Gertakariaren aurreko erreferentzia

Aurreko egoera bukatu gabe dagoela nola adierazten dugun ikusiko dugu atal honetan, egoera horrek jarraitu egiten duela, alegia. Oraindik eta jada(nik) aditzondoak dira adiera hori emateko gehien erabiltzen ditugunak.

Oraindik, oraino, orainik, oraindino erabiltzen ditugu gertakariaren aurreko faseari erreferentzia egiteko:

• Max Frisch / Joxe Austin Arrieta)Emakume beltza oraindik belauniko. (Homo Faber,
• Lehenengo egun honetakora itzulita, ostera, Bitoriano ez da oraindino agertu. (Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan, Jimenez, E.)
• Bizkitartean, eta 22 hilabete iraganak direlarik ere, badira orainik Iruñean 3.500 preso eta atxilotu. (Errotarria, Jokin Urain)
• Adio, Sophie maitea, oraino komentuan banintz bezala zaitut maite. (Harreman arriskutsuak, Choderlos de L. / Jon Muñoz)

Ikusten denez, adberbio hori erabiltzean, aurreko egoera bukatu gabe dagoela adierazten dugu, bere horretan segitzen duela, alegia. Alde horretatik, aurreko jarduera jarraipenean dago, nolabait ere esateko. Adberbio horiek, modu batean edo bestean, estilo kontu hutsa da, euskara batuan, jatorria euskalkietan dute: oraindino bizkaieraz ageri da literatura klasikoan; orainik batez ere goinafarreraz (Larreko, J. Lizarraga, M. Izeta, eta abar); oraino gehiago Iparraldean (Barbier, Duvoisin, Larzabal, Zerbitzari, Haraneder, eta abar); oraindik Hegoaldekoa da eta hori da erabiliena, baina tradizioari behatuz gero orainok askoz ere adibide gehiago ditu¹. Adberbio horiek markatzen dute, hortaz, gertakariaren delako jarraikortasuna:

• Egia da ez egoala orduan oraindiño konfesatzeko zirimonia señalaturik, Santo Tomasek erakusten daben legez. (Gueroco Güero, Añibarro)
• Jainkoak omen daki zenbat bazkide bildu dituen jadanik eta bildu gogo dituenak, oraiñik. (Nafarroatik, "Larreko")
• Orañik estuzie deus eskatu ene izenean, erran ziote apostoluei azken arrats gartan,[…] (Sermoiak, Lizarraga)
• Emazteki gizajoei oraiñik etzitzaien izialdure suntsitu. (Dirua galgarri, Izeta)
• Badakizu ongi zer erraiten duzun? - Ba jauna, eta arras ongi oraino. (Supazter xokoan, Barbier)
• Haren arraioek urheztatzen zituzten mendi gainak, zeinak oraino apur bat ortzira ikusten baikintuen, eta zeruak, urdin uher batez karantzatuak, piaia on bat agintzen zeraukun. (Telemake, Duvoisin)
• Hanbat gaixto Berterretxentzat, hortaz ez bazen oraino ohartua. (Berterretx, Larzabal, P.)
• Ez han eta ez hemen etzen oraino hainitz girixtino. (Banhar deitu salbaiak, Zerbitzari)
• Baldin ez bazare oraiño kostumatu, pasienki sofritzen hitz-minak, afruntuak, eta bertze mundu huntako, penak kostuma hau ardiets dezakezu, hek guziak, arribatu baiño lehen, zure izpirituari presentaturik, zure burua urrhundik eta aiñtziñkar preparatzen duzula, hauk errezibitzera. (Gudu izpirituala, Haraneder, J.)
• Damu det zerbait geiago eskatu eza, baño ezta oraindik berandu. (Garoa, Aguirre, D.)

Perpausa baiezkoa bada, adberbio hauek egoera edo jarduera aditza eskatzen dute:

• Oraindik ez zekien ongi igerikan Theresak, bainan gizonak gerritik atxikitzen zuen uraren gainean. (Haur besoetakoa, Mirande)
• […]eta gauza egokia da au onela izatea, zergatik badauzka umearen gorputzak zatiak oraindik lanean asi gabekoak;[…] (Erriko jendeentzat osasun legeak, Aranburu, M.)

*Oraindik joan da, baina Oraindik ez da joan zuzena da. Egoera iraunkorrak aldagarriak izan daitezke, eta orduan holako esapideek badute tokia (Oraindik gazteak dira) edo aldagaitza, eta orduan ezin ditugu erabili (*Oraindik beltza da).

Aurreko egoeraren zeharkako erreferentzia egiten diote Oraindik laurogei urte ditu perpausaren tankerakoek: “Oraindik ez da hain zaharra” esan nahi du horrek. Berez denbora neurria markatzen duen oraindik horri zenbatzailea gainera dakioke, neurria hobeki zehaztuz:

• Nire ikasbidea bururaturik (oraindik beste sei urte behar ditut horretarako), Ekialde Hurbilera urtero itsas bidaian joaten diren ikasle eta irakasleekin elkartuko naiz. (Goragalea, Jean Paul Sartre / Monika Etxebarria)

–ago konparazio markarekin, eta beti adberbioarekin batzuetan:

• Guk, hori bete egin behar dugu, lehengo zilo guzia bete arte, eta oraindik handiago, osoago eta bikainago. (Euskarazko egunkaria, Herria)
• Nahikoa da ala oraindik gehiago nahi duzu? (Egurra pinotxori, Aritz Gorrotxategi)

Aurreko egoera aldatu dela adierazten da ja, jada eta jadanik (Iparraldekoa) bezalako adberbioekin, berez adberbio horiek polisemikoak diren arren:

• Ez dut orain amodio hitza erran; baina fidantzia eta interesa elkarri jadanik adierazi dizkiogu. (Harreman arriskutsuak, Choderlos de L. / Jon Muñoz)
• Hori egina eta altxor bilakatua da ja. (Santiago oinez, Aintziart, P.)
• Lehen jada kontatu dudan eta berriz kontatuko ez dudan gertaeran bezala. (Denak hasperenka, Gianni Celati / Lizarralde, P.)

Esanahi horrekin ez dute ezezko perpausik onartzen, unea adierazten duten aditzekin (*Jada ez dut amaitu liburua). Iraganean gaurgoitik (Orixek eta Larrekok ere erabilia) eta engoitik adberbioak ere erabiltzen dira:

• Ire mintzo eztia ez diñat gaurgoitik entzunen. (Mireio, "Orixe")
• Gaurgoitik, gobernadore jaunak ez daki euskaldunik ote duen bere meneko bazterretan. (Nafarroatik, "Larreko")
• Ba, harekin mintzatuko gaituk, bainan, Migel, engoitik sobera ikusirik badiat. (Antzerki laburrak, Larzabal, P.)

Hegoaldean dagoeneko da forma arrunta (nahiz Mirandek eta Ziburuko Etxeberrik ere erabiltzen duten):

• Goizñabarra zen dagoeneko, baina haren aldamenean Marcelle, haren emaztea, lo betean zetzan oraindik. (Narrazioak, Mirande)
• Gorputz Saindua ageririk dagoeneko San Thomasen rhima gure eskarara itzulia Adoratzen zaitut, Iainko beloz gerizatua, Eta ogiaren formaz gañetik itzaldua. (Manual devotionezcoa, Etcheberri (Ziburukoa))

Ohart gaitezen iraganean ez dela *zegoeneko erabiltzen, baizik orainaldian jatorria duen dagoeneko, edo orduko. Dagoeneko adberbioak ez bezala, honezkero eta gaurgero adberbioek segurtasun falta edo ustea adierazten dute:

• Honezkero garaia izango dugu. (Urrutiko intxaurrak, Soroa, M)

Ez da seguru eta horregatik esaten du hori. Bestela, Dagoeneko garaia dugu edo holako zerbait esan beharko genuke. Gaur egun jende askok biak nahasten ditu (ikus Soroaren beste adibide hau ere: Honezkero badu beste jabe bat. Horrek dagoeneko eskatzen duela dirudi). Gaurgero da horren parekoa Iparraldean:

• Diotsa Marthak, hil izan zenaren arrebak, Iauna, kirestu duk gaurgero: ezen laur egunetakoa duk. (Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, Leiçarraga)

Baina gaurgerok ez du nahitaez ustea adierazten, eta dagoenekoren parekoa izan daiteke esanahiz.

Ohart gaitezen, erreferentziari dagokionez, oraindik eta jadanik elkarren kontrakoak direla. Baina arrazoi horregatik elkarren artean osagarri bihurtzen dira: Oraindik eri da baldin badiogu, ez da horren kontrakoa Oraindik ez da eri, baizik Jadanik ez da eri. Eta Jadanik bazkaldu dut perpausaren kontrakoa ez da Jadanik ez dut bazkaldu, baizik Oraindik ez dut bazkaldu.