eman errepaso bat konzienziai ya zer inden Jangoikoaren kontra egungartan. (Sermoiak, Lizarraga)
• Gaurko adibideak:
  • Ni hileta bukatu arte ez naiz joango, beraz, sartu madre kutxan eta bizkarrean eramango dugu. (Riomundo, Jon Maia)
  • Urtaro aldaketa zekarren egun horren zain egoten zen Maria, beraz: egun iluna behar zuen, goizetik gauera arte. (SPrako tranbia, Elorriaga, U.)
  • Bere eznea zore erraietan usurtan dago eta azkentu artio ez du kilinkoa erkinen (Orain txakurra geldi egonen da aldi batez, lasaitasun handi batean. (Onan, Arana, A.)
  • Agian pidaia on bat eginen duzue biek! Ikus artino! Nork daki… nahiz eta ene denbora egina den… Are! Xantza on hiri Xanti, hiri Elur! (Oilandoiko ermita, Oronoz, M.)