Irakasgai honetan azaltzen dira garapenaren eta animalia ehunen kontzeptuak, ehunen egitura, funtzioa, beraien dinamika (berriztapena eta berreraketa) eta ehunen eraketarako zelulen arteko (zelula-zelula elkarrekintzak) eta ingurunearekiko harremanak. Era berean animali ehunen antolaketa azaltzen da, zelularen osagaietatik hasita organo, aparatu eta sistemen barruan duten integrazioa barneratuz. Ehunen egituraren araberako funtzioak deskribatzen dira, jatorri filogenetikoa eta inguruak duen eragina kontutan hartuz. Ikaslearen trebetasun teknikoa lantzen da animali ehunen behaketa mikroskopikoa gauzatuz.

Irakasgai hau Biologia graduko bigarren mailako bigarren lauhilabetean eskeintzen da.

GAITASUN ESPEZIFIKOAK:

- Animalia-ehunen garapenean, egituran, zereginean eta dinamikan (berritzea, birsorkuntza) oinarrizkoak diren aspektu teorikoak ezagutzea.

- Zelulek beraien ingurunearekiko eta baita ehunen eraketarako beste zelulekin dituzten harremanak eta elkarrekintzak ikastea.

- Ehunen egituraren ulermena abiapuntutzat hartuz, aztertzea animali ehunen antolakuntza, beraien osagai zelularretatik hasita eta beraien organo, aparatu zein sistemen barneko integrazioan bukatuz.

- Laginak behar bezala manipulatzeko eta animalia-ehunak mikroskopikoki behatzeko ezagutzak eta trebetasun teknikoak eskuratzea.



ZEHARKAKO GAITASUNAK:

- Analisi eta sintesirako ahalmena garatzea.

- Antolakuntza eta planifikaziorako ahalmena garatzea.

- Talde-lana egiten ikastea.

- Eskuratutako ezagutzak ahoz komunikatzen ikastea.

TEORIA EGITARAUA:



GARAPENAREN BIOLOGIA ZELULARRA

1. gaia. GAMETOGENESIA. Espermatogenesia. Morfologia-eraldaketak. Oogenesia. Arrautza motak.

2. gaia. ERNALKUNTZA ANIMALIETAN. Kanpo eta barne ernalkuntza. Migrazioa eta gametoen arteko ezagupena. Akrosomaren erreakzioa. Gametoen fusioa eta poliespermiaren eraenketa. Material genetikoaren fusioa. Oozitoaren aktibazioa.

3. gaia. ENBRIOI ORRIEN ERAKETA. Zigotoaren polarizazioa. Lakainketa. Blastula. Gastrulazioa. Mugimendu morfogenetikoak. Enbrioi orrien eraketa. Garapenaren mekanismo zelularrak.



ANIMALI HISTOLOGIA

4. gaia. EHUNAREN KONTZEPTUA ETA ANIMALI EHUNEN SAILKAPEN OROKORRA. Ehunaren definizioa. Animali ehunen motak eta ezaugarri orokorrak. Jatorria eta enbrioi orriekiko harremana.

5. gaia. EPITELIOAK. Epitelioaren kontzeptua. Ezaugarriak. Sailkapen orokorra. Jatorri ontogenikoa. Gaineztadura-epitelioak: definizioa eta sailkapena. Guruin-epitelioak: definizioa eta sailkapena. Guruin exokrinoak. Guruin endokrinoak.

6. gaia. EHUN KONEKTIBOA. Ehun konektiboaren jatorria, kontzeptua eta sailkapena. Zelularteko matrizea eta ehun konektiboko zelulak. Mesenkima. Ehun konektibo gelatinotsua. Ehun konektibo erretikularra eta zelularra. Ehun konektibo adipotsua. Ehun konektibo laxoa. Ehun konektibo dentsoa. Kartilagoa: ezaugarri orokorrak. Osagaiak, motak eta funtzioa. Kondrogenesia eta hazkuntza kondrala. Bisorkuntza eta endekatze-aldaketak. Hezur-ehuna: ezaugarri orokorrak eta osagaiak. Hezur-motak. Osteogenesia. Hezurraren hazkuntza. Birmoldaketa eta konponketa.

7 gaia. MUSKULU-EHUNA. Kontzeptua eta sailkapena. Muskulu leuna: egitura, zeregina, kokapena eta histogenesia. Zelula mioepitelialak. Muskulu ildaskatu eskeletikoa: egitura, zeregina, kokapena eta histogenesia. Zuntz eskeletikoen motak: zuntz zuriak eta zuntz gorriak. Bihotz-muskulua: egitura, zeregina, kokapena eta histogenesia. Muskulu ildaskatua ornogabeetan.

8. gaia. NERBIO-EHUNA. Egitura orokorra eta sailkapena. Histogenesia. Neurona: morfologia (axona, dendritak eta perikariona) eta sailkapena. Sinapsiak: morfologia, sailkapena eta fisiologia. Neuroglia: astrozito protoplasmatikoak, zuntzaskatuak eta hegalatuak. Oligodendrozitoak. Mikroglia eta mesoglia. Neuropiloa. Nerbio-zuntzak eta glia periferikoa: satelite-zelulak edo anfizitoak, zuntz mieliniko eta amielinikoak. Schwann zelula. Nerbio-bukaerak.



ANIMALI ORGANOGRAFIA MIKROSKOPIKOA

9. gaia. ANIMALI ORGANOGRAFIA MIKROSKOPIKOAREN OINARRI OROKORRAK. Organo, aparatu eta sistemaren kontzeptuak. Animali filogenia. Funtzio-adaptazioak.

10. gaia. ORGANOAK, APARATUAK ETA SISTEMA DISKRETUAK. Tegumentua: ornogabeak eta ornodunak. Ornogabeen liseri-aparatua. Ornodunen liseri-sistema. Arnas-organoak eta traktuak. Eskrezio- eta osmoeraenketa-organoak. Ugal-aparatua: gonadak, hozi-zelulak eta organo erantsiak.

11. gaia. SISTEMA DIFUSOAK. Sistema endokrinoa. Nerbio-sistema: sailkapena eta filogenia. Nerbio-sistema zentrala eta periferikoa. Egitura sentsorialak eta bestelako elementu hartzaileak.



LABORATEGIKO PRAKTIKAK:

Praktika 1. Gametogenesia eta enbrioiren garapen goiztiarra.

Praktika 2. Gainazal epitelio-ehuna.

Praktika 3. Guruin epitelio-ehuna.

Praktika 4. Ehun konektiboa.

Praktika 5. Ehun kartilaginotsua eta hezur-ehuna.

Praktika 6. Muskulu-ehuna: leuna eta ildaskatua.

Praktika 7. Nerbio-ehuna.



GELAKO PRAKTIKAK:

Praktika 1. Aurkezpena.

Praktika 2. Epitelio-ehuna.

Praktika 3. Ehun konektiboa.

Praktika 4. Muskulu-ehuna.

Praktika 5. Nerbio-ehuna.

Praktika 6. Integrazioa.



MINTEGIAK:

Animali organografia mikroskopikoa I.

Animali organografia mikroskopikoa II.

Animali organografia mikroskopikoa III.

SAIO MAGISTRALAK: Ikasleek gelan egiten diren aurkezpen guztiak eskuragarri dituzte eGelan.



LABORATEGI PRAKTIKAK: Saio magistraletan deskribaturiko ehunak argi mikroskopiaren bitartez lantzen dira.



GELAKO PRAKTIKAK: Ikasturtearen hasieran proposaturiko aparatu baten berreraketa histologikoa taldean lantzen da.



MINTEGIAK: Talde lanean lorturiko emaitzak azaldu eta eztabaidatzen dira.

• Ebaluazio Jarraituaren Sistema
• Azken Ebaluazioaren Sistema
• Kalifikazioko tresnak eta ehunekoak:
  • Garatu beharreko proba idatzia (%): 50
  • alde lanak (arazoen ebazpenak, proiektuen diseinuak) (%): 20
  • Irudien identifikazioa: (%): 30

ETENGABEKO EBALUAZIOAREN SISTEMA. Ikasgaiaren nota hurrengo portzentajeak aplikatuz kalkulatuko da soilik hiru ataletan lortutako gutxieneko kalifikazioa 5 baldin bada.



- PROBA IDATZIA %50a. Bukaerako azterketa. Irakasgaiaren eduki guztien azterketa izango da. Galdera eta ariketa mota ezberdinak bildu ditzake. Ebaluazio irizpideak: erantzunaren izaera egokia, terminologia zientifikoaren erabilera, adierazpena eta arrazoibideak. Derrigorrezko jarduera.

- LABORATEGIKO PRAKTIKAK %30a. Irudiak identifikatzeko proben bitartez ebaluatzen da. Kurtsoan zehar hiru proba burutuko dira, proba bakoitzak atal honen kalifikazioaren %20a balio du. Bukaerako azterketaren egunean, beste proba bat egingo da eta honek atal honen kalifikazioaren %40a balio du. Ebaluazio irizpideak: erantzunaren izaera egokia eta irudien identifikazioa eta interpretazio zuzena. Derrigorrezko jarduera.

- GELAKO PRAKTIKAK ETA MINTEGIAK %20a. Talde-lana (atal honetako notaren %70) eta ahozko aurkezpena (atal honetako notaren %30) egin eta ebaluatuko dira. Ebaluazio-irizpideak: Informazioaren antolaketa eta egituraketa, terminologia zientifikoaren erabilera, sintesi eta analisi ahalmenak, aurkezpenaren argitasuna, adierazpen egokia eta komunikaziorako jarrera, baliabide egokien erabilera. Irudiak behar bezala interpretatzea eta identifikatzea. Derrigorrezko jarduera.



UKO EGITEA ETENGABEKO EBALUAZIO SISTEMARI:

Ebaluazio jarraituari uko egin nahi dioten ikasleek, bukaerako azterketan egokitutako tokian adierazi beharko dute azken ebaluazioaren bidez ebaluatzeko nahia. Azken ebaluazioaren sistema aukeratzen duten ikasleek, gelako praktiketan eta mintegietan landutako edukiei buruzko azterketa izango dute (ikasgaiaren notaren %20a). Azterketa horrek eta irudien identifikatzeko azterketak (ikasgaiaren notaren %30a) praktiken ebaluazioa osatuko dute (ikasgaiaren %50a).



UKO EGITEA DEIALDIARI:

Azkeneko zein etengabeko ebaluazioaren kasuan, nahikoa izango da proba horretara ez aurkeztea azken kalifikazioa <> izan dadin.



Irakasgaiko ebaluazio probetan ikasleek debekatuta izango dute liburuak, oharrak edo apunteak erabiltzea, bai eta tresna edo gailu telefoniko, elektroniko, informatiko edo bestelakoak erabiltzea ere. Jokabide makur eta iruzurrezkoren bat gertatzekotan, UPV/EHUko ebaluazio probetan eta lan akademikoetan jokabide makur eta iruzurrezkoak eragozteari eta etika akademikoari buruzko protokoloan zehazten dena aplikatuko da.

AZKEN EBALUAZIOAREN SISTEMA. Ikasgaiaren nota hurrengo portzentajeak aplikatuz kalkulatuko da soilik atal bakoitzeko kalifikazioa 5 edo gehiago baldin bada.



- PROBA IDATZIA %50a: Azterketa. Ebaluazio irizpideak: erantzunaren izaera egokia, terminologia zientifikoaren erabilera, adierazpena eta arrazoibideak.

- PRAKTIKAK ETA MINTEGIAK %50a: Irudiak ezagutzeko probak edota praktikei buruzko ariketak/galderak. Ebaluazio irizpideak: erantzunaren izaera egokia eta irudien identifikazioa eta interpretazio zuzena.



UKO EGITEA DEIALDIARI:

nahikoa izango da azterketa egun ofizialean egin beharreko probara ez aurkeztea azken kalifikazioa <> izan dadin.



Irakasgaiko ebaluazio probetan ikasleek debekatuta izango dute liburuak, oharrak edo apunteak erabiltzea, bai eta tresna edo gailu telefoniko, elektroniko, informatiko edo bestelakoak erabiltzea ere. Jokabide makur eta iruzurrezkoren bat gertatzekotan, UPV/EHUko ebaluazio probetan eta lan akademikoetan jokabide makur eta iruzurrezkoak eragozteari eta etika akademikoari buruzko protokoloan zehazten dena aplikatuko da.

Oinarrizko bibliografia

- Ortiz-Zarragoitia M, Bilbao E, Izagirre U, Orbea A, Zaldibar B. 2020. Ehunen Biologia. Universidad del Pais Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea.

- Alonso E, Badiola I. 2015. Giza histologia orokorra. Udako Euskal Unibertsitatea eta Euskal Herriko Unibertsitatea.

- Fawcett DW, Jensh RP. 2008. Bloom eta Fawcett-en Histologiaren Sintesia. EHUpress. Leioa.

- Ross MH, Kaye GI, Pawlina W. 2005. Histología. Texto y Atlas Color con Biología Celular y Molecular. 4. edizioa. Ed. Médica Panamericana. Buenos Aires.

- Junqueira LC, Carneiro J. 2005. Histología Básica. 6. edizioa, Masson SA, Barcelona.

- Young B, Heath JW. 2000. Wheater's Histología funcional. Texto y atlas en color. 4. edizioa.

- Harcourt, Churchill Livingstone, Madrid Kühnel W. 2007. Atlas Color de Citología e Histología. 11. edizioa. Ed. Médica Panamericana. Buenos Aires.

- Krstic RV.1989. Los tejidos del hombre y de los mamíferos. Interamericana - McGraw-Hill, Madrid.

Gehiago sakontzeko bibliografia

- Stevens A, Lowe J. 2006. Histología Humana. 3. edizioa. Ed. Elsevier. Madrid.
- Gartner LP, Hiatt JL. 2008. Texto Atlas de Histología. 3. edizioa. Ed. Médica Panamericana. Buenos Aires.
- Fawcett DW. 1999. Compendio de Histología. Interamericana McGraw Hill. Madrid.
- Alberts B, Bray D, Hopkin K, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P. 2006. Introducción a la Biología Celular. Ed. Médica Panamericana. 2. edizioa.
- Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P. 2010. Biología Molecular de la Célula. 5. edizioa, Ed. Omega, Barcelona
- Fawcett DW, Jensh RP. 2008. Bloom eta Fawcett-en Histologiaren Sintesia. EHUpress. Leioa.
- Carrato A, Fernández B. 1987. Organografía microscópica animal. Alhambra. Madrid.
- Welsch U, Storch V. 1976. Estudio comparado de la Citología e Histología Animal. Urmo. Bilbao

Aldizkariak

Annual Review of Cell and Developmental Biology
Cell and Tissue Research
Histochemistry and Cell Biology
Journal of Cell Science

Web helbideak

http://webs.uvigo.es/mmegias/inicio.html
http://www.deltagen.com/target/histologyatlas/HistologyAtlas.html
http://wzar.unizar.es/acad/histologia/
http://www.histologyguide.com
http://medcell.med.yale.edu/histology/histology.php
http://histology.medicine.umich.edu/full-slide-list
http://www.meddean.luc.edu/lumen/MedEd/Histo/virtualhistology.htm
https://histology.oit.duke.edu/SlideIndex.html