Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Duela ehun urte baino gehiago, ohartarazi zuen Robert Koch medikuak, mikrobiologoak eta Nobel sariaren irabazleak: "Egunen batean, gizateriak zarataren aurka borrokatu beharko du, koleraren eta izurriaren aurka bezain sutsu".

Beharbada, iritsi da une hori, gaur egun ingurumen zarata osasunerako ingurumen arriskuaren bigarren faktoretzat hartzen baita, aurretik kutsadura atmosferikoa besterik ez dela. Izan ere, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) dioenez, 22 milioi pertsonak jasaten dute zaratarekiko traba kronikoa Europar Batasunean eta, horren ondorioz, milioi bat urte bizitza osasuntsu baino gehiago galtzen dira, 12.000 heriotza goiztiar eta 48.000 gaixotasun koronario urtean.

Inguruneko zarata definitzerakoan, esan ohi da giza jardueraren ondorioz sortutako nahi gabeko edozein soinu kaltegarri dela. Hainbat iturritatik erator daiteke, hala nola ibilgailuen trafikoak, industria jarduerak, eraikuntzak edo musika oso altuak eraginda. Baina noiz jotzen da zarata osasunarentzat kaltegarri?

Zaratari buruzko Europako Zuzentarauaren arabera, kaltegarriak dira 55 dB-tik gorako eguneko, arratsaldeko eta gaueko aldian izaten diren zarata mailen pareko esposizio handiagoak. Bestela esanda, urteko 365 egunetan, eguneko 24 orduetan, elkarrizketa batek eragindako hotsaren pareko zarataren eraginpean egoteak ondorio kaltegarriak eragiten ditu osasunean. Harrigarria bada ere, Espainian 10.137.000 pertsona inguru daude muga horretatik gora ibilgailuen zirkulazioaren eraginpean.

Zaratak gaixotu egiten gaitu

Eta hori osasun publikoaren arazo bat da. OMEk eta Europako Ingurumen Agentziak onartzen dituzten entzumenik gabeko efektu nagusien artean daude lo egiteko arazoak eta honek epe labur eta luzerako dakartzan ondorioak: garapen kognitiboaren narriadura, alterazio metabolikoak, arazo kardiobaskularrak... Eta ongieza, ongiez handia.

Izatez, ingurune zaratan aditu bati galdetuko bagenio zein den zarataren eragin nagusia, seguruenik erantzuna "ongieza" izango litzateke. Are gehiago, zaratarekiko erreakzio eredu berriak, zaratak osasunari eragiten dion mekanismoa ezaugarritzen duenak, zeharkako bide bat azpimarratzen du. Zeharkako bide horrek ezinbestean dakar zarataren pertzepzio kognitiboa, garuna aktibatu eta ongiezaren erantzun emozionala eragiten dituelarik.

Hau da, badakigu zarata dagoela eta gogaitu egiten gaitu. Sentsazio hori denboran luzatzen bada, estresa eragin dezake.

Zaratak eragindako estres psikologikoa pertsona bakoitzaren araberakoa da, nork bere sentsibilitatearen eta estres egoerei aurre egiteko gaitasunaren araberakoa. Uste da gure adimenak baduela mekanismo bat zaratak hainbeste ongiez eragin ez dakion: ohitzea. Mekanismo horren bidez, zarataren pertzepzioa kontzientziatik urruntzen da, eta aurrez aurreko azalaren aktibazio emozionala murrizten da. Uzten dugun ongieza sentitzeari. Horregatik, ingurune zaratatsuetan bizi diren pertsonak ohitu egiten dira horrekin bizitzera. Konponduta al dago arazoa? Inola ere ez, ohitze psikologikoaren mekanismo horrek ez baitakar berariaz ohitze fisiologikorik.

Gorputzaren erreakzio fisiologikoa saihestezina da

Zaratara ohitzen garela sentitu arren, erreakzio fisiologikoak bere horretan jarraitzen du. Zaratak ardatz hipotalamiko-pituitario-adrenala (HPA) eta nerbio-sistema sinpatikoa aktibatzen ditu.

HPA ardatza ardatz neuroendokrinoa da eta, besteak beste, koordinatzen ditu estresarekiko erantzuna eta immunitate sistema. Bestalde, nerbio sistema sinpatikoa nerbio sistema autonomoaren parte da eta organismoa prestatzen du egoera estresagarrietarako edo larrialdietarako.

Bi sistema horiek aldi berean aktibatzearen ondorioz, gorputzak estreserako hormonak askatzen ditu: kortisola, estresaren hormona nagusia, eta katekolaminak, bai eta adrenalina edo noradrenalina ere.

Odolera iristen direnean, hormona horiek muskuluetara bultzatzen dute metatutako energia. Ondorioz, bihotz maiztasuna, odol presioa eta arnas maiztasuna igo egiten dira. Aldi berean, desgaitzen dira prozesu metabolikoak, hala nola digestioa, hazkundea edo erantzun immunea.

Erreakzio multzo hori oso garrantzitsua da biziraupenerako eta, estres egoera akutuetan, gorputza gai da bere burua erregulatzeko eta oinarrizko hormona mailetara itzultzeko. Estresa kroniko bihurtzen denean, berriz, gorputzak galtzen du errekuperatzeko gaitasuna. Fenomeno horri gainkarga alostatikoa esaten zaio. Frogatu da estres kronikoak hantura areagotzen duela, immunitatea ezabatzen duela eta sistema baskularreko arazoak dakartzala. Era berean, hori bihotzeko gaixotasunak, hipertentsioa, diabetesa eta gaixotasun neurologikoak izateko arriskuarekin lotzen da.

Isil dezagun zarata

Esan ohi da zaratarik gabeko mundua ez dela mundu. Baina atsedenik eta osasunik gabeko mundua ere ez da. Horregatik, ezinbestekoak dira zaratarekiko esposizioa murrizteko esku hartzeak.

Egin litezkeen esku hartze eraginkorrenen artean, leudeke zoladura aldatzea marruskadura murrizteko, hirietako erdiguneetan ibilgailuek zirkulatzen duten gehieneko abiadura murriztea, emisio guneen denbora eta espazio murrizketak, zarata hesiak eraikitzea eta hirigintza plangintza eraginkorra egitea.

Hirietan har daitezkeen neurrien adibide on bat Bartzelonako super irlen proiektua. Bederatzi etxadiko multzoak dira, trafikoa kale periferikoetara mugatzen delarik, ibilgailu motordunetatik eragindako kutsadura murrizteko eta oinezkoen eta txirrindularien zirkulazioari lehentasuna emateko. Hiri eredu berri horrek zaratarekiko esposizioa murrizten du, airearen kalitatea hobetzen du eta areagotzen du eremuaren erabilera publikoa eta aisialdikoa.

Proiektu horretan, trafikoa murrizteaz gain, sustatu egiten da asfaltoa kentzea eta berdeguneak handitzea. Jakina da berdeguneek zarata, ingurumen kutsadura, tenperatura altuak eta argi artifiziala arintzeko gaitasuna dutela. Ahaztu gabe jarduera fisikoa sustatu eta elkarreragin soziala errazten dutela.

Orduan, zeren zain gaude? Aurreikuspenen arabera, 2050erako munduko biztanleriaren % 68 hirietan biziko da, eta Europako populazioaren % 75 hirietan bizi da gaur egun. Zein hiri eredutan bizi nahi dugu? Nik argi daukat, eta zuk?