-en atzizkiaren bidez izen baten kualitatearen gorentasuna adierazten dugu, beste izen batzuen kualitate berberarekin konparatuta. Superlatibo erlatiboak sortzen dira horrela. Adibidez, oso handia esaten dugunean, handitasunaren goi maila adierazten dugu baina handitasun hori ez dugu beste ezeren handitasunarekin konparatzen. Ostera, nirea da handiena esaten badugu, zenbait gauza elkarrekin konparatu ondoren egiten dugu baieztapen hori.

Horrenbestez, izenondoari -en atzizkia gehituz osatzen da superlatiboa: txiki-en, zatar-en, handi-en, ederr-en, urdin-en… Superlatiboen forma oso erregularra da, asko eta on izenondoen forma superlatiboak salbu: gehien eta hoberen (hala ere, ona izenondoak ere badu onena superlatiboa). Hurrena, aurrena, lehena, azkena… eta antzekoak ere superlatibo mota honetakoak dira.

Izenondoa predikatu osagarrian doanean, hau da, izen predikatua osatzen duenean, izenondoa bakarrik joan daitekeela esan dugu Adjektiboak predikatu osagarrian atalean. Superlatiboan dagoenean ere gauza bera gertatzen da:

• Markel da azkarrena.
• auto hori da zaharrena.

Baina askotan izenondoa Izen Sintagma baten barnean dago, izenari lagunduz:

• mahai txiki bat erosi dugu.
• neska prestu horrek egingo du aurkezpena.

Holako sintagmetan izenondoa superlatiboan doanean, aurreko izena partitiboan joan daiteke:

• etxerik zaharrena erosi du Mikelek.

Hala ere, partitiboa erabiltzea ez da beharrezkoa, eta literatura klasikoan, autoreek bata zein bestea erabiltzen dituzte, nahieran:

• Duvoisin
  • Eta erran zioen Aaroni: Zer egin darotzu populu hunek, zuk jautsaraztekotzat hunen gainera bekhaturik handiena (Biblia)
  • Eta ahal balute elkar itho lezakete, elkar jan lezakete, eta hori litake haukien atsegin handiena (Liburu ederra)
• Larreguy
  • Salutantzia hark berekin zakharkeien laudoriorik handiena eta ohoragarriena; ezen hitz hek erran nahi zuten Maria bethea zela Izpiritu sainduaren dohainez; benedikzione guziak gaindiz zirela haren baitan, eta etzela Jainkoaren begietan batere hura bezain agradagarririk. (Testamen çaharreco eta berrico historioa)
  • Eta haren hirrits handiena, sorthu zen oren beretik, zela bere burua bere aitari sakrifikatzea mundu guziaren salbatzekotzat. (Testamen çaharreco eta berrico historioa)
• Pouvreau, S.
  • Egia aitortzen dut den trufamendurik, laidorik eta mespreziorik handiena merezi dudala eta eztagotala zure serbitzari deboten kontutan sartzea. (Iesusen Imitacionea)
  • Hemendik konsideratu behar dugu ezen aita eternalaren gizonengana duen karitate handiena dela; zeren eta Iainko guztiz botheretsu hark guri emanez gero bere seme maitea, bere espiritu saindua ere, egun igortzen baiterauku. (Obra txipiak)
• Joannateguy
  • Eta Santa Escolazticak ihardetsi zion, irri ezti bat egiten ziolarik: “ Ni, zer haritu naizen? Huna: othoiztu zaitudanean, eman zinezadan gauza bat, atseginik handiena egin behar zarotana, badakizu nola hartu nauzun. (San Benoaten bizitzea)
  • Gure Jesus maiteak egin zuen mirakuilu bat, diteken handiena: eman zioten apostoluei bere haragia jatera eta bere odola edatera, ogiaren eta arnoaren itxuren azpian. (Sainduen Bizitzea)
• Hiriart-Urruty, J.
  • Haren eginbidetarik handiena zen hori, eta zeren duen hori azken urte hautan ikusi dugun bezala, bete, zor ginion gure ezagutza. (Mintzaira, aurpegia, gizon)
  • Kalte handiak egin darozkigu; bainan beretzat du engoitik zorigaitz handiena, honbertze tzarkeriaz hobendun Jainkoaren aitzinean agertu denaz geroz. (Mintzaira, aurpegia, gizon)
• Hiribarren, J.M.
  • Badakizue oihala egos, jo, latsa, bihur eta idorraraz dela, bokhata xuritzalen lanik handiena. (Eskaraz egia)
  • Aitzineko jaun hura zen Epaminondas, bere egunetako gerlari handiena. (Eskaraz egia)
• Etcheberri (Ziburukoa)
  • Zeren Iaunik handiena Baita gure Iainkoa, Hura berze iainko guztien Errege gañekoa. (Eliçara erabiltceco liburua)
  • Zuri ekhartzen darotzut ohore handiena. (Manual devotionezcoa)

Eta gaurko idazleen artean biak erabiltzen badira ere, –ik partitibo marka gehiago erabiltzeko joera ikusten da:

• Urkiza, A.
  • Zein da, zure ustez, idazle batentzako oparirik handiena: gogoratua izatea, sariak irabaztea…? (Zortzi unibertso, zortzi idazle)
  • Gehien gustatu zaizkizun edo zuregan eragin handiena izan duten bost autore aipatzekotan, zeintzuekin geldituko zinateke? (Zortzi unibertso, zortzi idazle)
• Elexpuru, J. M.
  • Lehenengo kasuan, nazioaren parterik handiena eta emankorrena diren seme-alabak gurasoen esanetara daude; bigarrenean, ez dago beste loturarik, elkarri laguntzeko agindu sakratu eta hautsiezina baizik, eta jasotako mesedeen esker ona, zeina ez baita hainbeste zapuzten giza bihotzaren gaiztakeriaren erruz, legeenganako atxikimendu gaizki ulertuen erruz baizik. (Delituez eta zigorrez)
  • […] libreen arteko hitzarmen omen dena edo izan behar lukeena, gehienetan ez dela izan banaka batzuen grinaren tresna baizik, edo patuak momentu batean sortutako beharra; ez dela giza naturaren azterketa hotzaren ondorioa, ez dela gauzatu ahaleginak puntu bakar batean bildu eta irizpide honetara heldu delako: Zorion handiena, kopuru handienaren artean banatua. (Delituez eta zigorrez)
• Xarriton, P.
  • Norberaren Hantusterik edo Apaltasunik handiena, norberaren ezjakintasunik handiena da. (Etika)
  • Zati honetako 21ø Proposizioaren Eskolioan zehaztua dut zer den ideiaren ideia; baina ohartu behar da aitzineko Proposizioa berez aski argi dela; bakoitzak, ezen, ideia egoki bat duen ber, jakinen du ideia egokiak barne hartzen duela segurtasun handiena; ideia egoki bat izateak, alabaina, ez du beste deusik adierazi nahi, modu osoenean edo hoberenean, gauza baten ezagutza baizik; eta ezin du nehork horrelakorik zalantzan ezarri ez baldin badu bederen pentsatzen ideia, zerbait mutu dela, halako lauki baten gaineko pintura bezala dela […] (Etika)
• Atxaga
  • Bat-batean, jatetxe italiarretik at, San Frantziskotik eta Ameriketatik at, ikusi nuen neure burua, berriro ere Obaban, eta nire lagunak ikusi nituen, eta batez ere Luis, Lubis, nire adiskiderik handiena, sekula gehiago ikusiko ez nuena. (Soinujolearen semea)
  • Erramu egunaren solemnitatea gorabehera, Obabako nekazari gazteek beren jitea ematen zioten, ez oso kristaua: lehenik, lehia-egun bihurtzen zuten, nork eramango ereinotz adar handiena eta loratuena; gero, meza bukatutakoan, lehia borroka bihurtzen zen, eta hamar edo hamabost mutilek elkarri erasotzeari ekiten zioten ereinotz adarra lantza edo ezpata moduan erabiliz, nor nagusi geldituko. (Soinujolearen semea)

Holakoetan, bekatu, etsai, opari, adiskide… multzo osoa kontuan hartuta, multzo horretako handiena, politena… aipatzen dugu. Ideia superlatibo hori adierazteko, beste zenbait esapide ere erabiltzen ditugu:

• munduko mendirik garaiena da Everest.
• inon den autorik azkarrena da hori.
• inoiz ikusi dudan etxerik politena da Ainhoarena.

Beste postposizio batzuk ere erabiltzen ditugu: etxeetan / etxeetatik / etxeetarik… politena… superlatiboa dagokion izena zein multzotik atera den aditzera emateko bideak dira; hain zuzen ere, multzo horri dagokiolako esaten zaio superlatibo erlatiboa:

• Galdegin zuen neskatxa ttipietarik handienak. (Narrazioak, Mirande)
• Hori da manamenduetan handiena eta lehena. (Biblia, Duvoisin)
• Eta zeren zu baitzare Iaunetan handiena, Halaber zure izena Saindu eta gorena. (Eliçara erabiltceco liburua, Etcheberri (Ziburukoa))

Hala ere, izena markarekin nahiz gabe erabil daiteke.

Euskaraz superlatibo hau baiezkoa da beti, ez du ezezko formarik. Horrenbestez, etxe handienaren parean ez dugu etxe gutxien handiena edo antzekorik. Halakoetan handi izenondoaren antonimora jo beharko dugu: etxe txikiena. Hala ere, tradizioan badira zenbait adibide:

• Bere adiñik ederrena dutenean gastatu, Lothzen dire urthe galduak nahiz erreparatu: Baiña ikhusten dute laster, munduan omen ona, Prenda orotarik eztela gutien beharrena. (Fableak edo alegiak, Goietxe, L.)
• Irissartar koblaria zauku azkenean iduritu gutienik ahulena. (Buruchkak, Etchepare, J.)
• Hauta zaitzu gutienik freskuenak, egos zaitzu hamar minuta, eman ur hotzian, xuri eta pika erditik trebeska. ( Eskualdun Kozinera)

Egungo idazleen testuetan ere aurkitu ditugu adibide batzuk:

• Haiei bizibidea eman behar zietenez, gorputzik perfektuena eta arimarik gutxien ustelduena gorde behar izan diete; desirak ondoen sorraraz ditzakeen, eta samurtasuna emateko egokiena den guztia. (Legeen espirituaz II, Montesquieu / Iñaki Iñurrieta)
• Lerroan, gutxien erabilienen artean, oso urrun aipatu izenetatik, aurkitzen ditugu “Jennifer” eta “Carmen”, alde batetik, eta “Fernando”, “Marcos” edo “Jose Maria”, bestetik. (XX. mendearen argi-itzalak, Salaburu, P.)
• Baina lege errazak behar dira, sinpleak, lege handiak, nazioaren baitan oparotasuna eta sendotasuna zabal dezaten legegilearen keinua besterik behar ez dutenak, belaunaldiz belaunaldi gorazarre kantu hilezkorrez laudatuko diren legeak; honelako legeak izaten dira ezezagunenak edota gutxien maitatuenak. (Delituez eta zigorrez, Cesare Beccaria / Juan Martin Elexpuru)
• Hizkuntza da erakunde guztietan gutxienik egokiena dena berrikuntzak onartzeko. (Hizkuntzalaritza orokorreko ikastaroa, Saussure, F. / Isabel Arrigain)

Nolanahi ere, zenbait arlo teknikotan, zientzian, esaterako, badirudi gutxien(ik) beroen eta halako esapideak beharrezko gertatzen direla. Horren pareko -ago atzizkiarekin, adibidez, honelako esapideak ere badaude:

• Ez da gutiago eder izanen bere arbasoen ontasuna iraultzea zorionezko bake baten tenoretan, ezenetz ontasun hura harmez bihotzoiki zaintzea gerletako asalduetan. (Telemake, Duvoisin)
• Morde Tristantek: Estonagarri bada hainbertze neskatxa gazte ikhustea, bere gaztetasunetik hasirik debruari bethiko emaiten, ez da gutiago espantagarri jakitea nola debrua nahi zen guziz jabetu haur gaztez, eta zer entseguak egiten zituen hortako berak, eta egin arazten haren azpiko eman zirenez. (Lehenagoko Eskualdunak zer ziren, Elizanburu, M.)
• Bañan haren konduita ez da gutiago miragarria, nahiz athera detzan bere beharretarik, edo han utz detzan: nahiz mendeza detzan hei egiten zaizten inyustiziak, edo konsenti dezan billaka daitezen heien biktimak. Haren ganik izanen ditutzuen laguntzak bethi ageriak ez izan arren, ez dire gutiago egiazkoak eta konsolagarriak izanen. (Andredena Mariaren imitazionea, Mihura)

Izenarekin ez da gutiago egia… askoz ere sarriago erabiltzen da:

• Ez da gutiago egia, familiako lokarriak eztiago eta azkarrago, maiteago edo bederen jasangarriago dauzkala erlisioneak. (Gontzetarik jalgiaraziak, Hiriart-Urruty, J.)
• Bada, asko phozoinek gure gorphutzari heriotzea ematen badute, ez da gutiago egia, jadanik erran dugun bezala, liburu gaixtoek eta tzarrek dituztela arimak hil arazten. (Lehenagoko Eskualdunak zer ziren, Elizanburu, M.)

Gaurko idazleen artean ere badaude adibideak:

• Eta aste huntan ez dira gutiago preziagarri Bunuzeko ikusgarri berezia edo Ezpeletako Gau Argi festibala. (Lur Prezioen Dantza, Herria)
• Matxismoarena larria izaki, ez da gutxiago larri iragarkiko pertsonaiek azaltzen dituzten sentimenduen zekenkeria. (Egonean doazen geziak, Garzia, Joxerra)
• Biltzarraren historia, baina ez da gutxiago egia ni orain zin-hausle bilakatu izana ere Biltzarraren parte dela. (Ipuin hautatuak, Jorge Luis Borges / Garzia, Juan)
• Eta filologoak dio: egia bada ere eskuarki hizkuntza batetik bestera itzultzean betiere zerbait galtzen dela, ez da gutiago egia, zenbaitetan, asko irabazten dela; adibidez, zerbait itzuli gabe uztean, zerbait hori bigarren hizkuntzan norbait bilakatzen delarik; orduan, itzulpenaren ametsak mustroak sortarazten ditu. (Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo, Segurola, I.)

Azkenik, gogoratu, zenbait esapidek -en superlatiboa eskatzen dutela:

• ahalik eta leiburu(rik) handiena har ezazu.
• ahalik gehien jan ezazu lasterketa aurretik.
• ahalbait arinen amai ezazu lana.
• ahal den gela(rik) handiena alokatuko dugu.

Egungo adibideak:

• Lotsari duintasunez aurre egiteko ahaleginean, besoak gorputzaren bi alboetara zintzilik mantenduz, ahalik eta naturaltasun handienaz inguratu nintzaion. (Gorde nazazu lurpean, Saizarbitoria, R.)
• Horrekin batera, utilitarismoaren printzipioari jarraituz “ahalik eta gehienen ahalik eta zorionik handiena” bilatu behar dugu. (Filosofiako gida, Askoren artean)
• Hiritik alde egiteaz, berriz, ez nuen dudarik, den-dena ari zitzaidan esaten hiritik ahalik gehien urrutiratzea nuela hoberena. (Ihes betea, Lertxundi, A.)
• Ez, ordea, hankamenetik: ikasaulkian behera ipurdia irristatzen utzi, zangoa ustez disimuluan ahalik gehien luzatu, eta, oinpean kateatua, garraiatu du, ipurdiari atzera berriz ikasaulkian gora eraginda, folio salbatzailea begiz jo dezakeen parera. (Kurrin-kurrun vitae, Garzia, Joxerra)
• Orain, bihotza negarrez, Varsoviara ahalbait bizkorren iristea dut gogoan. (Europako mugetan barrena, Jimenez, E.)
• Zernahi dela, Atano III.ak eta Arretxek egin dute, bai pilotari buruz, bai eta gure Euskal Herriari buruz, izaiten ahal den lanik ederrena. (Luzaiden gaindi, Aintziburu, A. / Etxarren, J. B.)
• Mendaro edo mirra esentzia gozoa edo sudurrentzat nektarra den akara lurrina egitera zoazenean, lehenen behar duzuna ahal den oliba oliorik usaingabeena, sudurrei inolako jariorik igorriko ez diena, den bezala, egoskeran usain nahastuak lorrin eta honda ez ditzan, halaxe, arrazoi beragatik, gauzen lehenkiek ez diete sortzera doazen gauzei ez usainik ez hots propiorik erantsi, euren baitatik ezin baitute ezer igorri, ezta […] (Gauzen izaeraz, Lukrezio / Amuriza, X.)

Adibide klasikoak:

• Baldin iadanik atzemana bazare amudio erho hekin sareetan, O Iainkoa, zein gaitz denhetrik ilkhitea! Iarzaite Iainkoaren maiestatearen aitzinean, haren presenzian ezagutzezazu zure miseriaren handitasuna, zure feblezia eta banaloria, gero bihotzeko ahalik enseiu eta indar handienaz madarikatzatzu hasi ditutzun amorio hek, arnegazazu hetan banaloriazki eman zaizkitzun promez guziak, eta borondate handi eta oso batez finkazazu zure bihotzean nihoiz ere etzarela geiago bihurtuko amoriozko elhe eta ioko hetara. (Philotea, Pouvreau, S.)
• O! nere arima! Badik hirur hogoi urthe, ahalik eta hobekiena Jesu-Kristo zerbitzatzen duala. (Meditacioneac gei premiatsuenen gainean, Duhalde)
• JAN-PIARRE: (Ahalik gehiena hurbilduz Xexiliri) Milesker, Xexili aste guziez izkiriatu baitautazu. (Suedako neskatxa, Larzabal, P.)
• Gure baserritarrak egia egitzat, guzurra guzurtzat eta zorakeria zorakeritzat euki dagien, sozialismoa zer dan eta nora garoazan albait laburren azalduko dot. (Gizarte auzia, Eguzkitza, J. B)
• Imiñiko da Marijaren irudi bat albait onduen apainduta, dala lora, larrosa, edo beste era atako edergarrijakaz, gela, eskaratz, edo etxekuak errosarijua errezetara batu oi diran lekuan. (Marijaren illa, Uriarte)
• Arrazoin hunek berak erakharri nau, ene bortxa, eta ahalik gutiena bada ere, lerratzerat frantzes-kara diren hitz bakhar batzutarat. (Testamen çaharreco eta berrico historioa, Larreguy)