Birformulatzaileen kokalekua

Birformulatzaileek kokaleku ezberdina hartzen dute perpausean, birformulazioa partziala (aposatua) eta erabatekoa (aposatu gabea) denean. Erabateko birformulazioan, atal birformulatzailearen hasieran jartzen dira ia beti birformulatzaile esplikatiboak:

• Ikaratu egiten gaitu halako krudelkeriak, gupida ezak: azken finean, hurbila izan behar zitzaien mutila bi eguneko bahiketaren ondoren. Baina ikara gainditu eta hausnarketarekin jarraituz gero, egia azaltzen da, alegia, ziurtzat jo dezakegu kasu horietan ere, heriotza zentzumen guztietatik sartzen denean ere, urruntzaile bat dagoela, leungarri bat: ideologia. (Lekuak, Atxaga)
• Produktibitatea zer da? Ekoizpenaren emankortasunaren neurria; hau da, ekoizpen jarduera jakin batean ekoizten den kopuruaren eta kopuru hori ekoizteko behar izan diren baliabideen arteko erlazioa. (Txanponaren bi aldeak, Iñaki Heras)

Hala ere, alegia birformulatzailea atal birformulatzailearen amaieran ere joan daiteke birformulazio erabatekoetan, bi enuntziatuak laburrak baldin badira:

• Izan ere, bikotekideek hildako emakumeen erdiek ez zuten inolako salaketarik jarri aldez aurretik; alegia, oso kasu larrien erdia baino gehiago Justizia Administrazioaren esku-hartzetik kanpo gelditzen dira oraindik ere. ( Berria)
• Besterik gabe idatzi nuen. Ez zidan lan landirik eman, alegia.
• Gu, indiarrok, bezalakoa zen bera ere; gu bezain behartsu, alegia. (Loroaren teorema, Guedj, D. / Muñoz, J.)

Tartekatuta ere ageri da birformulatzaile esplikatiboa —sartzen duen perpauseko osagai baten (beheko adibidean, mintzagaiaren) eskuinean—:

• Ingurugiroa ez da besteak bezain iharduera produktiboa. (…) Ingurugiroa, bestela esanda, herri txiki bat da: ezin da deus egin inguruko guztiok ohartu gabe. (ZTC, Fernandoren egiak, baina, Kaltzada Gonzalez, Pili Elhuyar Fundazioa, 1997 (aldizkari artikulua))

Birformulazio partzialetan (aposatuetan), berriz, hainbat jokamolde ikusten da. Egungo euskara estandarrean, esaterako, atal birformulatzailearen hasieran jartzen dira ia beti birformulatzaileak, hau da, hots eta erran nahi baita birformulazio aposatuetan:

• Nik neuk, nahi dut pentsatu zientzian a prioriko judizio sintetikoak komeni direlako hori printzipio aurre - edo meta-zientifikoei dagokiela, hots, aurretiazkoak diren edo jada izadiaren oinarrizko legeetatik harago doazen printzipioei ( Formen matxinada, Jorge Wagensberg / Garzia, Juan)

Iparraldeko tradizioan, birformulazioaren amaieran ere ageri da hots, iruzkin aposatua gaineratzen duenean batez ere ¹.

Esan dugu lehen ere, alegia birformulatzailea atal birformulatzailearen hasieran nahiz bukaeran ager daitekeela:

• Hain zuzen ere, bere helburuen artean jarri du botatzen eta errausten —alegia, deuseztatzen— den zabor kopurua murriztea. ( Berria)
• -Guztiak joango gara Zaldiango jauregira, ados -esan zion Reginari bizpahiru hilabete lehenago-, baina ni Frantziara joango naiz lehendabizi, Anselmorekin ohi bezala, ibilgailu gurpildun horietako bat erostera: voiture bat, alegia. (Bestea da mundua, Irigoien, J. M.)

hots birformulatzailearen kasuan, Iparraldeko eta Hegoaldeko tradizioak ez datoz guztiz bat. Iparraldean, zenbaitetan —iruzkin aposatua gaineratuz agertzen denean, batik bat— birformulazioaren amaieran ere agertzen da, bai lehen eta bai gaur ²:

• Txetxenian Ramzan Kadyrov dute beren lehen ministro berria, aitzineko lehen ministro hilaren semea hots. (Herria)

Gainerako birformulatzaile esplikatiboak (beste era batera esanda, beste modu batera esanda, bestela esanda, beste hitz batzuetan/batzuekin (esanda)) gutxitan erabiltzen dira birformulazio partzialetan, eta gainera, halakoetan atal birformulatzailearen hasieran ageri dira gehienetan:

• Pailazoa ez den pailazoa, beraz, edo, bestela esanda, “normalitatearen zirkuko pailazoa”, umeen aurrean normaltasuna, heldutasuna edo zuzentasuna ordezkatzen baititu: gauza (edo “jaun”) triste, zozo eta lerdo bat, horixe izan ohi baita pailazo zuria, umeen hezierarako asmatu den gauza baliozkoenetako bat baita nere gusturako. (Nere gorringotik, Segurola, I.)