:

portegado: 'ataria'
çaoz: ‘egon zaitez(te)’, agintera; çaoz eta çaoça, bietara erabiltzen du. Poeman gehiagotan agertzen da zu-ri dagokion aditz-morfema bere jatorrizko plural balioarekin.
mundu guztia isasoagaz: ‘mundu guztia eta itsasoa’ edo ‘mundu guztia itsasoarekin’. Bi aukerak dira posible, kasu honetan zaila baita ziur jakitea “Xrekin Y” erako egitura bat den ala soziatibo arrunt baten aurrean gauden; izan ere, halakoetan erabakigarria gertatzen da aditzaren pertsonari begiratzea, eta hemen ez dago jakiterik hurrengo lerroko nançuçu eta çaoz adizkiak zu ala zuek pertsonarekin komunztatzen diren.
nançuçu: ‘entzun nazazu(e)’; entzun aditzaren agintera trinkoa. Gisa horretako aginterazko forma trinkoak ez ziren ongi ezagutzen Lazarragaren testua agertu arte. Izan ere, historikoki, euskararen hizkera desberdinek egitura perifrastikoetara jotzen dute iragankorretako objektua 1. edo 2. pertsonakoa delarik. Cf. adibidez Hiri cionat allaua, ençun neçan allauaiçuna (Zalgize 131). Lazarragak, aldiz, forma trinkoak nasaiki erabiltzen ditu objektu mota hauekin ere: nançuçu (A10: 4), erruqui nauca (A16: 35, berorika), naraçaçu (A17: 48), ce nafinçu (A17: 60), nacusu (B23: 47). Arabarraren erabilera emankor horien ondoan, euskaraz ezagutzen den corpusean ez dugu beste bi aldiz baizik aurkitu objektua 1. pertsonakoa duen aginterazko forma trinkorik: bata Arrasateko Erreketan ([An]dra urena Butroecoa nançuçu, Butr A,6), eta bestea Oihenarten poesietan (galdez nauzun horrez ukenduru negizu, Poes. XXIV, 5).
nançuçu, çaoz gueldiric: Antzeko formula aurkitu dugu eskuizkribuko lau lekutan, ondoren datorren solasari adi izateko arreta eskatzen duen funtzio kataforikoan: nançuçu, çaoz gueldiric (A10: 4), oy lenaengo abantajea / dasadan, çaoz exilic (A14: 49-50), Asi gura dot; / nançuçu, çaoz exilic (A28: 39-40), Arren, nançuçu, / Jaun Cerucoaen amorez, / conta deçadan / Pasio Santua dolorez (B29: 17-20).
çuetan: ‘zuengan’, bizidun markarik gabe. Oro har, bizidunekin, Lazarragak -gan erabiltzen du leku-postposizioa aitzin; horrek balio du hala izenentzat nola izenordainentzat. Baina eskuizkribuan bi aldiz aurkitu ditugu (salbuespen gisa) izenordainetan -gan-ik gabeko formak: Çuetara / joan joacen orduan / limosna esque / Jaungoicoaren contuan (A26: 83) eta Dama galantac, ni ez nax digno,/ ez dot merescimenturic, / çuetan miiau ifinteraco (A10: 8).
miiau: Birritan bakarrik aurkitu dugu hitza eskuizkribuan eta bietan bokal bikoitzarekin dago: miiau (A10: 7), miiric (A27: 41). Landuccirenean bokal bikoitzik gabe dago: “lengua, mia”. Cf. OEH, s.v. mihi: “De uso general en la tradición septentrional. Al Sur apenas se documenta en autores guipuzcoanos (hay mi en los refranes de Isasti (mingañ en C), en Cardaberaz (Eg III 370) y Ubillos; mi(h)i en Moguel (CC), Aguirre de Asteasu, Orixe y N. Etxaniz (LBB 188), y mihin en Aresti (Tobera 287)). Es más frecuente entre los vizcaínos, cuya forma es mi(i)n desde el s. XVII. En los refranes recogidos por Garibay y en RS las formas documentadas son sin -n, pero seguramente con nasalización de la vocal. Para el dialecto alto-navarro hay mi en Beriayn, Lizarraga de Elcano, en un texto de Larrasoaña del s. XVIII (ETZ 58) y en Zubiri (en éste junto a mihi), y mi(h)i en Mendiburu y en un texto baztanés del s. XVIII (BOEans 799). En DFrec hay 13 ejs. de mihi y 1 de miin”.
çuetan miiau ifinteraco: ‘zuetaz gaizki esaka aritzeko’; cf. DAut, s.v. lengua: “Poner lengua en alguno. Significa murmurar y hablar mal de él”. Ikusi baita nigan miiric badafinçu (A27: 41). Ohar bedi adibide batean bizidunaren marka erantsi diola izenordainari eta bestean ez.
Oy: Eskuizkribuko poemetan maiz erabiltzen dira oy eta oyta betegarriak (bakanka oy eta), bertso-lerroen neurri egokia lortze aldera.
bada bere:: ‘gutxienez, bederen’.
utra: ‘oso’; gutxienez Kapanagari eta Oihenarten atsotitzei esker ezagutzen genuen (cf. OEH, s.v.).
ez dit emayten lecuric:: ‘ez dit ematen aukerarik’; eskuizkribuan bost lekutan dago antzeko egitura: ez dit emayten lecuric (A10: 12, A10: 62), eztit emaiten / iguitaiac lecuric (A23: 87-88), ez diçu emun lecuric (A27: 12), eztit emayten lecuric (A28: 30). cf. OEHnLEKU(A) EMAN, s.v. leku: “Dar lugar, consentir, dar consentimiento; dar ocasión, dar tiempo”.
Obligacioz bete ninduçun: ‘zure zordun egin ninduzun’; cf. DAut, s.v. obligación: “Se toma también por la correspondencia que uno debe manifestar y dar a entender tiene al beneficio que ha recibido de otro”.
ezin neyque: ‘ezin egin nezake’.
licenciea: Lazarragarenean, -ia bukaera duten izenek -iea bukaerarekin egiten dute forma mugatua: historieac (AL: 1138v), sentenciea (AL: 1153v), gueraciea (A6: 30), licenciea (A10: 19).
daquidancheau: ‘dakidantxo hau’; Lazarragaren eskuizkribuan, -txo atzizkia beti erabiltzen da txikigarri moduan; -xe atzizkiak, berriz, hiru balio hartzen ditu: 1) Txikigarria (-xe = -txo), kutsu afektiboarekin (mespretxua, trufa...) nahiz gabe: bervaxe (A7: 117), daquidancheau (A10: 21), gauçaxe (A10: 23), presentexeac (A14: 69), çuzpirioxe (A14: 73), esecoxeoc (A19: 14), urtexe (A19: 16), dozenaxe (A24: 116), erreguxeau (A26: 31), bobedaxeoc (A28: 59). 2) Izenondo eta aditzondoen intentsitate markatzailea: gueldixe (AL: 1140v), goitixeago (A1: 23), claruxeago (A7: 49), gueixeago (A10: 59). 3) Indartzailea (izenordain indartuekin, eta eben / arean-ekin): bercheac (A7: 77), gueurcheoc (A7: 88), neurcheau (A10: 46), ebenche (B3: 42), areanche (A27a: 33). Kasu batean (urteje A14: 6), ez dakigu zehazki zein den balioa.
-au lehen pertsonako artikulua dela ulertu dugu, erabat argia ez bada ere.
gauçaxe: ‘gauzatxo’; -xe atzizkiaz, ikusi 21. lerroko oharra.
neongue: ‘nengoke’.
ezin neongue exilic: Esaldi bera dago eskuizkribuko bi lekutan: neure peneau esan bear dot / ezin neongue exilic (A7: 57-58) eta doncellachoac, esan bear dot / ezin neongue exilic (A10: 25-26).
Çuegaz: ‘zuekaz, zuekin’; eskuizkribuan lau aldiz aurkitu dugu -egaz soziatibo plurala: çuegaz (A10: 27), oegaz (A26: 87), oriegaz (B7: 33) eta guiçonegaz (B18: 128); eta bitan -ogaz soziatibo plurala: escuogaz (A17: 64) eta damaogaz (B2: 10). Plurala da orobat baçugaz: urregorrizco letra baçugaz / egoan escreviduric (A1: 11-12), Egun batean leucala / beste baçugaz cabildu, / aen artera içan ninçan / exil-exilic coladu (B14: 45-48), baçugaz consultaduric (B23: 22). Horien ondoan, bada -ocaz/-ocaç ere: delicaduocaz (AL: 1138r), berbaocaç (AL: 1151v), beguiocaz (AL: 1152v), biciocaz (AL: 1154v); eta -equin: oequin (A11: 2), matalotequin (B30: 69).
afrontaduric: ‘iraindurik, haserreturik’; cf. DRAE H 1933, s.v. afrontar: “5. ant. y vulg. Afrentar, causar afrenta”. Cf. baita afrontadu ‘iraindu, haserretu’ (A26: 4), baina afrontadu ‘iraindurik sentitu, lotsatu’ (B14: 26), eta afrontua ‘kargu-hartzea, errieta’ (A21: 13).
ez diela: ‘ez diezaiela eman’; *-in- erro zaharreko adizkia.
cerren da: ‘zeren eta’; testuko kasu bakarra da.
ceucaçu: ‘ze eukazu, ez ezazu(e) eduki’.
ez neyala: ‘ez negiala, ez nuela egingo’; adizki hau gainerakoetan -g-rekin kausitzen dugu: neguian (A23: 23, B14: 22), neguianean (B14: 14), neguiala (B27: 106), etab., baina badira g gabeko formak testuan zehar: eyoen (AL: 1147v), eyano (AL: 1153r), leyan (A26: 32), neyo (B30: 27)...
baxe: ‘baizen, baizik’; eskuizkribuan baxe eta baize formak agertzen dira (bakoitza zazpi aldiz, eta behin baje). Formari buruz, cf. OEH, s.v. baizen: “La variante baxen (<-ix-> a veces en fray Bartolomé) es propia de la tradición vizcaína; no se encuentra baizen en textos de este dialecto hasta el s. XX. Las formas sin -n se documentan en textos meridionales antiguos: baize en un texto alavés del s. XV, en una carta de Azpeitia del XVII y en el Catecismo de Cegama; baxe y baxin en Micoleta; baizin en BBizk.”
asperçacaric: ‘aspertu gaberik, nekatu gaberik’.
çuegaiti: Bi lekutan aurkitu dugu motibatibo plurala -ega(i)ti bukaerarekin: arçaiaegati (AL: 1147v) eta çuegaiti (A10: 41).
ciudadecho chiquir batean: Joan Perez Lazarragak lehen haurtzaroa Ozetan egin zuen; familia 1562 inguruan aldatu zen Erdoñara; 1576az geroztik Larrean bizi izan zen emaztearekin.
neurcheau: neurau-ren forma indartua da; -xe atzizkiaz, ikusi 21. lerroko oharra.
letra: ‘monograma’.
Gueixeago: ‘apur bat gehiago’; -xe atzizkiaz, ikusi 21. lerroko oharra.
badanic bere: ‘hala ere’; badanik bere OEHn ez dago jasota, baina cf. badarik ‘hala ere’: funtsean Iparraldean lekukotzen bada ere, badago GN-zko adibiderik (1609ko poesietako batean, zehazki), eta Otxoa Arinek ere erabiltzen du. Lazarragaren eskuizkribuan zazpi aldiz aurkitu dugu: A6: 43, A10: 61, A24: 51, A26: 13, A27a: 7, B5: 27 eta B14: 51.
ez dit emayten lecuric: Esamoldeari buruz, ikusi 12. lerroko oharra.
On derechunay on erechaçu: ‘maite zaitu(zt)ena maite ezazu(e)’.
laster orraco gara / oetan acabaduric: ‘laster beste mundurako gara, hauetan (hemengo kontuetan) amaiturik’; bizitza laburraren topikoaz ari da.
dama curela: ‘dama krudela’, hots, Herioa.
gaztigadu: ‘abisatu’; ohar bedi hurrengo lerroan abisaetan dagoela. Dirudienez, Lazarragaren eskuizkribuan gaztigatu aditzak beti ‘abisatu’ esan nahi du (cf. A7: 70, A10: 70, A16: 60, A28: 24 eta gaztigu A28: 146), eta castigua ‘zigorra’ da (AL: 1154r). Cf. OEH, s.v.: “Al Sur se da la distribución de variantes gaztigatu ‘avisar’ / kastigatu ‘castigar’; hay pocas excepciones ¾Refranes de Garibay, Beriayn, Iturriaga e Iza¾ en que gaztigatu se emplee para ‘castigar’.”
mansaric: Adjektiboak genero femeninoaren marka hartzen du, baita -ric morfema eransten zaionean ere. Ikusi mansaric (A8: 4, A8: 12, A8: 26, A10: 70), lindaric (A17: 50), enojadaric (A17: 58) eta satisfecharic (A23: 32).
Abisaetan çaitudan guero: ‘abisatzen baitzaitut, abisatzen zaitudanez’; gero adberbioa oinarri duen hainbat egitura erabiltzen du autoreak, perpaus kausal eta denborazkoak osatzeko nagusiki. Azalpenezko gisa interpretatzen ditugun perpaus kausaletarako -n guero eta -n azquero egiturak erabiltzen ditu; -n guero hau horietako bat da.
enterraduric: ‘ehortzirik’; hemen erabilera metonimikoa du eta ‘hilik’ esan nahi du. Cf. sepultaduric (A7: 34), itxuraz adiera bertsua duena.
pensamentuoc altuan ditut, / arc ala meresciduric: ‘helburuak oso goian ditut’; bi lerro berak aurkitu ditugu beste poema batean: Pensamentuoc altuan ditut / çuc ala meresciduric (A7: 43-44).

A10