Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Berriketa hutsa. Gazteen belarrietara dena da berriketa; dena da hutsa, interesatua eta, batik bat, bukaezina. Sofistika ia Platonek adina gorrotatzen dute, gizarte zatiketa eta paralisi politikoa besterik ez dakarren hitz hots nekagarri hori, zizarearen hizkuntza hori, berriketa; bereziki gogaitzen ditu, gizartea eta, orain, lurra bera barrutik usteltzen dituelako.

Gazteak filosofia egarri dira, baina Espainiako parlamentuak hori degradatzen duen LOMLOE legea onartu berri du. Zein da hain zuzen ere berriketa BERE arazo gisa identifikatu duen belaunaldiari filosofia murriztearen zentzua?

Zerk filosofarazi zuen Platon gaztea?

Berriketaren lehen etsai ezaguna Sokrates izan zen, eta, dakigunez, Atenasek exekutatu egin zuen. Platonentzat, filosofian aritzea hori besterik ez zen, gertatu zena ulertzeko laguntza bat: Zergatik hil zuen Atenasek, hiririk bidezkoenak, Sokrates, pertsonarik onberena? Bere hiri estimatuak, bere jenderik maiteenak, erabaki bidegabe eta basatia hartu zuen. Atenasek Sokrates hiltzeko izandako naturaltasunak eraman zuen Platon filosofiara.

Era berean, gure gazteek filosofia dosi handiak beharko dituzte ulertzeko, adibidez, nola zientifikoki prestatuen dagoen gizateria ez den gai krisi klimatikoari aurre egiteko hartu behar dituen erabakiak hartzeko. Ez al da zentzuzkoa pentsatzea Greta Thunbergek Platonen harridura mingarri berbera sentitzen duela?

Filosofia onak aurre egiten dio berriketari

Gazteek zarata gutxiago eta musika gehiago eskatzen digute, beren errealitatea filosofikoki pentsatzeko tresnak behar dituztela sentitzen dute, baina argi dago filosofiaren irakaskuntzak lekua galtzen jarraitzen duela. Azken kolpea Wert Legea deitutakoak eman zion 2015ean, Filosofiaren Historia ikasgaia ia kendu egin baitzuen batxilergoko bigarren mailatik. LOMLOE lege berriak ikasgaia berreskuratzen du, egia da, baina erdira murriztuta, astean bi ordu bakarrik eginez.

LOMLOEk DBHko laugarren mailako Filosofia hautazko irakasgaia ere ezabatzen du, eta Balio Etikoak irakasgaiko lau orduetatik hiru desagerrarazten ditu. DBH eztabaida filosofikoz husten duen benetako triskantza bat. Orain, autonomien esku dago kalteen kontrola, kasu batzuetan curriculumaren % 50 ere erabaki baitezakete, baina zaila da baikorra izatea.

Asmoetatik errealitatera

Duela hiru urte, alderdi politiko guztiek Filosofia irakasgaia indartzea adostu zuten.

LOMLOE eskuan, akordio hark berriketa dirudi. Titular handi horiek beste testu bikain batzuen gozagarri dira, hala nola DBHko curriculum berria; asmo on horien eta onartutako legearen arteko distantzia handitzen jarraitzen du. Testuak zortzi “funtsezko gaitasun” biltzen ditu bai oinarrizko irakaskuntzaren amaierako irteera profilean, bai Batxilergoko gaitasunen profilean, eta zortzi horietatik bi filosofikoak dira: “Gaitasun pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa” eta “Hiritar-gaitasuna”.

Bada, funtsezko gaitasunen % 25 filosofikoak izan arren, DBHko eskola orduen % 0,55 eta % 0,83 artean baino ez dira. Posible al da funtsezko gaitasunen % 25 eskolen % 1ean baino gutxiagotan ematea? Curriculuma berriketa al da? Beste datu bat: erlijioak eskola ordu gehiago ditu DBHn, % 3,32. Filosofia egindako diskurtso gisa defendatzen dute, baina Batxilergoan ere bere benetako presentzia % 5ekoa besterik ez da.

Filosofiarekiko erdeinua

Curriculumaren diseinu horrek irakaskuntza arazo bat sortzen du: Nola lantzen dira bi funtsezko gaitasun horiek hain denbora gutxian? Ezinezkoa da. Baina kultura arazoa are okerragoa da, ikasleek laster aterako baitute kontrako ondorioa: filosofia ez da funtsezko gaitasun bat gure gizartean.

18 urte bete arte, hiru ikasturtetan baino ez dute aurkituko, eta, betiere, astean ordubeteko edo bi orduko eta garrantzi txikiko ikasgai gisa. Selektibitateko probako notak ez du haztatu ere egiten unibertsitateko gradu gehienetan. Curriculumaren diseinu horrek efektu gehigarri bat du, ikasleek berehala bereganatzen dutena: filosofia ez da irakasgai garrantzitsu bat ez eskolarentzat, ez unibertsitatearentzat, ez, orokortuz, gizartearentzat. Nahi gabe, agian, filosofiari ezjakintasunetik eta erdeinuz begiratzen dion giro kultural bat sustatuko da.

Zuzentzen ez bada, lege horrek predikatzen duenaren kontrakoa lortuko du, filosofiako irakasleak ezinezko irakaskuntza egoera batean jarriko ditu eta ikasleak egituraz inkongruenteak diren mezuekin nahastuko ditu.

Badago etorkizuna

Hamarkadak daramatzagu hainbat alarma entzuten eta horiek arduragabekeriaz itzaltzen. Gure erreakzio falta dela eta, litekeena da orain DBHn sartzen den belaunaldiak arazo existentzial benetan potoloei aurre egin behar izatea. Ez da soilik larrialdi klimatikoaren mehatxu anitza, pentsatu ere robotizazioan, adimen artifizialean, dilema bioetikoetan edo kapital eta botere desberdintasun neurrigabeetan, ordezkaritza demokratikoaren krisiaren testuinguru batean. Posible al da errealitate berri horiei guztiei aurre egitea gutxieneko prestakuntza filosofikorik gabe?

Gazteek berriketa gutxiago eta filosofia gehiago eskatzen digu. Hobe genuke Europako beste herrialde batzuen ereduari jarraituko bagenio eta gure etorkizunari ziur aski beharko dituen tresna filosofikoak emango bagenizkio.