Bestelako erreferentzia batzuk

Batzuetan soziatiboa erabiltzen dugu erreferentzia hori egiteko:

• Ezkontza eguna larunbatarekin eginen dute
• Iganderarekin dira hauteskundeak.
• Bada Juduek (aphainketa eguna baitzen), gorphutzak etzitezen larunbatarekin gurutzean egon (ezik handia zen larunbat egun hura), othoiztu zuten Pilato, hautsaraz ziotzoten zangarrak eta khenaraz zetzan handik. (Biblia Saindua III, Duvoisin)
• Ah! ez duk lanik egin nahi igandearekin, eginen duk beraz bertzerik. (Igandea edo Jaunaren eguna, Arbelbide, J. P.)
• Abenduko igandetik asten da Eliz-urtea ta egungo igandearekin bukatzen Eliz-urte bera. (Igande eta festegunetarako irakurraldiak, Mendiburu, S.)

Beste batzuetan –ra kasu marka edo –rakoan atzizkia erabiltzen ditugu:

• Etxerakoan erosiko dut fruta.
• Iguzkiak etzuen nihor entzun, itzali zen gauaren ihes; eta jendeak etxerakoan, oxalaka erraten zuen: “Ai ai! noiz ikusiko dugu holako bertze besta bat!” (Baigorriko zazpi liliak, Duvoisin)
• Etxerakoan, Billabonako kalean zear zijoala, galdetu zioten: - Ernanin zer berri, Pernando? - Ernanin? Irabazi duenak armoniiñ beste batzuk agoniiñ; nik ere joan ez banitz obe izango niiñ. (Pernando Amezketarra, Mujika, G.)
• Mende hondarrera konpondu dute hori.
• Ondarrerat horra nun, nik dakita nola? eskuarazko bi hitzengatik nahasten diren denak. ( Buruchkak, Etchepare, J.)

Bestelako kokapen mota bat erakusten dute aldean, inguruan, irian, eta holako batzuek:

• Seiak inguruan etorriko da.
• Bero ari zian hor gaindi, eguerdi irian. (Piarres, Barbier)
• Goiz hotz eta ilun baten ondotik, iguzki epel bat agertu zen eguerdi irian. (Mendekoste gereziak, Etchepare Landerretxe, J.)
• Hamarrak aldera atera zen etxetik.

Batzuetan ez da ezinbestekoa erakuslea erabiltzea, eta izena aski da: Udan ezkonduko da. Horrek esan nahi du uda honetan, heldu den udan… ezkonduko dela. Nolahi ere, testuinguruak argi dezake erreferentzia: 1936an goratu zen Franco Errepublikaren aurka; udan bazuen militar askoren laguntza. Noski, hor urte hartako udaz ari gara.

Adberbio soilak aski ez, eta batzuetan –ko adnominalaz baliatzen gara: gaurkoan, aurtengoan, oraingoan… edo erakuslearekin batera: oraingo honetan, orduko hartan… Ez dago argi baden, esanahi aldetik, desberdintasunik: batzuetan bistan da baietz:

• Oraingoan ikusi dugu nola erantzuten duen.

Adibide horretan pentsatzekoa da saikera bat baino gehiago egin ondoren, berriz ere nahi dugula probatu. Beraz, perpaus horretan, orain soilak lehenbiziko aldia adieraziko luke, eta oraingoan horrek aldi gehiago izan direla. Baina beste batzuetan ez dago hain garbi:

• Gaurkoan jakin dugu nola elkartu diren israeldarrak eta palestinarrak.

Azkenean, -koz bezalakoek une edo epe bati dagokiona seinalatzen dute:

• Gaurkoz bere horretan utziko dugu.
• Aurtengoz ez dugu erabakirik hartuko.

Gisa horretakoez ari gara. Horri jarraiki horrenbeste erabiltzen den momentuz bezalako adberbioek ez dute inolako lekukotasunik tradizioan eta guztiz berriak dira, nahiz arrakasta izan duten. Hauxe dakar OEHk momentuz sarreran:

• MOMENTUZ. De momento, por el momento. Momentuz ezin bada / gaitzarikan kendu, / pazientzian segi / baiñan alegindu. Ostolaiz 104. Momentuz ez du beste lanik bilatu, harentzat 1 Formula baita helburu nagusia. Berria 5-3-2004.

Egungo Testuen Corpusean ez dauka agerraldirik “momentuz” sarrerak. Ereduzko Prosa Gaur corpusean, 129 agerraldi dauzka. Horren ordez beti oraingoz erabili izan dute idazleek. Egungo Testuen Corpusean 24.119 agerraldi dauzka oraingoz sarrerak, eta 1917 Ereduzko Prosa Gaur corpusean.