Artikulu hau, jatorrian, The Conversation gunean argitaratu zen.

COVID-19a edo berotze globala bezalako fenomenoen aurrean, osasunaren babesaren (biztanleriarena edo ingurumenarena) edo ekonomiaren nagusitasunaren artean hautatu behar da. Aukera hori kuantifikatzeko, kostu-onura analisi bat erabil daiteke. Proiektu bat (enpresa pribatu batena edo proiektu publiko batena) inbertsio ona da, edo ez, kostuak (inplizituak eta esplizituak) eta irabaziak alderatuta. Gaur egungo termino monetarioetan neurtzen dira biak.

Kostu-onura analisia

COVID-19aren kasuan, urruntze sozialaren ondorioz aurreikusten den barne produktu gordinaren jaitsiera da kostuen neurria. Onurak, berriz, urruntzeari esker salbatutako bizitzak dira. Salbatu diren bizitzen kopuru zenbatetsia bizitzaren balio estatistikoa deitzen denarekin biderkatzen da: bizitzaren “prezioa” da, eta termino monetarioetan kalkulatzen da.

Bizitzaren balio estatistikoaren kontzeptua zinikoa izan daiteke. Askok uste dute giza bizitzak ez duela preziorik. Hala ere, arriskuak hartzeko prest gaude, denboraren edo diruaren truke. Erre egiten dugu, abiadura handian gidatzen dugu edota lan arriskuak dakartzaten lanak onartzen ditugu soldata handiago baten truke. Bizitzaren balio estatistikoa arriskuak hartzeko behar dugun diru kopurutik (edo arrisku bat murrizteko ordaintzeko prest gaudenetik) abiatuta kalkulatzen da.

Urruntze neurrien onurak berehalakoak dira, baina kostuak geroago ordainduko dira. Aldi berean gertatzen ez diren kostuak eta onurak alderatu ahal izateko, deskontu tasa bat aplikatzen zaio ondoren gertatzen denari.

Deskontu tasa horrek adierazten du zer neurritan balioesten dugun etorkizunean euro bat izatea eta zer neurritan balioesten dugun gaur egun euro bat izatea. Etorkizunean euro batek gaur egun beste balio badu, horrek esan nahi du egonarritsuak garela. Etorkizuneko euro bat zenbat eta gutxiago baloratu gaur eguneko euro batekin alderatuta, orduan eta pazientzia gutxiago dugu. Etorkizuneko kostu eta onurak egungo moneta “bihurtzeak” aukera ematen digu kostu guztiak eta onura guztiak zuzenean alderatzeko.

Wyomingeko Unibertsitateko (AEB) ekonomistek ondorioztatu zuten urruntze sozialaren onurak kostuak baino handiagoak direla, baina onartu dute emaitza aldagai eta egoera guztien araberakoa dela. Sentikortasun analisi batek erakusten du aurreko ondorioa baliogabetu litekeela zenbait parametro aldatuz gero (bizitzaren balio estatistikoa edo eguneratze tasa, adibidez). Azpimarratu dute azterketak ez dituela kontuan hartzen gizartearekin eta belaunaldiekin lotutako alderdiak.

Klima aldaketaren kasuan, aukera antzekoa da: kontua da nazio produktu gordina murriztea onartzea, etorkizunean bizitzak salbatzearen truke. Beste azterlan batzuek ere ondorio bera atera dute: irabaziak kostuak baino handiagoak dira. Hala ere, hartutako neurriak ez dira berdinak. Hemen, desberdintasun hori ulertzeko gako batzuk proposatuko ditugu.

Bata eguneratze tasarekin lotuta dago. Pazientzia gutxieneko gizarteetan, urruntze sozialeko neurrien onurak eta klima aldaketa arintzearekin lotutako kostuak gizarte egonarritsuetan baino handiagoak izango dira. Orduan, faktore bat identifikatu genuen: pazientzia (etorkizuneko diruaren deskontu tasa gisa neurtua): berotze globala murriztearen alde lan egiten du, baina COVID-19aren ondorioak murriztearen aurka. Suediak egin duen hautuak –urruntze sozialeko neurriak ezartzearen aurkakoa baina ingurumena babesteko neurrien aldekoa– adierazten du gizarte egonarritsua dela.

Nola azaldu konfinamenduaren arrakasta?

Konfinamenduaren aldeko beste faktore bat “marko efektua” izan daiteke (ingelesez, 'framing effect').

Tverskyk eta Kahnemanek erakutsi zuten hautabide bat aurkezteko moduak (“markoak”) eragina izan dezakeela lehentasunetan.

Gaixotasun batek 600 pertsona hilko ditu. Tratamendu hauetatik, zein nahiago duzu?

• Berrehun pertsona salbatzen dituen tratamendu bat (beraz, 400 hilko dira).
• Seiehun pertsona salbatzeko heren bateko probabilitatea duen tratamendu bat (beraz, funtzionatzen badu, 0 pertsona hilko dira, baina huts egiten badu, 600 pertsonak hilko dira).

Oro har, erantzuna bizitza salbatuen edo bizitza galduen planteamenduen araberakoa da. Jendeak nahiago du 200 pertsona modu seguruan salbatzea, heren bateko probabilitatearekin zero hildako egotea baino. Hau da, markoa irabaziei dagokienean, pertsona gehienek nahiago dute arriskua saihestu, eta markoa galerei dagokienean, berriz, pertsona gehienek egoera arriskutsua nahiago dute.

Emaitza horiek COVID-19ari aplikatuta, bi aukera zeuden: batetik, konfinamendurik gabe bizitzak galtzea, eta, bestetik, konfinamenduarekin ekonomiari (eta, horrekin batera, familia ahulagoei) kalte egiteko arriskua hartzea.

Bi aukerak konfinamenduaren eta eragotzitako heriotzen arteko zuzeneko loturaren arabera aurkezteak aukera arriskutsuaren alde egitea eragin zezakeen (konfinamendua), eta, hala, heriotzak eragotzi.

Klima aldaketaren aurkako neurrien kasuan, helburua tenperatura globala murriztea da, eragotzitako heriotzen zenbatespena adierazi gabe.

Halaber, epemuga efektuak ere ('deadline effect') konfinamenduaren alde jokatu du. American Economic Review aldizkariak 1988an argitaratutako artikuluan, Roth, Murnighan eta Schoumaker egileek aldebiko negoziazio esperimentuak diseinatu zituzten, eta ikusi zuten akordioak, gehienetan, azken minutu erdian lortzen direla.

Birusak Hubei (Wuhan) probintziako biztanleei bakarrik eragiten ziela zirudien bitartean, herritar bakar batek ere ez zuen maskararik erosi. Herritar horiek bizi ziren hirian kasuak detektatzen hasi zirenean, neurriak hartzen hasi ziren (gaixotasuna hilgarria da aste gutxiren buruan). Beharbada, presazko sentimendu hori ez dago hain presente berotze globalaren aurkako neurriei buruz erabakitzen dugunean.