Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Animaliek eta gizakiok ia 300 gaixotasun infekzioso partekatzen ditugu, eta urtero berriak agertzen dira, gehienak zoonosiak. Animalien Osasunaren Munduko Erakundearen datuen arabera, gizakien gaitzen % 60k baino gehiagok animalia jatorria dute. Ehuneko hori % 75era areagotzen da gaixotasun emergenteetan.

COVID-19aren pandemia adibide praktiko harrigarria izan da animalia jatorriko patogeno batek mundu mailako krisia eragin dezakeela ikusteko. Ez dago arrazoirik etorkizunean gaixotasun emergenteen edo berremergenteen mehatxua murriztuko dela esateko, guztiz aurkakoa baizik.

Giza biztanleria zabaldu ahala eta ingurumena narriatzen den heinean, pertsonen eta animalien arteko erlazioa alteratzen da, eta kontaktuan jartzeko eta gaixotasunak transmititzeko aukera berriak sortzen dira. Horrek guztiak agerian jartzen du gizakien, animalien eta ingurumenaren osasuna zaintzeko prozesuan parte hartzen duten sektore guztien arteko lankidetza eta komunikazio estrategia bat izatearen garrantzia: One Health, Osasun bakarra edo Osasun globala.

One Health estrategiarekin (berrikuspen berrirako, ikusi Salud Global: la nueva estrategia frente a la amenaza medioambiental –Osasun globala: ingurumenaren arloko mehatxuari aurre egiteko estrategia berria–) heldu beharreko osasun erronka ugari daude, baina arreta berezia merezi dute hiru arlok: hegazti gripea, artropodoek transmititutako birusak eta antibiotikoekiko erresistentzia.

H5N1 hegazti gripea

Koronabirus berrien mehatxua latentea bada ere, gripearen birusek hurrengo pandemia sortzeko hautagai izaten jarraitzen dute. Zehazki, H5N anduiak sortzen du kezka handiena. 2020. urtearen amaieratik, mundu osoko milioika etxeko hegaztiren heriotza eragin du eta aurrekaririk gabeko inpaktua izan du hegazti basatien osasunean, bereziki Europan eta Amerikan. Historikoki espezie horiek ez zuten gaixotasuna izaten, eta inoiz ikusi gabeko heriotza tasak izan dituzte.

Gainera, azken urtean, birusa ugaztun basati askotan ere hauteman da. Oso kezkagarriak izan dira larru etxaldeetako agerraldiak Espainian (bisoiak) eta Finlandian (bisoiak, azeri artikoak, mapatxe txakurrak), horietan birus ugaztunen artean transmititu dela baietsi baita eta hori ez baitzen gertatu inoiz. Berriki, agerraldiak izan dira etxeko katuetan bai Polonian bai Hego Korean.

2003az geroztik hegazti gripearen kasu oso gutxi identifikatu badira ere gizakietan (900 baino gutxiago) –gehien-gehienak hegaztiekin kontaktu oso estua duten pertsonengan–, birusaren hilgarritasuna oso handia da, eta % 50era iristen da. Honek kezkatzen du: gaur egungo egoeran, non patogenoa masiboki zirkulatzen ari den mundu osoko hegaztietan (panzootia deritzoguna), eta ugaztunetan gero eta gehiago hautematen denez, arrisku oso handia dago birusa haietara erabat egokitzeko, eta, beraz, gizakiengana gero eta gehiago hurbiltzeko. Horren ondorioz, gertutik zaindu behar dira arlo horretan parte hartzen duten sektore guztiak: gizakiak, etxeko animaliak eta fauna basatia.

Artropodoek transmititutako birusak

Aurre egin behar diegun beste mehatxu handietako bat artropodoek transmititutako birusak dira (arbobirusak, ‘arthropod-borne viruses’). Intsektuek (nagusiki eltxoek eta akainek) transmititutako ehunka giza gaixotasun infekzioso ezagutzen dira, eta urtero milioika pertsonen osasuna arriskuan jartzen dute.

Eltxoak dira malaria, denge, sukar hori, Chikungunya, zika edo Ekialdeko Niloko sukarraren bektoreak. Bestalde, akainek birusak transmititzen dituzte, eta birus horiek hauek eragiten dituzte: entzefalitisa eta sukar hemorragikoak, hala nola Krimea-Kongokoa, edo bakterioak, tifusa, Q sukarra, tularemia, Lyme-ren gaixotasuna eta antzeko gaixotasunak eragin ditzaketenak.

Azken hamarkadetan, patogeno horiek eragindako epidemien banaketa geografikoa, maiztasuna eta magnitudea era kezkagarrian handitu da mundu osoan. Adibidez, uda honetan, Peruk bere historiako denge agerraldi okerrenari egin behar izan dio aurre, ziur asko tenperaturen igoerak eraginda: 160.000 kasutik gora eta 300 hildako inguru.

Europan, dengearen birusaren tokiko transmisioa 2010ean jakinarazi zen lehenengoz, eta harrezkero, infekzio autoktonoen kasuak izan dira hainbat herrialdetan. Horrez gain, azken urteetan Chikungunyaren edo zikaren agerraldi autoktonoak izan dira.

Europan agerraldi garrantzitsuak eragiten ari den beste arbobirus bat Ekialdeko Niloko birusa da. Adibidez, Espainian, azken asteetan birus hori antzeman da hegaztietan (birusaren gordailu naturala), zaldietan eta eltxoetan. Halaber, Huelvan 84 urteko emakume baten heriotzaren kasua baieztatu da. Adibide horiek agerian uzten dute klima aldaketarekin lotutako tenperatura eta hezetasunaren aldaketa txikiek intsektu bektoreen banaketa geografikoa aldaraz dezaketela, eta, horiekin batera, transmititzen dituzten mikroorganismoena.

Antibiotikoekiko erresistentziaren krisia

Azkenik, antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioen ugaritzeak lehen mailako arazo globala sorrarazi du.

Antibiotikoen erabilera orokortua hasi zenetik, ia bakterio guztiek garatu dute erresistentzia motaren bat. Batzuek farmakoaren dosi gero eta handiagoak behar dituzte, eta beste batzuk ezagutzen diren antimikrobiar guztietatik bizirik ateratzen dira.

Antibiotikoak erabiltzeak eta gehiegi erabiltzeak eragin du bakterio erresistenteak motel baina tinko zabaltzen joatea gizakiengan zein animaliengan. Espainian, kalkulatu da urtero 35.000 pertsonatik gora hiltzen direla antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioek eragindako infekzioekin lotutako konplikazioengatik.

Kontuan izan behar da ebakuntza kirurgikoetan, dela ebakuntza soil bat, transplante bat edo minbiziaren aurkako tratamendu bat, antibiotikoak erabili behar direla bigarren mailako infekzioengatiko konplikazioak prebenitzeko. Antibiotikoek duten funtzioa betetzeari uzten badiote, agian minbizia sendaraziko digute, baina bakterio multierresistente batek eragindako infekzio batengatik hil gaitezke.

Balizko konponbideak

Hasteko, ibilbide mapak ikerketa zientifikorantz bideratzen du. Diagnostiko azkarreko sistemen garapenean eta mehatxu berrien aurkako tratamendu espezifikoetan ikertzen joan behar da, eta txerto berrien garapena bultzatzen jarraitu.

Bigarren, lankidetza. Osasun globalaren erronka berriak konplexuak dira eta diziplina desberdinetako lana behar dute (medikuak, albaitariak, farmazeutikoak, biologoak, anbientalistak, osasun publikoko adituak eta prebentzioa…), baita erakunde publiko eta pribatuena ere. Horretarako, benetan erabilgarria izango litzateke plataforma komunak sustatzea. Adibidez, One Health Koordinazioko Ministerio arteko Batzorde bat, gaian parte hartzen duten ministerioen arteko lankidetza errazteko (Osasuna, Nekazaritza, Ingurumena).

Azkenik, osasunaren arloko mehatxu berriei aurre egiteko prest egoteko, funtsezkoa da nazioarteko solidaritatea. Gaixotasun infekziosoez ari garenean, ezin dugu ahaztu “inor ez dela seguru egongo denak seguru egon arte”.

Gure osasuna globala da eta dena konektatuta dago: gizakien eta animalien osasuna, ingurumena, klima, abeltzaintza, nekazaritza eta biodibertsitatea. Aurrean ditugun erronka handiei arrakastaz aurre egin ahal izateko, premiazkoa eta ezinbestekoa da Osasun Globalaren estrategia bat aplikatzea.