Aspektu markarik gabeko baldintza perpausak

Aspektu markarik gabeko orainaldiko baldintza perpausak (etor badadi, ekar badezat) ikusiko ditugu atal honetan.

Hain zuzen, hizkera jasoan, eta zaharkitu samarrean beharbada, *edin eta *ezan laguntzaileen bidez osatutako adizkiak erabiltzen ziren, izan edo *edun saileko adizki perifrastikoen ordez:

• Baldin itsuak itsua gida badeza, biak hobira eroriren dirade.(Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, Leiçarraga)
• Bekhatuaren usantzak gaitzten du berthutearen bidea: ordea baldin usantza hura itzul badadi bertze aldera (…) edirenen da berthutearen bide hura bera, errex, atsegin, eta plazent. (Guero, "Axular")
• Aita, egin ahal badadi, khen ezazu kalitza hau ene ganik.(Philotea, Pouvreau)
• Makiña batean arri-koskor bat eror badadi, makiña beingoan gelditu egiten da. (Kristau fedearen sustraiak. I. Jainkoa., Villasante)

Esan bezala, forma hauek, gaur behintzat, ez dira hizkera arruntekoak. Harri koskor bat eror badadi edo itsuak itsua gida badeza perpausen ordez harri koskor bat erortzen bada eta itsuak itsua gidatzen badu esango du edozeinek egun¹. Baliokideak dira.²)

Baina bi adizki horien arteko diferentzia gorabehera, azken bolada honetan beste puntu eta punta batera iritsi gara. Izan ere, erdararen eraginez edo, alegiazko forma hautatzen du zenbaitek, gertagarri dena adierazteko ere:

• Eta ezarritako isuna garaiz ordainduko ez balu, orduan, isun horrek emendatze bat izango du.

Gaurko gaztelaniak antzinako “si no se presentare” modukoak baztertu eta ordezko gisa “si no se presentara” modukoen aldeko apustua egin badu, administrazio-euskarak ez dauka zertan egin beste horrenbeste. Baldintza gertagarrietarako, gaztelaniazkoak gorabehera, ez da ezinbesteko, ez eta egoki ere, alegiazko formak erabiltzea ³:

• ? Akordio hori lortuko ez balitz, eskola kontseiluak aukeratuko du zuzendaria.

Hori baino txukunagoa da beste hauetako edozein, baldintza ebentual edo gertagarriaz ari bagara:

• Akordio hori lortzen ez bada, eskola kontseiluak aukeratuko du zuzendaria.
• Akordio hori lortu ezean, eskola kontseiluak aukeratuko du zuzendaria.

Eta administrazio hizkuntzak forma ‘dotoreagoak’ behar baditu, zaharkituak izan arren, badadi modukoak ere eskura dauzka:⁴

• Akordio hori lor ez badadi, eskola kontseiluak aukeratuko du zuzendaria.

Kontua da, eskura hain bide erosoa izanik, alfer lana egiten hastea ez dela zentzuzkoa.

Aspektu markarik gabeko orainaldiko baldintzazko egiturak (etor badadi, ekar badezat) XVI. eta XVII. mendeetako testuetan ageri dira batez ere:

• ‘Iauna, zelurat igan banadi, zu han zira, infernurat ieusten baniz han present zira, zu orotan zira’. (Arima penitentearen okupazione debotak, Tartas)
• Baina hark erran zezan, Ez, aita Abraham: baina baldin hiletarik zenbeit ioan badadi hetara, emendaturen dituk. (Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, Leiçarraga)
• Baina baldin nehor ebil badadi gauaz, behaztopatzen da: ezen argirik ezta hura baithan. (Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria,Leiçarraga)
• Ni ethorri izan naiz ene Aitaren izenean eta ez nauzue errezibitzen; baldiñetariak bertze bat ethor badadi bere izenean berean, hura errezibituko dukezue. (Jesu Kristoren ebanjelio saindua, Haraneder, J.)
• Dudan guztia probei eman badiazet ere, eta neure burua erratzera utz badezat ere, etzaizkit hek guztiak deus baliatuko, baldin karitaterik ezpadut. (Guero, "Axular")
• Iauna lurreko frutiek ezin asetzen nute, baiña zure gloria behin ikhus badezat, ordian ene arima, bethe, ase, eta konplitu izanenda. (Onsa hilceco bidia, Tartas)
• Gizonak su inhar bat eskuan ezin jasan badeza, nola jasanen ditu ifernuko su-garrak? (Liburu ederra, Duvoisin)
• Io badeza dardoaz ere gorpuzaren erditik Ainguruiak bano oboro ez larrake gaizkirik Bana dardoa ematurik zauriere sendoturik Bere graziaz ezarteintu elgarreki baketurik. (Linguae Vascomun Primitiae, Etxepare)

Iraganeko adibide oso gutxi iritsi dira testu zaharretan.

• Iraulten nitun gogoan eite itsusi ta bildurgarrik atzekoz aurrera; eiteak alare; ta eitegabe deitzen nuan, eiterik etzulako ez-baiña alakoa baitzun, agertu bazedin, nere zentzuak egundañoko gaitzegokiz aizatuko zun, eta gizonaren aultasuna ikaratuko. (Augustiñ Gurenaren aitorkizunak, "Orixe")

Egun zaharkituta geratu dira moldeok guztiok. Ereduzko Prosan adibide bakan hauek aurkitu ditugu:

• Zeren edozer, aldaturik, bere mugetatik irten badadi, horrek berehala aurrez izandako bestearen heriotza baitakarke. (Gauzen izaeraz, Lukrezio / Amuriza, X.)
• Azkar eta, honela mintza badadi, garbi ere bai. (Rock'n'roll, Epaltza A.)
• Yaun done Laurendi, nik suia estali; gaiztoik gerta badadi, bortan dadiela harri. (Naturaren mintzoa, Zabala, P.)