Goizero heltzen zen berandu, hirurogeita hamarreko hamarkadan tiroz hanka zuloz bete ziotenetik hain bereizgarri zuen ibilerarekin. Beti zeramatzan paperak, liburuak, apunteak, fotokopiak, fotokopia asko beso azpian. Leioara Jose Mari Garmendiaren “ahate”an igotzen ginen, eta Txema etengabe joaten zen hitz egiten. Egunero ziren istorio desberdinak: aurkikuntzaren bat liburutegian, idazle afrikar baten pasarteak, poeta galego baten olerkiak, Bilboko gertakariak…

Asko kostatu zitzaion unibertsitatearen mekanikara egokitzea. Ez zegoen batere eroso zorroztasun akademiko eta unibertsitateko arauekin. Zorionez, Manuel González Portillak eta Jose Mari Garmendiak babestu egin zuten eta, beren erara, urrumatu egin zuten; izan ere, Txemak sekula ez zuen curriculum akademikoen berezko logikaren gaineko interesik izan, ez eta erakunde intrigetan ere. Nire ustez, burutsu bereziegia zen, unibertsitateko ohiko irakasle bilakatzeko.

Ikertzeko zeuzkan gaitasun handiak beste modu batera, kosmopolita eta ironikora, bideratu zituen. Hainbeste gaitan murgildu zen, denbora galtzea izango litzateke bere pentsamenduaren eta jardueren logika bat bilatzea. Ziur nago, gainera, bere jarduera irizpide ulertezinen arabera gidatu zuela. Hori bai, batzuei interesik eragiten ez dietenak grina eragiten dietela esan ohi da, eta halakoa zen Txema.

Modu berezia zeukan presente zegoela ohartarazteko, keinurik gabe, diskrezioz, eta kultura hedatzaile ibiltariaren rola eraiki zuen beraren inguruan, azkenean. Hori dela eta, ziur nago ez litzaiokeela batere gustatuko nik hemen bere literatura ekoizpena goraipatzen jardutea. Esanguratsuena da, asko eta gauza onak idazteaz gainera, bizitza erdi eskaini ziola bere buruan zebilen ideia nahaste guztia hitzez transmititzeari.

Pasa den abuztuaren 1ean, Bilbon, lepo zegoen beilatokian, agur esan zioten familiarteko eta lagunek. Bertan zegoen berak eraiki zuen patria guztia. Adurrek ekitaldia aurkeztu zuen; bertan, Txemaren argazki bat zegoen, buruan. Sarritan begiratu nion, baina bere masailak ez zeuden gorri, beti jendaurrean hitz egin behar zuenean edo baten batek berari buruz hitz egiten zuenean gertatzen zitzaion bezala. Ez nuen tristezia zantzurik antzeman. Ez nuen jendea triste antzeman, eta ez dut Txema tristearen oroitzapenik. Agur alaitsua izan zela esango nuke euskaltzale jakitun eta lotsati honek izan zuena; erakunde ordezkaritzarik eta ezezagunen diskurtsorik gabeko agurra. Hobe horrela.

Joan aurretik, Mertxerekin hitz egin nuen pixka bat, bere aingeru begiralearekin. Zuhur eta energiko zegoen, beti bezala, eta Txema hiru hitzetan deskribatzeko eskatu nion. Ez zuen zalantzarik izan: apala, zintzoa, eskuzabala. Gero gauza gehiago kontatu zizkidan, baina horiek neuk gordeko ditut, barruan, Txemak eman zizkidan eta oraindik gordetzen ditudan fotokopia batzuekin.

Bon voyage eta zorte on!

Alfonso Unceta