Ingeniaritzaren Oinarri Kimikoak irakasgaiak ikasleek materiaren egituraren, ezaugarrien eta jokaeraren oinarrizko jakintza berenganatzea eta, ondorioz, egitura, sistema materialen eta ikusitako propietateen arteko erlazioak ezartzea, eta hainbat industria prozesu ulertzea ahalbidetuko du.



Irakasgaia derrigorrezkoa da (9 ECTS), eta Oinarrizko Prestakuntza moduluaren barruan kokatzen da. Ondoko Graduen lehen mailan ematen da (Vitoria-Gasteizko Ingeniaritza Eskolan) Ingeniaritza Mekanikoko Graduan, Industria Elektronikoren eta Automatikaren Ingeniaritzako Graduan, Industria Kimikaren Ingeniaritzako Graduan, Ingeniaritza Mekanikoa + Enpresen Administrazio eta Zuzendaritza Gradu Bikoitzean eta Ingeniaritza Mekanikoa + Industria Elektronikoaren eta Automatikoaren Ingeniaritza Gradu Bikoitzean.



Irakasgaian lortutako oinarrizko jakintza ondoren ikasiko diren beste diziplinen ikasketari aurre egiten eta ingeniaritzaren arloan lantzen diren materiaren propietate makroskopikoak (eta materiaren egitura mikroskopikoan oinarria dutenak) ulertzen lagunduko dio ikasleari. “Ingeniaritzaren Oinarri Kimikoak” hurrengo kurtsoetan ikasiko diren beste irakasgaien oinarria da; adibidez, Materialen Zientzia (bigarren maila) edo Ingurumen Teknologiak (laugarren maila). Industria Kimikaren Ingeniaritzako Graduaren ikasleen kasuan, irakasgaiaren gaitasunak berenganatzea derrigorrezkoa izango da “Industria Kimika” moduluaren irakasgaiei heldu ahal izateko (Prozesu Kimikoen Kontrola, Esperimentazioa Ingeniaritza Kimikoan I eta II, Fisiko-Kimika, Erreakzio Kimikoaren Ingeniaritza, Kimika Analitikoa, etab.).

ESPEZIFIKOAK



E4. Kimika orokorraren, kimika organiko eta inorganikoaren oinarrizko printzipioak erabiltzen jakin eta horiek ingeniaritzan dituzten aplikazioen ezagutza lortu.



E7. Metodologia zientifikoaren berezko estrategiak jarraitu arazoak konpontzeko: behar bezalako behaketak burutu esparru teorikoa kontutan hartuz; arazoak kualitatiboki zein kuantitatiboki aztertu, hipotesiak eta irtenbideak mahaigaineratu dagozkion modeloak erabiliz.



E8. Ezaguerak, prozedurak, emaitzak, trebetasunak eta ingeniaritzaren oinarrizko gaiekin erlazionatuta dauden alderdiak era egokian jakitera ematea, lexiko, terminologia eta baliabide egokiak erabiliz.



ZEHARKAKOAK



E10. Lanean jokabide arduratsu eta txukuna hartu, eta aldez aurretiko jarrera ona agertu ikasten jarraitzeko eta lanbide-prestakuntza etengabearen erronkari aurre egiteko.



IKASKUNTZA-EMAITZAK



1. Materiaren egiturari buruzko modeloak ezagutu eta aplikatu, materialen eta sustantzien ezaugarriak eta jokabidea ulertzeko (E4).

2. Baldintza jakinetan sustantzia kimiko ezberdinek jasan dezaketen prozesu fisiko eta kimikoen oinarrizko printzipio eta teoriak ezagutu eta ulertu, aplikazio bakoitzean sorturiko efektuak zehaztu ahal izateko (E4).

3. Arrazoibidea erabili laborategiko esperientziak eta/edo arazoak ebazteko, eta txosten zehatzak lantzeko (E7).

4. Ezaguerak, prozedurak eta emaitzak komunikatu eta jakitera eman, ingeniaritzaren eta bereziki kimikaren berariazko terminologia erabiliz (E8).

5. Lanean jokabide arduratsua eta txukuna hartu eta ikasten jarraitzeko aldez aurretiko jarrera ona agertu (E10).

6. Ezaguerak eta ikaskuntza-estrategiak bereganatu ondorengo ikasketetan aurrera egin ahal izateko (E10).

Irakasgaian zehaztutako helburuak lortzeko, honako eduki hauek hautatu dira:



I GAIA. OINARRIZKO EZAGUERAK.

- Formulazio eta nomenklatura inorganikoa

- Materiaren egoerak

- Oinarrizko kontzeptuak (masa atomikoa, mol, masa molarra, etab.)

- Formula kimikoen determinazioa (formula enpirikoa y molekularra)

- Erreakzio kimikoen irudikapen sinbolikoa ekuazio kimikoen bidez

- Ekuazio kimikoen oinarrizko kontzeptuak (estekiometria, erreaktibo mugatzailea, errendimendua, purutasuna, etab.)



II GAIA. EGITURA ATOMIKO-MOLEKULARRA

- Atomoaren egungo modeloa

- Egitura elektronikoa

- Taula Periodikoa. Ezaugarri periodikoak

- Lotura kimikoa

- Konposatu molekularren egitura eta ezaugarriak



III GAIA. MATERIAREN AGREGAZIO EGOERAK. FASEEN ARTEKO OREKA

- Egoera solidoa (solido kristalino motak eta hauen ezaugarri bereizgarriak (eroankortasun termikoa, eroankortasun elektrikoa solido egoeran, likido egoeran edo disoluzioan, fusio tenperatura, disolbagarritasuna, etab.))

- Egoera gaseosoa (gasen ezaugarriak, gas sistema idealak, gasen teoria zinetikoa)

- Egoera likidoa (gainazal-tentsioa, biskositatea, lurrun presioa)

- Fase-orekako diagrama



IV GAIA. TERMOKIMIKA

- Termodinamikaren lehen printzipioa

- Substantzien barne energiaren (ΔU) eta entalpiaren (ΔH) aldakuntzen kalkulua. Fase aldaketarekin zein aldaketarik gabeko energia-trukaketak

- Erreakzio kimikoen barne energiaren (ΔU) eta entalpiaren (ΔH) aldakuntzen kalkulua.



V GAIA. DISOLUZIOAK. PROPIETATE KOALIGATIBOAK

- Disoluzioak eta kontzentrazioen kalkulua

- Disolbagarritasuna eta Henry-ren legea

- Propietate koaligatiboak

- Solutu lurrunkorreko disoluzioak. Portaera ideala (Raoulten legea) eta benetako portaera (Pxy/Txy diagramak).

- Distilazio sinplea



VI GAIA. KIMIKA ORGANIKOAREN OINARRIAK

- Konposatu kimikoen formulazio eta nomenklatura. Funtzio-taldeak



VII GAIA. ZINETIKA KIMIKOA

- Zinetika kimikoaren oinarrizko kontzeptuak: erreakzio abiadura, erreakzio-ordena, abiadura ekuazioa

- Modelo zinetiko sinpleak: zero, bat eta bi ordenako erreakzioak

- Tenperaturaren efektua. Arrhenius-en ekuazioa

- Katalisia



VIII GAIA. OREKA KIMIKOA

- Oreka kimikoaren oinarri termodinamikoak

- Ley de Le Chatelier-en legea



IX GAIA. AZIDO/BASE OREKA

- Azido/base orekaren oinarrizko kontzeptuak: Azido, base, espezie konjugatua eta espezie anfoteroa

- Disoziazio azidoaren eta basikoaren konstantea (Ka eta Kb)

- pH-aren eskala

- Hidrolisi erreakzioa

- Azido-base balorazioaren oinarrizko kontzeptuak: Baliokidetasun puntua, balorazio akatsa eta azido-base adierazleak



X GAIA. OREKA IONIKO HETEROGENEOA

- Hauspeatze erreakzioa

- Disolbagarritasun produktuaren konstantea (Kps)

- Ioi komunaren efektua

- pH aldaketaren efektua

- Hauspeatze zatikatua



XI GAIA. ELEKTROKIMIKA

- Erredox erreakzioak

- Pila galbanikoa edo voltaikoa

- Zelda elektrolitikoa

ZUZENEKO JARDUERAK



- KLASE TEORIKOAK (45 h)



Kurtsoaren 30 asteetan zehar, astero, 1.5 h-ko saio teorikoa emango da. Horretan, saio bakoitzaren helburuekin erlazionatutako kontzeptu eta garapen teorikoak azalduko dira eta ezarritako gaitasunen lorpena ahalbidetuko duten ariketak eta jarduerak egingo dira.



- GELA PRAKTIKAK (30 h)



Gela praktikak astero emango dira (1.0 h/astero) kurtsoaren 30 asteetan. Saio horietan ariketa eta jarduera praktikoak egingo dira eta klase teorikoetan lortutako jakintzak praktikan jartzea ahalbidetuko dute.



- LABORATEGIKO PRAKTIKAK (15 h)



Laborategiko praktikek ahalbidetuko dute praktikan jartzea klase teorikoetan eta gela praktiketan eta lan pertsonalaren bidez landutako ezagutzak eta kimikako laborategi batean erabiltzen diren oinarrizko teknikak ezagutzea eta laborategi lanaren trebetasunak lortzea.



Ikasle bakoitzak 3 h-ko 5 saio praktiko burutu beharko ditu horretarako talde bakoitzari ezarriko zaion egutegi eta ordutegian, Vitoria-Gasteizko Ingeniaritza Eskolako Oinarrizko Kimikako laborategian.



Praktikak banaka egingo dira, material nahikoa dagoenean. Matrikulatutako ikasleen kopuruak laborategiko lanpostuak gaindituz gero, praktikak binaka egingo dira; kasu horretan beste gaitasun batzuk lantzea ahalbidetuko da, hala nola, talde lana.



Saio praktiko bakoitza egin baino lehen aurretiko galdetegia entregatu beharko da, non praktikarekin erlazionatutako hainbat galdera erantzun beharko diren. Aurretiko galdetegi hau, banaka entregatuko beharko zaio irakasleari laborategira sartu baino lehen. Saio praktiko bakoitza bukatutakoan, ikasleak saioari buruzko testa erantzun beharko du. Azkenik, praktika amaitu eta astebetera, ikasle bakoitzak amaierako galdetegia entregatuko dio irakasleari. Horretan, praktikaren emaitzen azterketa eta ateratako ondorioak bilduko dira.



- TUTORETZAK



Tutoretzak, banakakoak zein taldekakoak, honakoetarako erabiliko dira, besteak beste: dudak argitzeko, lanak eta ariketak bideratzeko, ikaslearen ikasketa prozesua aztertzeko, errendimendu akademikoa hobetzeko proposamenak egiteko, etab. Orokorrean, borondatezko jarduera da (banakakoa zein taldekakoa) eta ikasleak eskatuta egingo da. Hala ere, ikasturtean zehar talde-entregagaiak planteatzen dira (horiek egitea borondatezkoa da), tutoretzetara joatea eskatzen dutenak.



PRESENTZIALAK EZ DIREN JARDUERAK (135 h)



Irakasgaiaren gaitasunak garatzeko ezinbestekoa da ikasleak era jarraituan lan egitean. Idatziko proben prestaketatik at, ikasleek honako jarduerak burutzen erabili beharko dituzte presentzialak ez diren orduak:



o Apunteak osatu, bibliografia kontsultatu eta galderak eta problemak ebatzi, kasu batzuetan talde-entregagaiak izan daitezkeenak (astero 3-4 h-ko dedikazioa, gutxi gorabehera).



o Laborategiko saioak prestatu (esperientzia burutu aurretik 1.5-2.0 h erabili beharko dira esperientzia ulertu, prestatu eta aurre-galdera batzuk erantzuteko) eta dagokion txostena idatzi (praktika bakoitzeko 2-3 h-ko dedikazioa).



*Osasun egoerak aurrez aurreko irakaskuntza eragotziz gero, UPV/EHU-ko baliabide informatikoen bitartez (Webex, eGela, etab.) onlineko jarduerara joko da.

• Ebaluazio Jarraituaren Sistema
• Azken Ebaluazioaren Sistema
• Kalifikazioko tresnak eta ehunekoak:
  • Garatu beharreko proba idatzia (%): 70
  • Praktikak egitea (ariketak, kasuak edo buruketak) (%): 10
  • Laborategi-praktikak (%): 20

IDATZIZKO PROBA (% 70)



Idatzizko proba bi azterketa partzialez osatua dago:



- Lehenengo partzialean lehen lauhilekoan landu diren edukiei buruzko galdera teoriko-praktikoak burutuko dira; proba urtarrileko azterketa-deialdian egingo da (Eskolak azterketa-egutegian aurrez ezarritako datan).



- Bigarren partziala maiatzeko azterketa-deialdian egingo da (Eskolak azterketa-egutegian aurrez ezarritako datan). Kasu honetan:



• Ikasleak lehenengo partzialean ≥5-ko kalifikazioa lortu badu, bigarren lauhileko edukiak ebaluatuko dira.



Kasu honetan, idatzizko probari dagokion azken kalifikazioa bi partzialetako batez besteko sinple gisa kalkulatzen da, baldin eta 2. partzialean lortutako kalifikazioa ≥4 bada.



• Ikasleak lehenengo partzialean <5-ko kalifikazioa lortu badu, irakasgai osoko edukiak ebaluatuko dira. Gainera, azterketa honek bi atal izango ditu eta atal bakoitza lauhileko bakoitzeko edukiei dagokio.



Kasu honetan, idatzizko probari dagokion azken kalifikazioa ohiko deialdiko azterketa osatzen duten bi ataletan lortutako noten batez besteko sinple gisa kalkulatzen da, baldin eta atal bakoitzean lortutako kalifikazioa ≥4 bada (10 puntutik).



KLASEKO JARDUERAK (% 10)



Ikasturtean zehar zenbait jarduera praktiko burutuko dira, esate baterako: problema eta kasu zehatzen ebazpena, idatzizko probak edo galdetegiak.



LABORATEGI-PRAKTIKAK (% 20)



Ikasturtean zehar 5 praktika burutuko dira, hurrengo balioespenarekin:

- Praktikak burutzea: % 25

- Aurre-galdetegien aurkezpena eta ebaluazioa: % 15

- Testak (praktika bakoitzaren amaieran egingo direnak): % 25

- Bukaerako galdetegien aurkezpena eta ebaluazioa: % 35



IRAKASGAIA GAINDITZEKO BALDINTZAK



- Laborategiko praktika guztiak burutu eta ezarritako epearen barruan aurre-galdetegiak, testak eta bukaerako galdetegiak behar bezala erantzunda aurkeztu.



- Azken kalifikazioan 5 edo gehiago lortu (azken nota hau idatzizko proba, jarduera praktiko eta laborategi-praktiken batezbesteko haztatua bezala kalkulatzen da). Gainera, beharrezkoa da:



• Idatzizko proban 10 puntutik ≥5 puntu kalifikazioa lortzea (% 70).

• Laborategiko praktiketan 10 puntutik ≥4 kalifikazioa lortzea (% 20).

• Jarduera praktikoen kasuan ez da beharrezkoa gutxieneko kalifikaziorik lortzea (% 10).



Aipatu berri diren baldintza guztiak betetzen ez dituzten ikasleek gehienez 4.0 izango dute ohiko deialdiko kalifikazio-aktan, lorturiko bukaerako kalifikazioa edozein izanda ere.



*Osasun egoerak aurrez aurreko ebaluazioa eragotziz gero, UPV/EHU-ko baliabide informatikoen bitartez (Webex, eGela, etab.) onlineko jarduerara joko da. Ebaluazio ez-presentzialaren ezaugarriak eGelan argitaratuko dira.



DEIALDIARI UKO EGITEA



Idatzizko probara aurkezten ez diren ikasleak ez aurkeztutzat emango dira dagokion kalifikazio-aktan.



AZKEN EBALUAZIOA



UPV/EHU-ren arautegian ezarritako baldintzak betetzen dituzten ikasleek bukaerako proba eskatzeko aukera dute, beti ere Eskolak ezarritako epearen barruan egin ezkero (II. Kapitulua, Euskal Herriko Unibertsitateko Gobernu Kontseiluaren 2016ko abenduaren 15eko Erabakiaren 8. artikulua, graduko titulazio ofizialetan ikasleak ebaluatzeko araudia onartzen duena). Kasu honetan, ikasleak honako jarduerak burutu beharko ditu:



• Irakasgaiaren eduki teoriko-praktikoekin erlazionatuta dagoen idatzizko proba, bukaerako notaren % 80 suposatuko duena.



• Laborategian garatuko den azterketa praktikoa, bukaerako notaren % 20 suposatuko duena.



IRAKASGAIA GAINDITZEKO BALDINTZAK (AZKEN PROBA)



- Bukaerako kalifikazioan ≥5 lortzea (idatzizko proba eta azterketa praktikoaren batezbesteko haztatua bezala kalkulatzen dena).



- Atal bakoitzean lortutako kalifikazioa ≥4 izatea (idatzizko proban eta azterketa praktikoan).



*Osasun egoerak aurrez aurreko ebaluazioa eragotziz gero, UPV/EHU-ko baliabide informatikoen bitartez (Webex, eGela, etab.) onlineko jarduerara joko da. Ebaluazio ez-presentzialaren ezaugarriak eGelan argitaratuko dira.



DEIALDIARI UKO EGITEA



Bukaerako probara (idatzizko proba + azterketa praktikoa) aurkezten ez diren ikasleak ez aurkeztutzat emango dira dagokion kalifikazio-aktan.

Ez-ohiko deialdian ikasleek hurrengo jarduerak burutu beharko dituzte:



- Hurrengo ezaugarriak dituen idatzizko proba bat:



• Ikasleak 10 puntutik ≥5 puntu lortu baditu 1. lauhileko eduki teoriko-praktikoekin lotutako azterketan (urtarrileko edo maiatzeko deialdian lortutako nota, deialdi honetako azken kalifikazioaren % 40ko pisuarekin) eta <5 puntu lortu baditu 2. lauhileko eduki teoriko-praktikoekin lotutako azterketan (maiatzeko deialdian lortutako nota), Ez-ohiko deialdiko idatzizko proban 2. lauhileko edukiak ebaluatuko zaizkio. Kasu honetan, Ez-ohiko deialdiaren idatzizko probak azken kalifikazioaren % 40ko pisua du.



Horrela, idatzizko probari dagokion azken kalifikazioa bi probetako noten batez besteko sinple gisa kalkulatzen da, baldin eta Ez-ohiko deialdiko idatzizko proban ≥4 puntu atera badira.



• Ikasleak 10 puntutik <5 puntu lortu baditu 1. lauhileko eduki teoriko-praktikoekin lotutako azterketan (urtarrileko edo maiatzeko deialdian lortutako nota, deialdi honetako azken kalifikazioaren % 40ko pisuarekin) eta ≥5 puntu lortu baditu 2. lauhileko eduki teoriko-praktikoekin lotutako azterketan (maiatzeko deialdian lortutako nota), Ez-ohiko deialdiko idatzizko proban 1. lauhileko edukiak ebaluatuko zaizkio. Kasu honetan, Ez-ohiko deialdiaren idatzizko probak azken kalifikazioaren % 40ko pisua du.



Horrela, idatzizko probari dagokion azken kalifikazioa bi probetako noten batez besteko sinple gisa kalkulatzen da, baldin eta Ez-ohiko deialdiko idatzizko proban ≥4 puntu atera badira.



• Ikasleak 10 puntutik <5 puntu lortu baditu 1. eta 2. lauhileko eduki teoriko-praktikoekin lotutako azterketetan (urtarrileko eta maiatzeko deialdietan) Ez-ohiko deialdiko idatzizko proban irakasgai osoko eduki teoriko-praktikoak ebaluatuko zaizkio. Kasu honetan, Ez-ohiko deialdiaren idatzizko probak azken kalifikazioaren % 80ko pisua du eta bi atal izango ditu, atal bakoitza lauhileko bakoitzeko edukiei dagokiolarik.



Horrela, idatzizko probari dagokion azken kalifikazioa Ez-ohiko deialdiaren azterketa osatzen duten 2 zatietan lortutako noten batez besteko sinple gisa kalkulatzen da, beharrezkoa izanik atal bakoitzeko nota ≥4 (10 puntutik) izatea.





- Laborategian garatuko den azterketa praktikoa, azken notaren % 20 suposatuko duena. Ikasleak ikasturtean zehar laborategiko praktikak egin baditu eta ≥4 puntuko kalifikazioa lortu badu, atal horretan lorturiko emaitza gorde egingo da, eta nota hori Ez-ohiko deialdiko azken kalifikazioaren %20 izango da.



IRAKASGAIA GAINDITZEKO BALDINTZAK



Azken kalifikazioan ≥5 lortzea (idatzizko proba eta azterketa praktikoaren (edo laborategiko praktiken) batez besteko haztatua bezala kalkulatzen dena).



*Osasun egoerak aurrez aurreko ebaluazioa eragotziz gero, UPV/EHU-ko baliabide informatikoen bitartez (Webex, eGela, etab.) onlineko jarduerara joko da. Ebaluazio ez-presentzialaren ezaugarriak eGelan argitaratuko dira.



DEIALDIARI UKO EGITEA



Bukaerako probara (idatzizko proba + azterketa praktikoa) aurkezten ez diren ikasleak ez aurkeztutzat emango dira kalifikazio-aktan.

Ariketa-bildumak eta irakasgaira berezko materiala.

Oinarrizko bibliografia

FORMULAZIO ETA NOMENKLATURA KIMIKOA



- Beobide, G. (2019). Formulazioa eta nomenklatura kimikoa. IUPACen arauak eta ariketak. Ed. UPV/EHU.

- Quiñoá, E.; Riguera, R.; Vila, J. M. (2010). Nomenclatura y formulación de los compuestos inorgánicos. Ed. McGraw-Hill.

- Quiñoá, E.; Riguera, R. (2010). Nomenclatura y representación de los compuestos orgánicos. Ed. McGraw-Hill.



KIMIKA OROKORRA



- Brown, T. D.; Lemay, H. E.; Bruce, J. R.; Bursten, E.; Burdge, J. (2003). Química. La Ciencia Central. Ed. Pearson Prentice Hall.

- Casabó, J. (2009). Egitura atomikoa eta lotura kimikoa. Ed. UPV/EHU.

- Chang, R. (2010). Química. Ed. McGraw-Hill, 10º edición.

- Quiñoá, E.; Riguera, R. (2004). Cuestiones y ejercicios de química orgánica. Ed. McGraw-Hill, 2º edición.

- McMurry, J.E.; Fay, R.C. (2009). Química General. Ed. Pearson Education, 5º edición.

- Reboiras, M.D. (2008). Química: la ciencia básica. Ed. Thomsom, 2º edición.

- Urretxa, I.; Iturbe, J. (1999). Kimikako problemak. Ed. Udako Euskal Unibertsitaea.

- Vollhardt, K.P.C.; Schorbe, N.E. (2008). Kimika organikoa egitura eta funtzioa. Ed. UPV/EHU.



LABORATEGI-PRAKTIKEI BURUZKO BIBLIOGRAFIA



- Beran, J.A. (2014). Laboratory Manual for Principles of General Chemistry. Ed. Wiley

- Chemical Education Material Study (1987). Química. Una ciencia experimental. Ed. Reverté.

- Martínez, J.; Narros, A.; de la Fuente, Mª del Mar; Pozas, F.; Díaz, V. M. (2009). Experimentación en química general. Ed. Paraninfo.

- Navarro, A.; Gonzalez, F. (1986). Prácticas y técnicas de laboratorio. Ed. Universidad Politécnica de Catalunya.

Gehiago sakontzeko bibliografia

Casabó, J. (2007). Estructura atómica y enlace químico. Editorial Reverté.
Ghasem, N.; Henda, R. (2009). Principles of Chemical Engineering Processes. Editorial Taylor & Francis Group.
Primo-Yúfera, E. (2007). Química Orgánica básica y aplicada: de la molécula a la industria. Tomo II. Editorial Reverté.
Rodgers, G. E.; Cabañas, M. V.; Regi, M. V. (1995). Química inorgánica: introducción a la química de coordinación, del estado sólido y descriptiva. Editorial McGraw-Hill Interamericana de España.

Web helbideak

http://www.egela.ehu.es

http://www.ptable.com/?lang=es

https://www.luc.edu/media/lucedu/sustainability-new/pdfs-biodiesel/Biodiesel%20Curricula%20-%20Version%205.0.pdf