Juntadura eta komunztadura

Erantzuna:

Juntatzen diren osagaiek duten batuketa-balioan datza gakoa: batuketatzat hartzen diren egituretan, plurala da erabiltzen dena. Batuketa izan beharrean osagaien arteko aukera bat egitea baldin bada (berdin zaigula zein den aukeratzen duguna, orobatasun balioa esaten zaio horri), orduan singularra erabiltzen da.

• Singularra ontzat ematekoa izan liteke, baina bi osagaien batuketa izan beharrean bietako baten aukera egiten dugunean:
  1. Ardau apurra nai pitxar bete sagardau eroan oi eban amak (E. Erkiaga)
  2. Txakurra nahiz katua ekarri izan du Antoniok.

• Bestelakoetan, plurala erabiltzea da normalena. Hona EGLU-IV (Juntagailuak) gramatikak (164. or.) zer dioen ALA eta EDO juntagailuei buruz ari dela: “ez dute normalean batuketa baliorik eta honenbestez ez dira pluraltzat hartuko, singulartzat baino”. Beheraxeago, “pluralean agertzen bada, bistan da, hiztunak juntaturiko sintagma multzo hori erreferente pluralekotzat hartu duelako izan da. Pentsa liteke, hemen EDO baino gehiago ETA dugula”. Horraino Euyskaltzaindiaren gramatikak dioena. NAHIZ eta EZIN-en kasuan ere gauza bera gertatzen da, bien batuketa dagoenean, pluraltzat jo behar da, eta aditzarekin pluraleko komunztadura egin behar da.

• Azken ohar gisa, beste kontu bat: horrelako egituretan, oso normala izaten da juntatzen diren osagaiaren ondoren izenordain batzuk agertzea, juntagailuak juntatzen dituen osagaiak biltzen dituztenak (guztiak, denak, biak, edozer, edozein…). Aditzak izenordain horiekin egiten du komunztadura, kasu-marka gramatikala dutenean, noski.
  1. Txakurra nahiz katua, biak etorri dira.
  2. Aberats zein txiro, guztientzat …
  3. Zeruan zein lurrean, inguru guztietan …
  4. Zein organuba, zein biolina, zein gitarria, zein tanbolina, zein tronpia, guztiekin joten da soinuba (F. Bartolome)
  5. Nai ardaua, nai ura, nai petroliua, edozer bihar eban egarriak itoko ezpaeban (J. San Martin).