Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Abuztuaren 29a Saiakuntza Nuklearren Aurkako Nazioarteko Eguna izan zen. 1945etik 1996ra arte 2.000 proba baino gehiago egin ziren. Ez gara inoiz munduaren amaieratik gertuago egon.

Bigarren Mundu Gerraren amaieran, zientzia eta teknologiaren aurrerapen ikaragarrienetako baten lekuko izan zen gizateria. 1945eko abuztuaren 6an eta 9an arrakastaz leherrarazi zituzten Japoniako Hiroshima eta Nagasaki herrietara zuzendutako lehen bonba nuklearrak. Askorentzat, gertaera horrek historiako gerrarik gordinenaren amaiera ekarri zuen. Armen, teknologiaren eta nuklearraren nazioarteko lasterketaren hasiera ere izan zen, gaur egunera arte iraun duena.

Denbora tarte ilun horretan, 1945 eta 1996 bitartean, 2.000 gailu nuklear baino gehiago leherrarazi zituzten hainbat estatuk mundu osoan zehar.

Isao Hashimoto japoniar artistak 2.053 leherketak bildu ditu mapa kronologiko batean, Los Álamosetik gertu dagoen AEBetako Manhattan Proiektuaren Trinity izen bereziko lehen leherketatik hasi eta 1998ko maiatzean Pakistanen egindako proba nuklearrekin amaituz.

Mapak ez ditu kontuan hartzen Ipar Koreak azken hamarkadan ustez egindako bi proba nuklearrak (horien legitimitatea ez dago % 100 argi). Dir-dir egiten duen argiak, soinuak eta munduko mapako zenbakiek herrialde bakoitzak noiz, non eta zenbat esperimentu egin dituen erakusten dute.

Kalkuluen arabera, 1945etik 1980ra bitartean egindako saiakuntza nuklear guztien errendimendua 510 megatoikoa da, hau da, Hiroshimakoa bezalako 29.000 bonba ingurukoa. Saiakuntza horiek gehienak Gerra Hotzaren testuinguruan egin ziren, eta baliteke ondorioak gaur egunera arte iritsi izana.

Plumbbob operazioa

Plumbbob operazioa AEBetako lasterketa nuklearreko operazio eztabaidagarrienetako bat da. 1957ko maiatza eta urria bitartean, 29 leherketa nuklear egin ziren Nevadako (AEB) proben gunean.

Proba horien helburua ez zen arma gailuak hobetzea bakarrik, baita detonazio nuklear baten ondorioak aztertzea ere, adibidez erradiazioa, izaki bizidunengan.

Operazioak iraun zuen lau hilabete eta erdian, 1.200 txerri inguru erabili ziren hainbat probatan (animaliak eztandaren epizentrotik hainbat distantziatara jarri ziren batik bat). Txerri guztiak eztanda jazo eta berehala edo apur bat beranduago hil ziren, erreduren eta erradiazioak eragindako barne kalteen ondorioz.

Txerrien gertaera beldurgarria bada, hori bezain hunkigarria da Plumbbob operazioko probetan parte hartu zuten 18.000 soldadu estatubatuarrei buruz hitz egiten entzutea. Haien parte hartzearekin, gudu zelaian leherketa nuklear baten ondorio fisiko eta psikologikoak aztertu nahi ziren.

Gizakiek parte hartu zuten frogetan, ez zen txerrien proben erradiazio maila hain altua izan. Hala ere, bideo honetako irudi eztabaidagarriak utzi zizkiguten: bi kilotoiko misil nuklear bat haiengandik hiru kilometro gorago lehertzen ikusi zuten bost soldaduk eta kamerari batek. Bost soldaduek beren buruak eskaini zituzten probarako. George Yoshitake kameralaria bakarrik behartu zuten parte hartzera.

Plumbbob operazioa Estatu Batuetako propaganda sare handiaren parte izan zen, sobietarren aurkako arma lasterketan buru izateko. Gaur egun, dokumentu desklasifikatuek erakutsi dute operazioan egindako probetan iodo erradioaktibo (I-131) maila oso altuak bota zirela atmosferara.

2016ko ikerketa baten arabera, Smoky bonbaren leherketan egon ziren 3.000 soldaduek tiroideko minbiziaren eta leuzemiaren ratio handiak izan zituzten operazioaren ondorengo urteetan. Operazioan zehar jaurtitako isuri erradioaktiboek garaiko biztanleria zibilarengan izan zuten inpaktua, ordea, askoz ere zailagoa da kalkulatzen.

Semipalatinskeko alferrikako lurrak

AEBak ez dira saiakuntza nuklearren polemikan inplikatutako herrialde bakarra. Gerra Hotzeko beste poloak, Sobietar Batasunak, zalantzazko etikako proba nuklear ugari egin zituen.

1949 eta 1989 artean, sobietarrek 456 gailu nuklear leherrarazi zituzten Semipalatinsk proba gunean, orduko Kazakhstango Sobietar Errepublika Sozialistatik ipar-ekialdera zegoen eskualde zabalean. Leherketa horietako asko Plumbbob operaziokoak baino askoz handiagoak izan ziren. Ehunka kilotoira iritsi ziren.

Semipalatinsken zatirik handienean ez zegoen jenderik, baina bere biztanleria urriaren osasunak ondorio latzak jasan zituen proben ondorengo urteetan. James Lerager-en artikulu baten arabera, gutxienez 60.000 pertsona hil ziren 80 kilometroko erradioan, proben erradiazioak eragindako hainbat minbizi motaren ondorioz. Beste ikerketa batzuek erakutsi dutenez, 1949 eta 1956 bitartean eskualdeko isuri erradioaktiboek eragindako pertsonek % 80 mutazio genetiko gehiago izan zituzten.

Kalkuluen arabera, Semipalatinsken egindako proben ondorioz, gutxienez 200.000 pertsonak kalteak pairatu zituzten osasunean.

Egunsenti berri bat bi eguzkirik gabe

“The sun is in the east

Even though the day is done.

Two suns in the sunset

Could be the human race is run”.

Hitz horiekin deskribatu zuen Roger Waters Pink Floyd taldeko abeslariak 'Two suns in the sunset' abestian Gerra Hotzaren erdian gerra nuklear baten emaitza izan zitekeena. Egunsenti bat bi eguzkirekin: horietako bat, hilkorra. Ia lau hamarkada geroago, ordea, eguzki bakar bat agertu da goizero ekialdean.

Semipalatinsk proba gunean, 2006ko irailean, Sobietar Batasun zaharreko zenbait estatuk, tartean Kazakhstanek, Erdialdeko Asiako Arma Nuklearren Eremu Librearen Ituna sinatu zuten. Armen eta saiakuntza nuklearren ugaritzea saihesteko nazioarteko itun eta akordio ugarietako bat da hori, Lurreko bizitzarentzat mehatxu zuzena baitira.

Saiakuntza Nuklearren Aurkako Nazioarteko Egunak proba horiek gizakien bizitzan izan zuten –eta oraindik ere duten– inpaktua azpimarratzearen garrantzia gogorarazten du. Berriro probatu zen munduaren amaiera. Aurrerapen zientifiko eta teknologikoei aplikatutako kontzientzia jakinik eta etikarik gabe, Gerra Hotzaren karrera nuklearrean gure existentzia arriskuan jarri zuten akats berberak egitera kondenatuta egongo gara.