Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Goriot Zaharra, Honoré de Balzac / Pedro Diez de Ulzurrun (Ibaizabal, 1996
)
eu
Haren alaba, lehenbiziko aldian goizeko jantzitan etorria zena, bazkariaren ondoan eta mundurat joateko gisan jantzirik etorri zen oraingoan!
es
Su hija, que la primera vez hab?a llegado en vestido de ma?ana, vino despu?s de comer y vestida muy elegantemente.
fr
Sa fille qui, la premi?re fois, ?tait venue en toilette du matin, vint apr?s le d?ner et habill?e comme pour aller dans le monde!
en
The same daughter who had come to see him that morning came again after dinner, this time in evening dress.
eu
Apopiloek, saloian eleketan ari zirenek, ilehori polit, gerri liraineko eta airos bat ikusi zuten, eta inolaz ere dotoreegia Goriot zaharraren alaba izateko.
es
Los hu?spedes, ocupados en conversar en el sal?n, pudieron ver una linda rubia, esbelta, graciosa y demasiado distinguida para ser la hija de pap? Goriot.
fr
Les pensionnaires, occup?s ? causer dans le salon, purent voir en elle une jolie blonde, mince de taille, gracieuse, et beaucoup trop distingu?e pour ?tre la fille d'un p?re Goriot.
en
The boarders, in deep discussion in the dining-room, caught a glimpse of a lovely, fair-haired woman, slender, graceful, and much too distinguished-looking to be a daughter of Father Goriot's.
eu
-Bigarrena! erran zuen Sylvie lodiak, alaba ez ezagutuz.
es
-?Ya van dos! -dijo la gruesa Silvia, que no la reconoci?.
fr
-Et de deux! dit la grosse Sylvie, qui ne la reconnut pas.
en
"Two of them!" cried the portly Sylvie, who did not recognize the lady of the first visit.
eu
Zenbait egunen ondoan, bertze neska batek, handi eta ongi taiutu, beltzaran, ile beltz eta begi bizi-bizikoa zenak, Goriot jaunaz galdetu zuen.
es
Unos d?as m?s tarde, otra joven, alta y bien proporcionada, morena, de cabellos negros y ojos vivos, pregunt? por el se?or Goriot.
fr
Quelques jours apr?s, une autre fille, grande et bien faite, brune, ? cheveux noirs et ? l'oeil vif, demanda monsieur Goriot.
en
A few days later, and another young lady-- a tall, well-moulded brunette, with dark hair and bright eyes-- came to ask for M. Goriot.
eu
-Hirugarrena!
es
-?Ya van tres!
fr
-Et de trois! dit Sylvie.
en
"Three of them!" said Sylvie.
eu
erran zuen Sylviek. Bigarren neska hau ere, lehen aldian bere aita goizean ikustera etorria zena, zenbait egunen ondoan, arratsean, dantza-jantzitan eta kotxez etorri zen.
es
-dijo Silvia. Esta segunda hija, que la primera vez hab?a ido a ver a su padre por la ma?ana, vino unos d?as m?s tarde, despu?s de comer, con vestido de baile y en coche.
fr
Cette seconde fille, qui la premi?re fois ?tait aussi venue voir son p?re le matin, vint quelques jours apr?s, le soir, en toilette de bal et en voiture.
en
Then the second daughter, who had first come in the morning to see her father, came shortly afterwards in the evening. She wore a ball dress, and came in a carriage. "Four of them!" commented Mme.
eu
-Laugarrena!
es
-?Ya van cuatro!
fr
-Et de quatre!
en
Vauquer and her plump handmaid.
eu
erran zuten andere Vauquerek eta Sylvie lodiak, ez baitzuten dama handi horrengan bere lehen bisitaldia egin zuen goizean xumeki jantzirikako neskaren ezein arrastorik aurkitu.
es
-dijeron la se?ora Vauquer y la gruesa Silvia, que no reconocieron en esta gran dama ning?n vestigio de la joven vestida sencillamente por la ma?ana, cuando efectu? su primera visita.
fr
dirent madame Vauquer et la grosse Sylvie, qui ne reconnurent dans cette grande dame aucun vestige de la fille simplement mise le matin o? elle fit sa premi?re visite.
en
Sylvie saw not a trace of resemblance between this great lady and the girl in her simple morning dress who had entered her kitchen on the occasion of her first visit.
eu
Goriotek artean ere mila eta berrehun liberako ostatu-saria ordaintzen zuen.
es
Goriot pagaba a?n mil doscientos francos de pensi?n.
fr
Goriot payait encore douze cents francs de pension.
en
At that time Goriot was paying twelve hundred francs a year to his landlady, and Mme.
eu
Andere Vauqueri guztiz berezkoa iruditu zitzaion gizon aberats batek lauzpabortz amorante edukitzea, eta halaber gizon hori biziki trebea ere atzeman zuen haiek bere alabak zituela errateko.
es
La se?ora Vauquer encontr? muy natural que un hombre rico tuviera cuatro o cinco amantes, e incluso le pareci? muy inteligente que las hiciera pasar por hijas suyas.
fr
Madame Vauquer trouva tout naturel qu'un homme riche e?t quatre ou cinq ma?tresses, et le trouva m?me fort adroit de les faire passer pour ses filles.
en
Vauquer saw nothing out of the common in the fact that a rich man had four or five mistresses;
eu
Ez zitzaion bat ere gaitzitu emakume horiek Maison-Vauquererat ekartzea.
es
No le importaba que las enviase a la Casa Vauquer.
fr
Elle ne se formalisa point de ce qu'il les mandait dans la Maison-Vauquer.
en
nay, she thought it very knowing of him to pass them off as his daughters.
eu
Alabaina, nola bisita horiek bere apopiloaren haren alderateko ezaxola adierazten baitzioten, zilegi iritzi zion, bigarren urtearen hastapenean, haren agure andrakoi deitzeari.
es
?nicamente, como estas visitas le explicaban la indiferencia de su hu?sped con respecto a ella, permiti?se, al comenzar el segundo a?o, llamarle gato viejo.
fr
Seulement, comme ces visites lui expliquaient l'indiff?rence de son pensionnaire ? son ?gard, elle se permit, au commencement de la deuxi?me ann?e, de l'appeler vieux matou .
en
yet, inasmuch as these visits explained her boarder's indifference to her, she went so far (at the end of the second year) as to speak of him as an "ugly old wretch."
eu
Azkenean, apopiloa bederatziehun liberatarat erori zelarik, ausarkeria handirekin galdetu zion ea zer egiteko asmoa zuen haren etxearekin, dama horietako baten jaisten ikustean.
es
Finalmente, cuando su hu?sped cay? en los novecientos francos, le pregunt? qu? pensaba hacer con su casa, al ver descender a una de aquellas damas.
fr
Enfin, quand son pensionnaire tomba dans les neuf cents francs, elle lui demanda fort insolemment ce qu'il comptait faire de sa maison, en voyant descendre une de ces dames.
en
When at length her boarder declined to nine hundred francs a year, she asked him very insolently what he took her house to be, after meeting one of these ladies on the stairs.
eu
Dama hori bere alaba zaharrena zuela erantzun zion Goriot zaharrak.
es
Pap? Goriot le respondi? que esta dama era su hija mayor.
fr
Le p?re Goriot lui r?pondit que cette dame ?tait sa fille;
en
Father Goriot answered that the lady was his eldest daughter.
eu
-Hogeita hamasei ote dituzu, bada?
es
-Entonces, ?ten?is treinta y seis hijas?
fr
a?n?e. -Vous en avez donc trente-six, des filles?
en
"So you have two or three dozen daughters, have you?" said Mme.
eu
erran zuen garrazki andere Vauquerek.
es
-dijo con acritud la se?ora Vauquer.
fr
dit aigrement madame Vauquer.
en
Vauquer sharply.
eu
-Bi baizik ez ditut, ihardetsi zuen apopiloak miseriaren manukortasun guztietarat makurtzen den gizon erreka-jo baten eztitasunaz.
es
-No tengo m?s que dos-repuso el hu?sped con la dulzura de un hombre arruinado que llega a todas las docilidades de la miseria.
fr
-Je n'en ai que deux, r?pliqua le pensionnaire avec la douceur d'un homme ruin? qui arrive ? toutes les docilit?s de la mis?re.
en
"I have only two," her boarder answered meekly, like a ruined man who is broken in to all the cruel usage of misfortune.
eu
Hirugarren urtearen hondar alderat, Goriot zaharrak are gehiago murriztu zituen bere gastuak, hirugarren solairurat iganik eta berrogeita bortz liberako hilabete-sariarekin jarriz.
es
Hacia el final del tercer a?o, pap? Goriot redujo a?n sus gastos, subiendo al tercer piso y poni?ndose a cuarenta y cinco francos de pensi?n al mes.
fr
Vers la fin de la troisi?me ann?e, le p?re Goriot r?duisit encore ses d?penses, en montant au troisi?me ?tage et en se mettant ? quarante-cinq francs de pension par mois.
en
Towards the end of the third year Father Goriot reduced his expenses still further; he went up to the third story, and now paid forty-five francs a month.
eu
Tabakoa bazterrerat utzi, ile-apaintzailea bidali eta ez zuen gehiago hautsik ezarri.
es
Prescindi? del tabaco, despidi? a su peluquero y dej? de ponerse polvos en el pelo.
fr
Il se passa de tabac, cong?dia son perruquier et ne mit plus de poudre.
en
He did without snuff, told his hairdresser that he no longer required his services, and gave up wearing powder.
eu
Goriot zaharra lehen aldikotz hautsik eman gabe agertu zenean, ostalersari harrialdurazko oihu bat jaulki zitzaion haren buruko ileen, urdin zikin eta berdexkak zirenen, ikustearekin.
es
Cuando pap? Goriot apareci? por primera vez sin empolvar, su patrona dej? escapar una exclamaci?n de sorpresa al advertir el color de sus cabellos, que eran de un gris sucio y verdusco.
fr
Quand le p?re Goriot parut pour la premi?re fois sans ?tre poudr?, son h?tesse laissa ?chapper une exclamation de surprise en apercevant la couleur de ses cheveux, ils ?taient d'un gris sale et verd?tre.
en
When Goriot appeared for the first time in this condition, an exclamation of astonishment broke from his hostess at the color of his hair-- a dingy olive gray.
eu
Haren begitarteak, ezkutuko bihozminek emeki-emeki egunean baino egunean tristeagotua zutenak, mahaia inguratzen zuten guztietan atsekabetuena irudi zuen.
es
Su fisonom?a, a la que secretas penas hab?an vuelto insensiblemente m?s triste de d?a en d?a, parec?a la m?s desolada de los comensales.
fr
Sa physionomie, que des chagrins secrets avaient insensiblement rendue plus triste de jour en jour, semblait la plus d?sol?e de toutes celles qui garnissaient la table.
en
He had grown sadder day by day under the influence of some hidden trouble; among all the faces round the table, his was the most woe-begone.
eu
Zalantza guztiak argitu ziren bat-batean.
es
Ya no hubo entonces ninguna duda.
fr
Il n'y eut alors plus aucun doute.
en
There was no longer any doubt.
eu
Goriot zaharra zen agure lizunkoi bat zeinaren begiak mediku baten abileziak baizik ez baitzituen begiratua haren gaitzek behar zituzten erremedioen eragin galgarritik.
es
Pap? Goriot era un viejo libertino cuyos ojos no hab?an sido preservados de la maligna influencia de los remedios requeridos por sus enfermedades m?s que por la habilidad de alg?n m?dico.
fr
Le p?re Goriot ?tait un vieux libertin dont les yeux n'avaient ?t? pr?serv?s de la maligne influence des rem?des n?cessit?s par ses maladies que par l'habilet? d'un m?decin.
en
Goriot was an elderly libertine, whose eyes had only been preserved by the skill of the physician from the malign influence of the remedies necessitated by the state of his health.
eu
Ilearen kolore nardagarriak haren gehiegikeriak zituen sorburu, bai eta berorien luzarazteko hartu izan zituen drogak ere.
es
El color desagradable de sus cabellos proven?a de sus excesos y de las drogas que hab?a tomado para poder continuarlos.
fr
La couleur d?go?tante de ses cheveux provenait de ses exc?s et des drogues qu'il avait prises pour les continuer.
en
The disgusting color of his hair was a result of his excesses and of the drugs which he had taken that he might continue his career.
eu
Gizagaixoaren estatu fisiko eta moralak arrazoi ematen zien burugabekeria horiei.
es
El estado f?sico y moral del buen hombre daba pie para todos estos cuentos.
fr
L'?tat physique et moral du bonhomme donnait raison ? ces radotages.
en
The poor old man's mental and physical condition afforded some grounds for the absurd rubbish talked about him.
eu
Arropak higatu zitzaizkionean, Indianako kotoia, hamalaur sos bergako, erosi zuen bere mihiseria ederraren partez.
es
Cuando su ropa estuvo gastada, compr? tela de algod?n a catorce sueldos la vara para sustituir su fino lino.
fr
Quand son trousseau fut us?, il acheta du calicot ? quatorze sous l'aune pour remplacer son beau linge.
en
When his outfit was worn out, he replaced the fine linen by calico at fourteen sous the ell.
eu
Haren diamantak, urrezko troxa, katea, harribitxiak, bana-banaka aienatu ziren.
es
Sus diamantes, su petaca de oro, su cadena, sus joyas, desaparecieron pieza tras pieza.
fr
Ses diamants, sa tabati?re d'or, sa cha?ne, ses bijoux, disparurent un ? un.
en
His diamonds, his gold snuff-box, watch-chain and trinkets, disappeared one by one.
eu
Alde bat utzia zuen bere frak urdin bizia, bere jantzi apain bakarra, haren ordez, udan ala neguan, ehun nabar dorpezko xenila bat, ahuntz-ilezko maripolis bat eta artile-larruzko galtza gris bat janzteko. Arian-arian argalduz joan zen;
es
Hab?a abandonado el traje azul, para llevar, tanto en verano como en invierno, una levita de pa?o basto marr?n, un chaleco de pelo de cabra y un pantal?n gris de cuero. Fue enflaqueciendo poco a poco;
fr
Il avait quitt? l'habit bleu-barbeau, tout son costume cossu, pour porter, ?t? comme hiver, une redingote de drap marron grossier, un gilet en poil de ch?vre, et un pantalon gris en cuir de laine.
en
He had left off wearing the corn-flower blue coat, and was sumptuously arrayed, summer as well as winter, in a coarse chestnut-brown coat, a plush waistcoat, and doeskin breeches.
eu
aztalak erori zitzaizkion;
es
sus mejillas decayeron;
fr
ses mollets tomb?rent;
en
He grew thinner and thinner;
eu
aurpegia, zoriontasun burges baten satisfazioak hantua, neurri gabe hustu;
es
su cara, antes con expresi?n de felicidad burguesa, se avejent? desmesuradamente;
fr
sa figure, bouffie par le contentement d'un bonheur bourgeois, se vida d?mesur?ment;
en
his legs were shrunken, his cheeks, once so puffed out by contented bourgeois prosperity, were covered with wrinkles, and the outlines of the jawbones were distinctly visible;
eu
kopeta zimurtu;
es
su frente se arrug?, su mand?bula se hizo m?s destacada.
fr
son front se plissa, sa m?choire se dessina.
en
there were deep furrows in his forehead.
eu
matrail-hezurrak bistarat jalgi.
es
Durante el cuarto a?o vivido en la calle Neuve-Sainte-Genevieve, ya no parec?a el mismo.
fr
Durant la quatri?me ann?e de son ?tablissement rue Neuve-Sainte-Genevi?ve, il ne se ressemblait plus.
en
In the fourth year of his residence in the Rue Neuve-Sainte-Genevieve he was no longer like his former self.
eu
Sainte-Genevi?ve berria karrikan bizitzen jarri zeneko laugarren urtean, ez zuen gizon bera irudi.
es
El antiguo fabricante de fideos, de sesenta y dos a?os de edad, que no aparentaba m?s de cuarenta;
fr
Le bon vermicellier de soixante-deux ans qui ne paraissait pas en avoir quarante, le bourgeois gros et gras, frais de b?tise, dont la tenue ?grillarde r?jouissait les passants, qui avait quelque chose de jeune dans le sourire, semblait ?tre un septuag?naire h?b?t?, vacillant, blafard.
en
The hale vermicelli manufacturer, sixty-two years of age, who had looked scarce forty, the stout, comfortable, prosperous tradesman, with an almost bucolic air, and such a brisk demeanor that it did you good to look at him;
eu
Berrogei ere ematen ez zuen hirurogeita bi urteko fideogile onak, burges gizen eta potoloak, zozoaren zozoz gurituak, bere itxura irrigarriaz ibiltariak alegeratzen zituenak, irri?oan halako gaztetasuna zerionak, hirurogeita hamar urteko agure zahar zozotu, kordokatsu eta zuraildua irudi zuen orain.
es
el burgu?s gordo y fresco, que ten?a algo juvenil en la sonrisa, parec?a un septuagenario idiotizado, vacilante.
fr
Ses yeux bleus si vivaces prirent des teintes ternes et gris-de-fer, ils avaient p?li, ne larmoyaient plus, et leur bordure rouge semblait pleurer du sang.
en
the man with something boyish in his smile, had suddenly sunk into his dotage, and had become a feeble, vacillating septuagenarian.
eu
Bere begi urdinak, hain biziak, histu eta uhertu egin zitzaizkion, zurbildurik zeuden, ez zitzaien jadanik negarrik isurtzen, eta beren begi gorritik odolezko malkoak jausten bide zitzaizkien.
es
Sus ojos azules tan vivaces asumieron un tono turbio, hab?an palidecido, ya no lagrimeaban, y su borde rojo parec?a llorar sangre.
fr
Aux uns, il faisait horreur;
en
The keen, bright blue eyes had grown dull, and faded to a steel-gray color; the red inflamed rims looked as though they had shed tears of blood.
eu
Batzuk iziarazten zituen, urrikalarazten bertzeak.
es
A unos inspiraba horror, a otros compasi?n.
fr
aux autres, il faisait piti?.
en
He excited feelings of repulsion in some, and of pity in others.
eu
Medikuntzako ikasle gazte batzuek, behereko ezpaina eroria zuela ohartu eta haren aurpegiaren angelua neurturik, kretinismoak joa deklaratu zuten, fitsik aterarazi gabe berari luzaz esetsi eta gero.
es
Unos j?venes estudiantes de medicina, habiendo observado el descenso de su labio inferior y medido su ?ngulo facial, le declararon afectado de cretinismo.
fr
De jeunes ?tudiants en M?decine, ayant remarqu? l'abaissement de sa l?vre inf?rieure et mesur? le sommet de son angle facial, le d?clar?rent atteint de cr?tinisme, apr?s l'avoir longtemps houspill? sans en rien tirer.
en
The young medical students who came to the house noticed the drooping of his lower lip and the conformation of the facial angle;
eu
Arrats batez, afanaren ondoan, andere Vauquerek isekan-edo erran ziolarik:
es
Una tarde, despu?s de comer, habi?ndole dicho la se?ora Vauquer en son de burla:
fr
Un soir, apr?s le d?ner, madame Vauquer lui ayant dit en mani?re de raillerie:
en
and, after teasing him for some time to no purpose, they declared that cretinism was setting in.
eu
"Zer, ez zaizkizu ja alabak ikustera etortzen?" Haien aita zela zalantzan emanez, Goriot zaharra ostalersak ezten batez sastakatu balu bezala asaldatu zen.
es
"Y bien, ?ya no vienen a veros vuestras hijas?", poniendo en duda su paternidad, pap? Goriot se estremeci? como si su patrona le hubiera pinchado con un hierro.
fr
" Eh bien! elles ne viennent donc plus vous voir, vos filles?
en
One evening after dinner Mme. Vauquer said half banteringly to him, "So those daughters of yours don't come to see you any more, eh?" meaning to imply her doubts as to his paternity;
eu
-Noizean behin etortzen dira, erantzun zuen ahots hunkituaz.
es
-Vienen algunas veces-respondi? con voz emocionada.
fr
" en mettant en doute sa paternit?, le p?re Goriot tressaillit comme si son h?tesse l'e?t piqu? avec un fer.
en
but Father Goriot shrank as if his hostess had touched him with a sword-point.
eu
-Ah!
es
-?Ah, ah!
fr
-Elles viennent quelquefois, r?pondit-il d'une voix ?mue.
en
"They come sometimes," he said in a tremulous voice.
eu
ah! noizean behin ikusten dituzu bada oraindik ere!
es
?Las veis a?n alguna vez!
fr
ah!
en
"Aha!
eu
oihukatu zuten ikasleek.
es
-exclamaron los estudiantes-.
fr
vous les voyez encore quelquefois! s'?cri?rent les ?tudiants.
en
you still see them sometimes?" cried the students.
eu
Hori duk eta, xaharra!
es
?Bravo, pap? Goriot!
fr
Bravo, p?re Goriot!
en
"Bravo, Father Goriot!"
eu
Baina agureak ez zituen bere erantzunak erakartzen zizkion adar-jotzeak aditu. Erori eta pentsakor ageri zen berriz, hain zuzen ere azaletik behatzen ziotenek bere adimenduaren urriak sorrarazi halako zahar-sorgorduratzat hartzen zuten estatua bera.
es
Pero el anciano no oy? las bromas que su respuesta atra?a; hab?a ca?do en un estado meditabundo que los que le observaban superficialmente tomaban por un abotagamiento senil debido a su falta de inteligencia.
fr
Mais le vieillard n'entendit pas les plaisanteries que sa r?ponse lui attirait, il ?tait retomb? dans un ?tat m?ditatif que ceux qui l'observaient superficiellement prenaient pour un engourdissement s?nile d? ? son d?faut d'intelligence.
en
The old man scarcely seemed to hear the witticisms at his expense that followed on the words; he had relapsed into the dreamy state of mind that these superficial observers took for senile torpor, due to his lack of intelligence.
eu
Ongi ezagutu balute, badaiteke biziki axolatuak izanen ziren haren egoera fisiko eta moralak salatzen zuen arazoaz;
es
Si le hubiesen conocido bien, quiz?s habr?anse sentido vivamente interesados por el problema que presentaba su situaci?n f?sica y moral;
fr
S'ils l'avaient bien connu, peut-?tre auraient-ils ?t? vivement int?ress?s par le probl?me que pr?sentait sa situation physique et morale;
en
If they had only known, they might have been deeply interested by the problem of his condition;
eu
zailagorik ordea!
es
pero nada hab?a m?s dif?cil.
fr
mais rien n'?tait plus difficile.
en
but few problems were more obscure.
