Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Atzera begiratzen badugu, askok “kutxa inozoa” terminoa gogoan izango dugu, termino hori erabiltzen baikenuen telebistak ikusleengan duen abdukzio boterea deskribatzeko, baita gazteenengan ere.

Hala ere, gaur egungo belaunaldiak ez dira pantailaren aurrean esertzen telesaio gogokoenak ordu jakin batean ikusteko. Nahieran ikusten dituzte, nahi duten gailuaren bidez, eta batez ere sakelako telefonoan. Ohiko telebistaren kontsumoa 2013az geroztik % 60 baino gehiago jaitsi da 4 eta 12 urte bitarteko haurren eta 13 eta 24 urte bitarteko gazteen artean; halaber, gazteek gero eta iraupen laburragoko ikus entzunezko edukia kontsumitzen dute.

Z belaunaldiak sare sozialetan eta plataformetan aurki ditzakegun eduki azkarrak nahiago ditu. Eduki ‘gosegarri’ edo ‘snackableak’ esaten zaie, eta segundo gutxi batzuetako edota bost minuturainoko iraupena izan dezakete. TikTok edo Instagram plataformetan ikusten dituzte eta kontzentrazio gehiegi eskatzen ez duen bigarren mailako jarduera izaten da; hala ere, parte hartzera bultzatzen ditu, hainbat jardueraren bidez: iruzkinak, ‘likeak’, argitalpenak partekatu eta mikroedukiak sortu.

Eduki gosegarri horien gorakadaren, ‘streaming’ plataformen eta kontsumo malguago batera egokitzeko zailtasuna ikusita, orotariko telebista ikusle gazteenekin konektatzeko zer egin behar duten aztertzen ari da.

Plataforma gehiago

GECA kontsultorearen arabera, nazioarteko ikus entzunezko industrian hamar zuzendaritik zazpik uste dute telebista tradizionalak oraindik ere edukien eskaintza dibertsifikatu eta azken belaunaldiak erakarri ditzakeela.

Kate askotan martxan jarri dituzte plataforma anitzeko estrategiak eta OTT zerbitzu berriak (‘over-the-top’, hots, Interneten dagoen emisio libreko edukia, hartzaileak nahi duenean ikus dezakeena). OTT berri horietako batzuk orotariko telebista publikoa zein pribatua ‘gaztetzeko’ programazio espezifikoa abiarazi dute.

Europan Alemaniako ARD eta ZDF telebista publikoek funk ‘streaming’ zerbitzua abiarazi dute eta sare sozialetarako gazteei zuzendutako 70 programa ekoizten ditu. Programa horien artean Berlingo gazte talde bati buruzko ‘DRUCK’ websaila (Norvegiako ‘SKAM’ telesailaren moldaketa) nabarmendu da. ‘DRUCK’ YouTuben zuzenean eskaintzen da, eta pertsonaien Whatsappeko eta Telegrameko interakzioak erakusten ditu.

Espainian hainbat kate publikok eta pribatuk martxan jarri dituzte gazteentzako edukiak dituzten plataformak: Playz (RTVE), Flooxer (Atresmedia, Atresplayer plataformaren barruan), MTMAD (Mediaset, Mitele plataformaren barruan) eta duela gutxi Primeran (EITB, Euskal Irrati Telebista).

Orotariko edukiak dituzten OTTak ere badaude, hala nola BBC iPlayer eta itvX Erresuma Batuan, Streamz Flandriako telebista publikoan eta 3Cat Kataluniako telebista publikoan.

Europako beste kate publiko batzuek programak merkaturatzeko erabakia hartu dute, batez ere gazteei zuzendutakoak, plataforma transnazionalei aurre egiteko. Hori da  France Télévisions, ZDF (Alemania) eta RAI (Italia) kateen artean sortutako Europako Aliantzaren kasua. Bestalde, RTVE, Antena3 eta Mediaset telebistek LovesTV banda zabaleko telebista zerbitzua sortu dute, agintearen botoi urdina sakatzean azken asteko edukiak dohainik ikusteko aukera ematen duena.

Orotariko telebistek nazioarteko plataforma handiei aurre egiteko plataforma nazionalak edo nazioz gaindiko programazio aliantzak martxan jarri dituzte. Baina hori nahikoa al da ikusle gazteak erakartzeko?

Formatu berriak

RTVE eta EITB telebista publikoek eskaintza digitala berritzera bideratu dituzte esfortzuak. 2023an audientzia linealek % 11 baino ez zuten gainditu RTVEren kasuan (YouTuberen azpitik), eta % 8,3 EITB taldean, nahiz eta ETB2ko albistegiek % 18,4ko batez besteko kuota lortu zuten.

RTVEn gazteentzako edukira bideratutako Playz kanal digitalean (aplikazioa ere badu), hainbat eduki aurki ditzakegu, hala nola websailak (‘Ser o no ser’, trans nerabe bati buruzkoa, adibidez); ‘La Pija y la Quinqui’ podcastaren ‘Playz list musical’ videopodcasta, gazteen kezken eta ‘influencer’ direlakoen osasun mentalari buruzkoa, eta ‘freestyle’ rap liga profesionaleko emankizunak.

RTVE baliabideen laborategian narrazio interaktiboak jasota daude. Bertan, erabiltzaileak Mediterraneoan dauden migratzaileak erreskatatzeko erabakiak har ditzake, sare sozialetako iragazkien alde ilunari buruzko test bat egin dezakete, eta telefono mugikorraren bidez gatazka edo krisi humanitario baten lekuko izan daiteke, besteak beste. Batzuk transmedia proiektuak dira, hala nola ‘Riders’. Abiapuntua dokumental bat da, baina gero hedatu egiten da; hasteko jokoa da (erabiltzailea egun baterako banatzaile bihurtzen da), ondoren podcasta, RTVEn gaiari buruzko albisteak eta, azkenik, Playz plataforman ‘websail’ bat.

Talde mailan ikusle gutxi baditu ere, duela hiru urte EITB formatu digital berritzaileak eskaintzen hasi zen, batez ere euskaraz eta gazteentzako, Gaztea musika-irrati ezagunari lotuta. Webgunean askotariko gaiei buruzko bideopodcastak eta ‘websailak’ aurkitu ditzakegu, besteak beste bekaduna izateari buruzkoak (‘Bekaduna’), genero identitateari buruzkoak (‘Daniel|A|’) eta sareko jazarpenari buruzkoak (‘#martyhilda’).

Euskal Irrati Telebistak transmedia arloko fenomenoak izandako proiektuak eskaini ditu, hala nola ‘Irabazi Arte’ eta ‘Go!azen’; hainbat modutara eskaini dira: telebistan, webguneetan, aplikazioetan edo ‘streaming’ bidez, argitalpen digital interaktiboak, podcastak eta abar. ‘Go!azen’ telesailaren kasuan antzezlanak eta kontzertuak egin dira.  Gainera, gazteei zuzendutako programa eta telesail gehienak podcast bertsioan entzun daitezke EITBpodkast plataforman.

Duela gutxi EITBk proiektu hauen aldeko apustua egin du: Instagrameko 'Itsatsita’ musika saila (antzezlan batean oinarritua), sexu harremanak izaterakoan ‘itsatsita’ geratzen den bikote bati buruzkoa; YouTubeko ‘Beita’ minisaila, lagun talde baten baitan gertatzen den sexu abusu egoera bati buruzkoa; eta ekoizpen propioko fikziozko lehen saila, ‘Itxaso’, Primeran plataforman, surfaren munduari buruzkoa, gero Netflixera eraman dutena.

Gazteei zuzendutako gero eta formatu berritzaile gehiago sortu dira orotariko telebistan, baina oraindik ere plataformak nabarmentzen dira.

‘OT 2023’ lehiaketa ohiko telebista atzean utzi eta Amazon Prime Video plataforman estreinatu zen; azaroan ia bi milioi ikusle izan zituen, eta kopuru hori hurrengo hilabetean gainditu zuen. Horren ondorioz, Prime plataforma audientziaren OTT liderra bihurtu zen 16 eta 29 urte arteko tartean. Ez da plataforman ikusle gehien dituen programa, baina TikToken bost milioi bistaratze baino gehiago izaten ditu egunero eta finala iritsi ahala ikusle kopuruak gora egingo duela aurreikusten da.

Hortaz, zaila da jakitea zenbat iraungo duten gazteei zuzendutako formatuak ohiko telebistan, ‘streaming’ zerbitzu transnazionalen monopolioaren aurrean.