Nahasmendu psikotikoak gaixotasun mentalak dira, normalean kronikoak, eta biztanleriaren % 1-3ri eragiten diete. Gainera, COVID-19 delakoaren ondorioz, osasun mentaleko zerbitzuen eskaria areagotzen ari da. Dolua, bakartzea, diru-sarrerak galtzea eta beldurra osasun mentaleko nahasmenduak sortzen edo larriagotzen ari dira.

Gaixotasun mental ohikoenetako bat eskizofrenia da, normalean nerabezaroan agertzen da, eta hori jasaten duten pertsona gehienetan joera kroniko bat jarraitzen du. Hori dela eta, pertsona horiek biztanleria orokorra baino 10-20 urte gutxiago bizi ohi dira, eta gaixotze- eta heriotza-arrisku handia izaten dute gertakari kardiobaskularren edo arrazoi ez-naturalen ondorioz, batez ere.

Ildo horretan, ingurumen-faktorea funtsezkoa da eskizofreniaren garapenean, jakinik giro toxikoa gailentzen dela. Horrela, sedentarismoaren, jarduera fisikorik ezaren, dieta eskasaren eta tabakismoaren ohiturak dituen bizimodu ez osasuntsu bat sortzen da. Gainera, tratamendu farmakologikoa bigarren mailako ondorio larriekin lotzen da populazio mota horretan.

Gaur egun, eskizofrenia tratatzeko tratamendu nagusia farmakologikoa da, baina badirudi sintoma positiboetarako soilik dela eraginkorra (haluzinazioak, eldarnioak...). Bestalde, badirudi sintoma negatiboetarako tratamendu eraginkorrik ez dagoela (energiarik eza, tristura) gaixotasun honetan agertzen den disfuntzio kognitiboari erantsita. Hori dela eta, tratamendu ez-farmakologikoak aplikatzeko beharra dago, hala nola ariketa fisikoa eta errehabilitazio kognitiboa, pertsona horien bizi-kalitatea eta bizi-itxaropena hobetzeko.

CORTEX-SP (COgnitive Rehabilitation and Training with EXercise for SchizoPhrenia) azterlana egiten ari da Gasteizen 2018. urteaz geroztik, eta Arabako Ospitale Psikiatrikoak zuzentzen du, Gorputz eta Kirol Hezkuntza Saileko ikertzaileekin eta GIKAFIT (UPV/EHU) ikerketa-taldeko kideekin, eta Deustuko Unibertsitatearekin lankidetzan. Analisiak markatzaile fisiko, fisiologiko eta biokimiko batzuk zehaztu ditu, pertsona horien osasun-egoeraren funtsezko alderdiak barne hartzen dituztenak, hala nola loaren kalitatea, arrisku kardiobaskularraren estimazioa eta bihotz-biriketako gaitasuna metodo desberdinen bidez eta hori guztia populazio osasungarriaren lagin batekin alderatuz.

Ikerketa horren aurkikuntza nagusiak izan ziren eskizofrenia zuten pertsonen taldeak osasunarentzat arrisku handiena zuen profil fisiko, fisiologiko eta biokimikoa izan zuela, osasuntsu zeuden pertsonen taldearekin alderatuta. Hala, datuak aztertu ondoren, eskizofrenia duten pertsonek gehiegizko pisua/obesitatea duen profila izan zuten; dentsitate baxuko lipoproteinaren kolesterol-maila handiak (LDL-C), indize aterogenikoa, C proteina erreaktiboa eta azido urikoaren kontzentrazioa; maila baxuak bihotz-biriketako gaitasunean, aireztapen-ahalmena; eta dentsitate altuko lipoproteina-kolesterolaren kontzentrazioak (HDL-C). Ondorioz, arrisku kardiobaskularra nabarmen handiagoa izan zen eskizofreniarekin diagnostikatutako pertsonen artean, lagin osasuntsuarekin alderatuta, hautatutako puntuazio-sistema edozein izanda ere. Aurkikuntza horiek eskizofrenia duten pertsonen arrisku kardiobaskularra ebaluatzeak praktika klinikoan gaixotasun kardiobaskularrak prebenitzeko duen garrantzia nabarmentzen dute, bai eta esku-hartze ez-farmakologikoak ere, hala nola ariketa fisikoa eta/edo errehabilitazio kognitiboa. Aipua open access: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165178120332418

Eskizofrenia duten pertsonentzako jarduera fisikorako gomendio orokorrak ez dira biztanleria orokorrarenak bezalakoak, hau da, intentsitate moderatu-altuko ariketa fisikoaren astean 150-300 minutu edo intentsitate altu eta larriko ariketa fisikoaren astean 75-150 minutu, indar-ariketekin konbinatuta. Jarduera fisikoaren diseinu garaikide baterako, beharrezkoa da FITT-PV delakoaren printzipioan oinarritzea (frequency=maiztasuna, intensity=intentsitatea, time=denbora, type=tipo, progression=progresioa eta variety=barietatea), eta horietako bakoitza manipulatu ahal izango da ondoriorik onenak lortzeko.

CORTEX-SP proiektuan, parte-hartzaileek elkarturiko ariketa fisiko-programa bat jasotzen dute (ariketa aerobiko interbalikoa eta indar-erresistentzia), kirol-hezitzaile fisikoek gainbegiratua bost hilabetez, astean hiru egunetan. Gasteizko Udalak UPV/EHUri lagatako Jarduera Fisikoa eta Osasuna Ikertzeko Zentroaren instalazioetan esku hartzen da.