Alicia Rodríguez Gascónek ‘Terapia génica no viral para el tratamiento de la enfermedad de Fabry' izeneko proiektua aurkeztu zuen Ikerkuntzako Merck Laguntzen XXV. ediziora, eta horri esker lortu du gaixotasun arraroen ataleko laguntzetako bat. "Proiektuaren helburua da aztertzea nanopartikula lipidikoetan oinarritutako bektore ez biriko bat eraginkorra ote den Fabryren gaixotasuna terapia genikoaren bidez tratatzeko –azaldu du ikertzaileak–. Proiektu honekin, erakutsi nahi dugu nanopartikula lipidikoetan oinarrituriko gure formulazioak gai direla in vivo transfektatzeko eta A alfa-galaktosidasa ekoizteko gaixotasunaren animalia modelo batean. Horri esker, litekeena da gure sistema Fabryren gaixotasuna terapia genikoaren bidez tratatzeko alternatiba itxaropentsua izatea".

Fabryren gaixotasuna nahasmendu metabolikoa, sistema anitzekoa eta larria da, eta herentziaz transmititzen da. Gaixotasun monogenikoa da, X kromosomari lotua, eta α-galactosidasa A (α-Gal A) genearen mutazioen eraginez sortzen da. Batik bat, azalari, nerbio sistemari, giltzurrunari eta bihotzari erasaten die, eta hainbat eratara ager daiteke: neuropatia mingarria, azaleko lesioak (angiokeratomak), korneako opakutasuna, erasan kardiakoa (ezker bentrikuluaren hipertrofia), zeinu neurologikoak (istripu iskemiko iragankorra, konbultsio krisiak, lesio iskemikoak), zeinu gastro-intestinalak (abdomeneko min kolikoa eta janondokoa, beherako automugatua).

Ez dago guztiz argi zein den Fabryren gaixotasunaren intzidentzia; 1:117.000 eta 1:476.000 artekoa da. Espainian, 2009ko datuen arabera, 189 kasu erregistratu ziren, eta zenbatesten da 246.000 biztanletik batek izaten duela gaixotasuna. Baliteke prebalentzia handiagoa izatea; izan ere, zeinu klinikoa arina, ezkutukoa edo beste nahasmendu batzuenen antzekoa izan daiteke. Gainera, hasierako diagnostikoa okerra izan ohi da kasuen % 20 eta 40 artean; batez beste, 10-12 urteko atzerapen diagnostikoa gertatzen da. Bestalde, jende batek oraindik ere barneratua du emakumeak eramaileak baino ez direlako kontzeptu klasiko eta okerra.

Gaur-gaurkoz, ordezko terapia entzimatikoa da Fabryren gaixotasunaren aurkako tratamendu bakarra. Sendagaiak bide parenteraletik hartu behar dira, bi astean behin, eta hobetu egiten dute giltzurruneko eta bihotzeko patologia; horrez gain, mina gutxitzen dute, eta pazienteen bizi kalitatea hobetu. Alabaina, ordezko terapia entzimatikoa eraginkorra izan dadin, ezinbestekoa da gaixotasunaren hasierako faseetan ezartzea. Beste alde txar bat ere badauka: antigorputzak sorrarazten ditu. Gainera, kontuan hartu behar da tratamendua oso garestia dela: paziente bakoitzaren urteko kostua, gutxi gorabehera, 210.000 euro da. "Fabryren gaixotasunaren egungo terapiaren mugak direla eta, behar-beharrezkoa da beste estrategia batzuk bilatzea pazienteen bizi kalitatea hobetzeko. Urte hauetan, gaixotasun arraro horri dagokionez, gero eta interes handiagoa piztu du terapia genikoak, hainbat arrazoi direla medio: gene bakar baten alterazioak eragiten du; eraginkortasun klinikoa lortzeko, ez da beharrezkoa entzima adierazpenaren maila handiak lortzea; epe luzerako ondorio terapeutikoa lor daiteke; eta ordezko terapia entzimatikoa baino merkeagoa da", adierazi du Alicia Rodríguez Gascónek.

Terapia genikoa tekniken multzo batean datza; hain zuzen, teknika horien bitartez, DNAren edo RNAren zatiak itu zelulen barnealdera bideratu nahi dira, asaldatuta dauden proteina jakin batzuen adierazpena modulatzeko. Modu horretan, nahasmendu biologikoa leheneratzea lortuko da. "Gure ikertaldeak urteak daramatza nanopartikula lipidikoetan oinarrituriko bektore ez birikoak garatzen terapia genikorako. Frogatu dugu sistema hori gai dela in vitro zein in vivo transfektatzeko. Halaber, egiaztatu dugu transfektatzeko gaitasuna zelula motaren eta nanopartikulen konposizioaren araberakoa izaten dela hein handi batean", esan du UPV/EHUko ikertzaileak. Gainera, frogatu dute bektoreok eraginkorrak direla X kromosomari lotutako gazte erretinoskisia izeneko gaixotasun arraro monogenikoaren animalia modelo batean.

Ikerkuntzako Merck  laguntza jaso duen proiektua, beraz, aurrez eginiko lanaren jarraipena da; orain, baina, helburu nagusia da Fabryren gaixotasunaren eredu batean aztertzea nanopartikula lipidikoetan oinarrituriko bektore ez birikoa.

Argazkiak: Nuria González. UPV/EHU