Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Izatearen arintasun jasanezina, Milan Kundera / Karlos Cid (Alberdania/Elkar, 2009
)
eu
Egitate hori ez du ezein historiagilek nabarmenduko: inbasio errusiarraren ondoko urteak ehorzketa-garai izan ziren.
es
Ese es un hecho que no ser? registrado por ning?n historiador: los a?os que siguieron a la invasi?n rusa fueron a?os de entierros;
fr
C'est un fait qui ne sera consign? par aucun historien : les ann?es qui ont suivi l'invasion russe ont ?t? une p?riode d'enterrements ;
en
For it is a fact which will go unrecorded by historians that the years following the Russian invasion were a period of funerals:
eu
Heriotza-maiztasuna inoizkoa baino askoz handiagoa izan zen.
es
la frecuencia de los fallecimientos fue mucho mayor que antes.
fr
jamais les d?c?s n'ont atteint une telle fr?quence.
en
the death rate soared.
eu
Ez naiz soil-soilik hil arte jazarria izan zen Jan Prochazka bezalako jendeaz ari (aukeran, kasu bakanak izan ziren).
es
No hablo s?lo de los casos (m?s bien infrecuentes) en los que alguien era perseguido hasta la muerte, como Jan Prochazka.
fr
Et je ne parle pas seulement des cas (somme toute assez rares) o? des gens ont ?t? traqu?s ? mort comme l'a ?t? Jan Prochazka.
en
I do not speak only of the cases (rather rare, of course) of people hounded to death, like Jan Prochazka, the novelist.
eu
Irratiak egunero Prochazkaren solasaldi pribatuak emititu eta handik bi astera, idazlea ospitalera joan zen.
es
A los catorce d?as de que la radio emitiera a diario sus conversaciones privadas, ingres? en el hospital.
fr
Quinze jours apr?s que la radio eut commenc? ? diffuser quotidiennement l'enregistrement de ses conversations priv?es, il fut hospitalis?.
en
Two weeks after his private conversations were broadcast daily over the radio, he entered the hospital.
eu
Seguruenik lehendik ere erdi lo zegoen minbizia arrosa bat bezala loratu zitzaion bat-batean gorputzean.
es
El c?ncer que probablemente dormitaba desde antes en su cuerpo floreci? de pronto como una rosa.
fr
Tout ? coup, le cancer qui sommeillait sans doute discr?tement dans son corps depuis quelque temps avait fleuri comme une rose.
en
The cancer that had most likely lain dormant in his body until then suddenly blossomed like a rose.
eu
Polizia bertan zegoela egin zioten ebakuntza. Poliziak, eleberrigilea hiltzera kondenaturik zegoela egiaztatzean, harenganako interesa galdu eta emaztearen besoetan hiltzen utzi zion.
es
Le operaron en presencia de la polic?a que, cuando comprob? que el novelista estaba condenado a muerte, ces? de interesarse por ?l y le dej? morir en brazos de su mujer.
fr
L'op?ration eut lieu en pr?sence de la police et quand celle-ci eut constat? que le romancier ?tait condamn?, elle cessa de s'int?resser ? lui et le laissa mourir dans les bras de sa femme.
en
He was operated on in the presence of the police, who, when they realized he was doomed anyway, lost interest in him and let him die in the arms of his wife.
eu
Baina inork zuzenki jazartzen ez zituenak ere hiltzen ziren.
es
Pero tambi?n mor?an los que no eran directamente perseguidos por nadie.
fr
Mais la mort frappait aussi ceux qui n'?taient pas directement pers?cut?s.
en
But many also died without being directly subjected to persecution;
eu
Herriaz jabetutako etsipenak arimetan zehar gorputzetara sartu eta suntsitu egiten zituen.
es
La desesperanza que se hab?a apoderado del pa?s penetraba por las almas hasta los cuerpos y los destrozaba.
fr
S'infiltrant ? travers l'?me, le d?sespoir qui s'?tait saisi du pays s'emparait des corps et les terrassait.
en
the hopelessness pervading the entire country penetrated the soul to the body, shattering the latter.
eu
Zenbait jende etsi-etsian itzurtzen zitzaien erregimenaren babesari: izan ere, erregimenak ohorez saritu nahi zituen, horrela agintari berrien ondoan agertzera behartuz.
es
Algunos hu?an desesperadamente del favor del r?gimen que quer?a obsequiarles honores y obligarles as? a aparecer junto a los nuevos gobernantes.
fr
Certains fuyaient d?sesp?r?ment devant les faveurs du r?gime qui voulait les combler d'honneurs et les contraindre ? para?tre en public en pr?sence des nouveaux dirigeants.
en
Some ran desperately from the favor of a regime that wanted to endow them with the honor of displaying them side by side with its new leaders.
eu
Halaxe hil zen, alderdi komunistaren maitasunetik ihes, Frantisek Hrubin olerkaria.
es
As? muri?, huyendo del amor del partido, el poeta Frantisek Hrubin.
fr
C'est comme ?a que le po?te Frantisek Hrubine est mort, en fuyant l'amour du Parti.
en
That is how the poet Frantisek Hrubin died-fleeing from the love of the Party.
eu
Kultura ministroarengandik etsi-etsian ezkutatzen zen, baina hilkutxan zegoelarik harrapatu zuen horrako ministroak.
es
El ministro de Cultura, ante el cual se escond?a desesperadamente, lo alcanz? cuando ya estaba en el ata?d.
fr
Le ministre de la Culture, auquel il avait tent? de toutes ses derni?res forces d'?chapper, le rattrapa dans son cercueil.
en
The Minister of Culture, from whom the poet did everything possible to hide, did not catch up with Hrubin until his funeral, when he made a speech over the grave about the poet's love for the Soviet Union.
eu
Hilkutxaren aurrean diskurtso bat bota zuen, olerkariak Sobietar Batasunari zion maitasunari buruz.
es
Pronunci? ante ?l un discurso sobre el amor del poeta a la Uni?n Sovi?tica.
fr
Il pronon?a sur la tombe un discours o? il ?tait question de l'amour du po?te envers l'Union sovi?tique.
en
Perhaps he hoped his words would ring so outrageously false that they would wake Hrubin from the dead.
eu
Hrubin iratzarri egin nahi zuen, beharbada, zentzugabekeria horrekin.
es
Quiz? pretendiera despertar a Hrubin con aquel esc?ndalo.
fr
Peut-?tre avait-il prof?r? cette ignominie pour r?veiller le po?te.
en
But the world was too ugly, and no one decided to rise up out of the grave.
eu
Baina mundua hain zen itsusia, non inori ez baitzitzaion hildakoen artetik jaikitzeko gogorik egiten.
es
Pero el mundo era tan feo que nadie ten?a ganas de levantarse de entre los muertos.
fr
Mais le monde ?tait si laid que personne ne voulait se lever d'entre les morts.
en
One day, Tomas went to the crematorium to attend the funeral of a famous biologist who had been thrown out of the university and the Academy of Sciences.
eu
Tomas errausketa-tokira joan zen, Zientzia Akademiatik botatako biologo ospetsu baten ehorzketara.
es
Tom?s fue al crematorio a presenciar el funeral por un famoso bi?logo expulsado de la Academia de Ciencias.
fr
Tomas alla au cr?matorium pour assister aux obs?ques d'un biologiste c?l?bre chass? de l'universit? et de l'Acad?mie des Sciences.
en
The authorities had forbidden mention of the hour of the funeral in the death announcement, fearing that the services would turn into a demonstration.
eu
Ekitaldia manifestaldi bihur ez zedin, ez zuten ohar nekrologikoan ehorzketa-orduaren berri ematea baimendu, eta hildakoaren senideek ez zuten azken unera arte jakin goizeko sei eta erdietan erraustuko zutela.
es
En la nota necrol?gica no se permiti? publicar la hora de las honras f?nebres para que el acto no se convirtiese en una manifestaci?n, y sus deudos no se enteraron hasta el ?ltimo momento de que la cremaci?n ser?a a las seis y media de la ma?ana.
fr
Pour ?viter que la c?r?monie ne tourn?t ? la manifestation, il avait ?t? interdit d'indiquer l'heure sur les faire-part, et les proches n'avaient appris qu'? la derni?re minute que le d?funt serait incin?r? ? six heures et demie du matin.
en
The mourners themselves did not learn until the last moment that the body would be cremated at half past six in the morning.
eu
Errausketa-gelara sartu zenean, Tomasek ez zuen ulertzen zer gertatzen ari zen:
es
Cuando entraron en la sala del crematorio, Tom?s no comprend?a qu? pasaba:
fr
En p?n?trant dans la salle du cr?matorium, Tomas eut peine ? comprendre ce qui arrivait :
en
Entering the crematorium, Tomas did not understand what was happening:
eu
gela zinema-estudio bat bezala argiturik zegoen.
es
la sala estaba iluminada como un estudio de cine.
fr
la salle ?tait ?clair?e comme un studio de cin?ma.
en
the hall was lit up like a film studio.
eu
Ingurura harriturik begiratu eta hiru lekutan kamerak ezarriak zirela konturatu zen.
es
Mir? sorprendido a su alrededor y comprob? que hab?an colocado c?maras en tres sitios.
fr
Il regardait autour de lui avec surprise et aper?ut des cam?ras install?es dans trois angles de la salle.
en
Looking around in bewilderment, he noticed cameras set up in three places.
eu
Ez, ez zen telebista:
es
No, no era la televisi?n, era la polic?a la que filmaba el funeral para poder estudiar a los participantes.
fr
Non, ce n'?tait pas la t?l?vision, c'?tait la police qui filmait l'enterrement pour pouvoir identifier ceux qui y assistaient.
en
No, it was not television; it was the police. They were filming the funeral to study who had attended it.
eu
polizia zen ehorzketa filmatzen ari zena, bertaratutakoak ikertu ahal izateko. Zientzialari hilaren lankide zahar batek-artean ere Zientzia Akademiako kide zenak-hilkutxaren gainean hitz egiteko kuraia izan zuen.
es
Un antiguo compa?ero del cient?fico, que segu?a siendo miembro de la Academia de Ciencias, tuvo el valor de despedir al f?retro.
fr
Un ancien coll?gue du savant d?c?d?, qui ?tait encore membre de l'Acad?mie des Sciences, eut le courage de prononcer quelques mots devant le cercueil.
en
An old colleague of the dead scientist, still a member of the Academy of Sciences, had been brave enough to make the funeral oration.
eu
Ez zuen susmatu ere egiten egun hartan film-aktore bihurtuko zenik.
es
No contaba con que ese d?a se convertir?a en actor de cine.
fr
Il n'avait pas pens? devenir ainsi vedette de cin?ma.
en
He had never counted on becoming a film star.
eu
Ekitaldia bukatu eta denak hildakoaren familiari dolumina adierazten ari zitzaizkionean, Tomasek gizon talde bat ikusi zuen gelako ertz batean, haien artean erredaktore luze eta makurtua zelarik.
es
Cuando terminaba el acto y ya todos hab?an estrechado las manos de los familiares del muerto, Tom?s vio en un rinc?n de la sala a un grupo de personas y, entre ellas, al redactor alto y encorvado.
fr
Apr?s la c?r?monie, quand tout le monde eut serr? la main de la famille du d?funt, Tomas aper?ut dans un coin de la salle un petit groupe o? il reconnut le journaliste ? la haute silhouette vo?t?e.
en
When the services were over and everyone had paid his respects to the family of the deceased, Tomas noticed a group of men in one corner of the hall and spotted the tall, stooped editor among them.
eu
Ezeren beldur ez zen jendearen falta sentitu zuen berriz ere: seguruenik adiskidantza handi baten bidez elkarri lotuta zegoen jendearen falta.
es
Volvi? a a?orar a aquellas personas que no ten?an miedo a nada y estaban seguramente unidas por una gran amistad.
fr
Il ?prouvait toujours une sorte de nostalgie pour ces gens qui n'ont peur de rien et sont li?s entre eux par une puissante amiti? !
en
The sight of him made Tomas feel how much he missed these people who feared nothing and seemed bound by a deep friendship.
eu
Erredaktorearengana inguratu, irribarre egin, eta agur egin nahi izan zion, baina gizon makurtuak esan zuen:
es
Avanz? hacia ?l, le sonri?, quer?a saludarlo, pero el hombre encorvado dijo:
fr
Il s'approcha de lui, sourit, voulut lui dire bonjour, mais l'homme au grand corps vo?t? lui dit : " Attention, docteur, il vaut mieux ne pas vous approcher.
en
He started off in the editor's direction with a smile and a greeting on his lips, but when the editor saw him he said, "Careful!
eu
-Mesedez, sendagile jauna, hobe duzu ez hurbildu.
es
"Cuidado, doctor, es mejor que no se acerque".
fr
"
en
Don't come any closer."
eu
Esaldia bitxia izan zen.
es
La frase era curiosa.
fr
C'?tait une phrase ambigu?.
en
It was a strange thing to say.
eu
Ohartarazpen lagunkoi zintzo gisa uler zezakeen ("Kontuz ibili, filmatuak gara eta. Gurekin hitz egiten baduzu, beste itaunketa bat egingo dizute"), edo ironia gisa ("Eskaria sinatzeko bezain ausarta izan ez bazara, etor zaitez bat zeure buruarekin eta ez zaitez gurekin elkartu!").
es
Pod?a explic?rsela como una sincera advertencia amistosa ("Cuidado, nos est?n filmando, si habla con nosotros, tendr? un interrogatorio m?s") o pod?a tener tambi?n un sentido ir?nico ("?Si no ha tenido el valor suficiente para firmar la petici?n, sea consecuente y no se junte con nosotros!").
fr
Il pouvait y voir un avertissement sinc?re et amical (" Prenez garde, on est film?s, si vous nous adressez la parole, vous en serez quitte pour un nouvel interrogatoire ") mais une intention ironique n'?tait pas exclue (" Vous n'avez pas eu le courage de signer une p?tition, soyez logique et n'ayez pas de contacts avec nous ! ").
en
Tomas was not sure whether to interpret it as a sincere, friendly warning ("Watch out, we're being filmed; if you talk to us, you may be hauled in for another interrogation") or as irony ("If you weren't brave enough to sign the petition, be consistent and don't try the old-pals act on us").
eu
Benetako esanahia zeinahi izanagatik ere, Tomas, obeditu eta, urrundu egin zen.
es
Cualquiera que hubiera sido el significado real, Tom?s obedeci? y se alej?.
fr
Quelle que f?t la bonne interpr?tation, Tomas ob?it et s'?clipsa.
en
Whatever the message meant, Tomas heeded it and moved off.
eu
Irudipena zuen emakume eder bat zekusala bidaia luzeko tren espres baten ohe-bagoira igotzen. Miresten zuela esan nahi zion unean, emakumeak atzamarra ezpainetan jarri eta ez zion hitz egiten utzi.
es
Ten?a la sensaci?n de que ve?a a una hermosa mujer subir al coche-cama de uno de los grandes expresos y de que, en el momento en que iba a expresarle su admiraci?n, ella pon?a el dedo sobre los labios y no le permit?a hablar.
fr
Il avait l'impression que la belle inconnue crois?e sur le quai d'une gare montait dans le wagon-lit d'un rapide et, ? l'instant o? il allait lui dire qu'il l'admirait, elle se mettait un doigt sur les l?vres pour lui interdire de parler.
en
He had the feeling that the beautiful woman on the railway platform had not only stepped into the sleeping car but, just as he was about to tell her how much he admired her, had put her finger over his lips and forbidden him to speak.
eu
es
fr
en
eu
20
es
20
fr
20
en
20
eu
EGUN HARTAKO ARRATSALDEAN, beste enkontru interesgarri bat izan zuen.
es
Ese mismo d?a por la tarde tuvo otro encuentro interesante.
fr
L'apr?s-midi il fit une autre rencontre int?ressante.
en
That afternoon, he had another interesting encounter.
eu
Zapata-denda handi bateko erakusleihoa garbitzen ari zelarik, gizon gazte bat gelditu zitzaion ondo-ondoan. Erakusleihorantz makurtu eta prezioei begira jarri zen.
es
Estaba limpiando el escaparate de una gran zapater?a y justo a su lado se detuvo un hombre joven. Se inclin? hacia el escaparate y se puso a mirar los precios.
fr
Il lavait la vitrine d'un magasin de chaussures quand un homme encore jeune s'arr?ta ? deux pas de lui. L'homme se penchait contre la devanture pour examiner les ?tiquettes.
en
He was washing the display window of a large shoe shop when a young man came to a halt right next to him, leaned up close to the window, and began scrutinizing the prices.
eu
-Garestitu egin dituk-esan du Tomasek, bere tresnarekin kristaleko ura lehortzeari uzteke.
es
-Han subido-dijo Tom?s sin dejar de secar el agua del cristal con su aparato.
fr
" Tout augmente ", dit Tomas, sans cesser de passer son ?ponge sur le verre ruisselant.
en
"Prices are up," said Tomas without interrupting his pursuit of the rivulets trickling down the glass.
eu
So geratu zaio gizona.
es
El hombre lo mir?.
fr
L'homme tourna la t?te.
en
The man looked over at him.
eu
S hizkiaz deitu dudan erietxeko lankidea da, noizbait Tomasek adierazpen autokritikoa idazteagatik irribarrez sumindu zena.
es
Era aquel compa?ero suyo del hospital al que he bautizado con la letra S., el mismo que en otros tiempos sonre?a enfadado porque Tom?s hubiera firmado su declaraci?n autocr?tica.
fr
C'?tait un coll?gue de l'h?pital, celui que j'ai appel? S., et qui souriait avec indignation ? l'id?e que Tomas p?t r?diger son autocritique.
en
He was a hospital colleague of Tomas's, the one I have designated S., the very one who had sneered at Tomas while under the impression that Tomas had written a statement of self-criticism.
eu
Tomas poztu egin da enkontruaz (ustekabeko gertaerek ekartzen diguten poz tolesgabe soila da), baina lankidearen begiradan (lehendabiziko segundoan, S-k bere burua kontrolatzeko adina denbora izan aurretik) harridura desatsegina nabaritu du.
es
Tom?s se alegr? de aquel encuentro (con la simple e ingenua alegr?a que nos producen los acontecimientos inesperados), pero observ? en la mirada de su colega (durante el primer segundo, mientras S. a?n no hab?a tenido tiempo de controlarse) un gesto de sorpresa y desagrado.
fr
Tomas se r?jouissait de cette rencontre (ce n'?tait que le plaisir na?f que nous apporte l'inattendu), mais il saisit dans le regard de son coll?gue (dans la premi?re seconde o? S. n'avait pas encore eu le temps de contr?ler sa r?action) une expression de d?sagr?able surprise.
en
Tomas was delighted to see him (naively so, as we delight in unexpected events), but what he saw in his former colleague's eyes (before S. had a chance to pull himself together) was a look of none-too-pleasant surprise.
eu
-Zer moduz habil?
es
-?C?mo te va?
fr
" Comment ?a va ?
en
"How are you?" S.
eu
-galdetu du S-k.
es
-pregunt? S.
fr
" demanda S.
en
asked.
eu
Tomas, erantzuteko gai izan baino lehen, ohartu da S lotsatu egin dela bere galderaz.
es
Antes de que Tom?s tuviera tiempo de responder, ya se hab?a dado cuenta de que S. se avergonzaba de su pregunta.
fr
Avant m?me d'avoir formul? sa r?ponse, Tomas comprit que S.
en
Before Tomas could respond, he realized that S.
eu
Tentelkeria da, jakina, bere lanbidean segitzen duen sendagile batek "zer moduz habil?" galdetzea erakusleihoak garbitzen dituen sendagile bati.
es
Era una evidente tonter?a que un m?dico que sigue trabajando le preguntara "?c?mo te va?" a un m?dico que limpia escaparates.
fr
avait honte de sa question.
en
was ashamed of having asked.
eu
S nahasmendutik askatzeko, Tomasek ahalik eta alaien erantzun du:
es
Para que no se sintiese avergonzado, Tom?s le respondi? con el tono m?s alegre que pudo:
fr
Il ?tait ?videmment inepte, de la part d'un m?decin qui exer?ait toujours son m?tier, de demander " comment ?a va ? " ? un m?decin qui lavait des vitrines.
en
It was patently ridiculous for a doctor practicing his profession to ask a doctor washing windows how he was.
eu
-Primeran! -Baina berehala nabaritu du "primeran" horri, bere gogoz bestera (eta, hain zuzen, alai ahoskatzen saiatzeagatik), ironia mikatza zeriola. Horregatik, segituan erantsi du-:
es
"?estupendamente!", pero advirti? de inmediato que ese "estupendamente" sonaba, a su pesar (y precisamente por haber procurado pronunciarlo con alegr?a), como una amarga iron?a. Por eso a?adi? en seguida:
fr
" On ne peut mieux ", r?pondit Tomas le plus gaiement du monde pour le soulager de sa g?ne, mais il sentit aussit?t que cet " on ne peut mieux " pouvait ?tre interpr?t? malgr? lui (? cause du ton enjou? auquel il s'?tait contraint) comme une am?re ironie.
en
To clear the air Tomas came out with as sprightly a "Fine, just fine!" as he could muster, but he immediately felt that no matter how hard he tried (in fact, because he tried so hard), his "fine" sounded bitterly ironic.
eu
Zer berri ospitalean?
es
-?Qu? hay de nuevo en el hospital?
fr
" Quoi de neuf ? l'h?pital ?
en
And so he quickly added, "What's new at the hospital?"
eu
S-k erantzun du:
es
S. respondi?:
fr
s'empressa-t-il d'ajouter.
en
"Nothing," S.
eu
-Zaharrak berri.
es
-Nada.
fr
-Rien, tout est normal ", r?pondit S.
en
answered.
eu
Erantzun hura ere, ahalik eta neutralena izan nahi bazuen ere, erabat lekuz kanpo zegoen.
es
Todo normal.
fr
chacun le savait et sentait que l'autre le savait :
en
"Same as always."
eu
Biek bazekiten hori, eta bazekiten biek bazekitela.
es
Esta respuesta, aunque pretend?a ser lo m?s neutral posible, tambi?n estaba totalmente fuera de lugar, y los dos lo sab?an y sab?an que lo sab?an:
fr
comment tout pouvait-il ?tre normal quand l'un des deux m?decins lavait des vitrines ?
en
His response, too, though meant to be as neutral as possible, was completely inappropriate, and they both knew it. And they knew they both knew it.
eu
Nolatan, bada, zaharrak berri, bietako batek erakusleihoak garbitzen dituenean?
es
?c?mo es posible que todo sea normal cuando uno de los dos limpia escaparates?
fr
" Et le chef de service ?
en
How can things be the "same as always" when one of them is washing windows?
eu
-Eta zuzendaria?
es
-?Y el jefe?
fr
s'enquit Tomas.
en
"How's the chief?" asked Tomas.
