Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Latinoamerikaren zain urratuak, Eduardo Galeano / Iñaki Alegria (UEU, 2021
)
eu
Bortxaketak, suteak, arpilaketak, bata bestearen atzetik zetozen;
es
Se suced?an las violaciones, los incendios, los saqueos;
fr
Les viols, les incendies, les pillages se succ?daient ;
en
Rape, arson, and plunder went on and on;
eu
gizonak laurdenkatzen zituzten edo bizirik erre, larrutzen zituzten edo poliki-poliki puskatan zatitzen;
es
los hombres eran descuartizados o quemados vivos, desollados o partidos lentamente en pedazos;
fr
les hommes ?taient ?cartel?s ou br?l?s vifs, ?corch?s ou d?coup?s lentement en petits morceaux ;
en
people were quartered or burned alive, skinned or slowly cut in pieces;
eu
batailoiek herrixkak eta soroak birrintzen zituzten;
es
los batallones arrasaban las aldeas y las plantaciones;
fr
les soldats rasaient les villages et les plantations ;
en
troops razed villages and plantations and rivers ran red with blood.
eu
bidelapurrek bizitzeko baimena ematen zuten tributuen truke, dirua izan edo kafe kargamentua izan; eta indar errepresiboek familia kontaezinak egotzi eta jazartzen zituzten, mendietara ihes egitera behartuz:
es
los bandoleros otorgaban el permiso de vivir a cambio de tributos en dinero o cargamentos de caf? y las fuerzas represivas expulsaban y persegu?an a innumerables familias que hu?an a las monta?as a buscar refugio:
fr
le sang rougissait l'eau des fleuves ; les bandits accordaient le droit de vivre contre des ran?ons en argent ou en chargements de caf?, et les forces de la r?pression expulsaient et pourchassaient d'innombrables familles qui fuyaient dans les montagnes ? la recherche d'un refuge :
en
Bandits spared lives in exchange for tribute, in money or loads of coffee, and the repressive forces expelled and pursued innumerable families, who fled to seek refuge in the mountains.
eu
basoan erditzen ziren emakumeak.
es
en los bosques, par?an las mujeres.
fr
les femmes accouchaient dans les bois.
en
Women gave birth in the woods.
eu
Gerrillako lehen buruzagiak, mendekuaren beharrak bultzaturik, baina horizonte politiko argirik gabe, suntsitzera zihoazen, odola eta sua beste helbururik gabe, suntsitzera.
es
Los primeros jefes guerrilleros, animados por la necesidad de revancha pero sin horizontes pol?ticos claros, se lanzaban a la destrucci?n por la desnutrici?n, el deshogo a sangre y fuego sin otros objetivos.
fr
Les premiers chefs gu?rilleros, anim?s par le besoin de revanche mais sans horizons politiques pr?cis, se lan?aient dans la destruction pour la destruction, r?pandant sans autre objectif le sang et le feu.
en
The first guerrilla leaders, determined to take revenge but without clear political vision, took to destroying for destruction's sake, letting off blood and steam without purpose.
eu
Indarkeriaren protagonisten izenek (Gorila tenientea, Malasombra, Kondorra, Larru Gorria, Banpiroa, Txori Beltza, Lautadaren Izua) ez dute epika iraultzailerik iradokitzen. Baina bandek abesten zituzten kopletaraino ere iristen zen matxinada sozialaren kutsua:
es
Los nombres de los protagonistas de la violencia (Teniente Gorila, Malasombra, El C?ndor, Piel roja, El Vampiro, Avenegra, El Terror del Llano) no sugieren una epopeya de la revoluci?n. Pero el acento de rebeli?n social se imprim?a hasta en las coplas que cantaban las bandas:
fr
Les noms des protagonistes de la violence (Capitaine Gorille, Mauvaise Ombre, le Condor, Peau-Rouge, le Vampire, l'Oiseau Noir, la Terreur du Llano) ne sugg?rent pas une ?pop?e de la r?volution. Pourtant, la r?volte sociale modulait ses accents jusque dans les refrains entonn?s par les bandes :
en
The names adopted by the protagonists of violence-Gorilla, Evil Shadow, The Condor, Redskin, The Vampire, Black Bird, Terror of the Plains-hardly suggest a revolutionary epic, yet the scent of social rebellion was in the couplets sung by their followers:
eu
Nekazari hutsa naiz ni, ta ez nintzen hasi borrokan, baina zirikatuz gero txarrena behar dute eraman.
es
Yo soy campesino puro y no empec? la pelea pero si me buscan ruido la bailan con la m?s fea.
fr
Je suis un simple paysan, je n'ai pas ouvert le combat, mais qui noise me cherchera dansera la danse du sang.
en
I'm just a campesino, I didn't start the fight, But if they come asking for trouble, They'll get what's coming to them.
eu
Azken finean, izu indiskriminatua Emiliano Zapata eta Pancho Villaren iraultzan ere ageri zen, justiziaren aldarrikapenekin nahastuta.
es
Y en definitiva, el terror indiscriminado hab?a aparecido tambi?n, mezclado con las reivindicaciones de justicia, en la revoluci?n mexicana de Emiliano Zapata y Pancho Villa.
fr
En d?finitive, la terreur sans discrimination ?tait ?galement apparue, m?l?e aux revendications de justice, dans la r?volution mexicaine d'Emiliano Zapata et de Pancho Villa.
en
There is no doubt that indiscriminate terror, mixed with the cry for justice, had emerged in the Mexican Revolution.
eu
Kolonbian, amorrua edozein formatan leher zitekeen, baina ez da kasualitatea indarkeriaren hamarkada hartatik sortzea geroagoko gerrilla politikoak; zeintzuk, gizarte-iraultzaren banderak altxatuz, herrialdeko eremu zabalak okupatzera eta kontrolatzera iritsi baitziren.
es
En Colombia la rabia estallaba de cualquier manera, pero no es casual que de aquella d?cada de violencia nacieran las posteriores guerrillas pol?ticas que, levantando las banderas de la revoluci?n social, llegaron a ocupar y controlar extensas zonas del pa?s.
fr
En Colombie, la fureur ?clata chaotiquement, mais ce ne fut pas par hasard qu'? cette d?cennie de violence succ?d?rent les gu?rillas politiques qui, brandissant le drapeau de la r?volution sociale, parvinrent ? occuper et ? contr?ler d'immenses zones du pays.
en
In Colombia many just ran amok, yet that violent decade gave birth to the political guerrillas who later raised the banner of social revolution over broad areas they came to occupy and control.
eu
Nekazariek, errepresioak inguratuta, emigratu egin zuten mendira, eta han antolatu zituzten nekazaritzalana eta autodefentsa.
es
Los campesinos, asediados por la represi?n, emigraron a las monta?as y all? organizaron el trabajo agr?cola y la autodefensa.
fr
Les paysans, harcel?s par la r?pression, ?migr?rent vers les montagnes et y organis?rent le travail agricole et leur autod?fense.
en
Hounded by the repressors, the peasants took to the mountains to organize agriculture and self-defense.
eu
"Errepublika independente" deitutakoek jarraitu zuten aterpea eskaintzen jazarritakoei, kontserbadore eta liberalek Madrilen bakeituna sinatu ondoren ere.
es
Las llamadas "rep?blicas independientes" continuaron ofreciendo refugio a los perseguidos despu?s de que los conservadores y los liberales firmaron, en Madrid, le pacto de la paz.
fr
Les " r?publiques ind?pendantes " continu?rent ? servir d'asile aux pers?cut?s apr?s que conservateurs et lib?raux eurent sign? ? Madrid le pacte de paix.
en
The so-called independent republics continued to offer refuge to the persecuted after Conservatives and Liberals signed a peace pact in Madrid.
eu
Bi alderdietako buruzagiek ebatzi zuten, brindis eta uso giroan, elkarren segidan boterea txandakatzea, armonia nazionalaren izenean, eta ordutik, elkarrekin adostasunean, hasi zituzten sistemaren aztoratzaileen fokuen aurkako "garbiketa" lanak.
es
Los dirigentes de ambos partidos, en un clima de brindis y palomas, resolvieron turnarse sucesivamente en el poder en aras de la concordia nacional y entonces comenzaron, ya de com?n acuerdo, la faena de la "limpieza" contra los focos de perturbaci?n del sistema.
fr
Les dirigeants des deux partis, dans un climat de toasts et de rameaux d'olivier, d?cid?rent d'alterner au pouvoir au nom de la concorde nationale et commenc?rent, d'un commun accord, le travail de " nettoyage " des foyers perturbateurs.
en
In an ambiance of toasts and mutual goodwill, the leaders of both parties agreed to take turns in power under a banner of national unity, and then began the "clean-up" operations against foci of subversion.
eu
Operazio bakar batean, Marquetaliako matxinoak akabatzeko asmoz, milioi eta erdi jaurtigai erabili ziren tiroketetan, hogei mila bonba jaurti, eta, lurrez zein airez, hamasei mila soldadu mobilizatu.
es
En una sola de las operaciones, para abatir a los rebeldes de Marquetalia, se dispararon un mill?n y medio de proyectiles, se arrojaron veinte mil bombas y se movilizaron, por tierra y por aire, diecis?is mil soldados.
fr
Dans une seule des op?rations entreprises pour r?duire les rebelles de Marquetalia, un million et demi de projectiles furent tir?s et vingt mille bombes lanc?es ;
en
In one of these operations alone-the crushing of the rebels in Marquetalia-1.5 million projectiles were fired, 20,000 bombs were dropped, and 16,000 soldiers were mobilized on the ground and in the air.
eu
Indarkeriaren gorienean ofizial batek zioen: "Niri ez ekarri ipuinik.
es
En plena violencia hab?a un oficial que dec?a: "A m? no me traigan cuentos.
fr
seize mille soldats furent mobilis?s sur terre et dans les airs. En pleine violence, un officier d?clarait :
en
At the height of the violence one official said, "Don't bring me stories, bring me ears."
eu
Ekarri belarriak". Errepresioaren sadismoa eta gerraren ankerkeria, esplika litezke arrazoi klinikoak direla-eta?
es
Tr?iganme orejas" el sadismo de la represi?n y la ferocidad de la guerra ?podr?an explicarse por razones cl?nicas?
fr
" Le sadisme de la r?pression et la f?rocit? de la guerre pourraient-ils s'expliquer par des raisons cliniques ?
en
Could the sadism of the repression and the ferocity of the war be explained clinically?
eu
Beren protagonisten gaiztakeria naturalaren emaitza izan ote ziren?
es
?Fueron el resultado de la maldad natural de sus protagonistas?
fr
Furent-ils le r?sultat de la fureur naturelle des protagonistes ?
en
Were they the result of inherent evil in the protagonists?
eu
Gizon batek, apaiz baten eskuak moztu, gorputza erre, haren etxeari eta gorputzari su eman, gorputza zatikatu eta hodi batetik bota ondoren, garrasi egin zuen gerra amaitu zenean:
es
Un hombre que cort? las manos de un sacerdote, prendi? fuego a su cuerpo y a su casa y luego lo despedaz? y lo arroj? a un ca?o, gritaba, cuando ya la guerra hab?a terminado:
fr
Un homme, qui avait coup? les mains ? un pr?tre, avait incendi? sa maison puis jet? son corps br?l? et ?cartel? dans un ?gout, criait quand la guerre fut finie :
en
A man who cut off the hands of a priest, set fire to his body and his house, and later cut him in pieces and threw him in a sewer, cried after the war was over:
eu
"Ni ez naiz erruduna.
es
"Yo no soy culpable.
fr
" Je ne suis pas coupable !
en
"I'm not guilty.
eu
Ez naiz erruduna.
es
Yo no soy culpable.
fr
Je ne suis pas coupable !
en
Leave me alone."
eu
Utzi bakarrik". Burutik jota zegoen, baina nolabait bazuen burua:
es
D?jenme solo" Hab?a perdido la raz?n, pero en cierto modo la ten?a:
fr
Laissez-moi en paix ! " Il avait perdu la raison, mais n'avait pas tort, d'une certaine fa?on :
en
He had lost-yet in a certain sense retained-his reason:
eu
indarkeriaren lazturak sistemaren laztura agerian jarri baino ez zuen egin.
es
el horror de la violencia no hizo m?s que poner de manifiesto el horror del sistema.
fr
l'horreur de la violence ne fit que mettre en ?vidence l'horreur du syst?me.
en
the horror of all the violence merely exposed the horror of the system.
eu
Kafearekin batera ez baitzen zoriontasuna eta armonia etorri, Nieto Artetak profetizatu zuenez.
es
Porque el caf? no trajo consigo la felicidad y la armon?a, como hab?a profetizado Nieto Arteta.
fr
Car le caf? n'apporta pas le bonheur et l'harmonie proph?tis?s par Nieto Arteta.
en
For coffee did not bring happiness and harmony as Nieto Arteta had prophesied.
eu
Egia da kafeari esker Magdalenaren nabigazioa aktibatu zela, trenbideak eta errepideak sortu zirela, eta zenbait industria sortzera bideratuko ziren kapitalak metatu zirela. Hala ere, kafearen goranzko prozesuak ez zion kalterik egin barne-ordena oligarkikoari zein atzerriko botere-zentroekiko mendekotasun ekonomikoari, aitzitik, infinituki zorrotzagoak bihurtu ziren kolonbiarrentzat.
es
Es verdad que gracias al caf? se activ? la navegaci?n del Magdalena y nacieron l?neas de ferrocarril y carreteras y se acumularon capitales que dieron origen a ciertas industrias, pero el orden olig?rquico interno y la dependencia econ?mica ante los centros extranjeros de poder no solo resultaron vulnerados por el proceso ascendente del caf?, sino que, por el contrario, se hicieron infinitamente m?s agobiantes para los colombianos.
fr
Certes, il est vrai que gr?ce ? lui la navigation sur le Magdalena se d?veloppa et que des lignes de chemin de fer et des routes furent construites. Vrai aussi qu'on accumula des capitaux qui donn?rent naissance ? certaines industries. Mais les structures de l'oligarchie interne et la d?pendance ?conomique devant les centres ?trangers du pouvoir ne furent pas affaiblies par sa prosp?rit? croissante ;
en
It is true that coffee opened up railroads, highways, and the Rio Magdalena to navigation, and that thanks to coffee enough capital was accumulated to found some industries. But the ascendancy of coffee did not affect either the oligarchical social order or the dependence of the economy on foreign power centers;
eu
Indarkeriaren hamarkadak amaitzera jotzen zuenean, Kolonbiako elikadurari buruzko inkestaren emaitzak argitaratu zituzten Nazio Batuek.
es
Cuando la d?cada de la violencia llegaba a su fin, las Naciones Unidas publicaban los resultados de su encuesta sobre la nutrici?n en Colombia.
fr
au contraire, elles se firent infiniment plus ?crasantes pour les Colombiens.
en
on the contrary, both became far more oppressive for Colombians.
eu
Ordutik hona egoera ez da batere hobetu:
es
Desde entonces la situaci?n no ha mejorado en absoluto:
fr
Apr?s cette d?cennie de violence, les Nations Unies publi?rent les r?sultats de leur enqu?te sur la nutrition en Colombie. La situation, visiblement, ne s'?tait pas am?lior?e :
en
Toward the end of the violent decade, the United Nations published the results of a study of nutrition in Colombia (and there has been absolutely no improvement since then):
eu
Bogotako ikasleen % 88 abitaminosiak jota zegoen, % 78k arriboflabinosia pairatzen zuen, eta erdiek baino gehiagok arauzkoa baino pisu txikiagoa zuten;
es
un 88 por ciento de los escolares de Bogot? padec?a avitaminosis, un 78 por ciento sufr?a arriboflavinosis y m?s de la mitad ten?a un peso por debajo de lo normal;
fr
88 % des ?coliers de Bogota souffraient d'avitaminose, 78 % de riboflavinose, et plus de la moiti? avaient un poids inf?rieur ? la normale ;
en
88 percent of Bogot? schoolchildren suffered from avitaminosis, 78 percent from riboflavinosis, and more than half were below normal weight;
eu
langileen artean, abitaminosiak % 71 zigortzen zuen, eta Tensa haraneko nekazarien artean, % 78. Inkestak erakutsi zuen "proteinak, bitaminak eta gatzak gehitzen dituzten elikagai babesleen-esnea eta haren deribatuak, arrautzak, haragia, arrainak eta zenbait fruta eta barazki-gutxiegitasun nabarmena".
es
entre los obreros, la avitaminosis castigaba al 71 por ciento y entre los campesinos del valle de Tensa, al 78 por ciento. La encuesta mostr? "una marcada insuficiencia de alimentos protectores-leche y sus derivados, huevos, carne, pescado, y algunas frutas y hortalizas-que aportan conjuntamente prote?nas, vitaminas y sales".
fr
l'avitaminose touchait 71 % des ouvriers et 78 % des paysans de la vall?e de Tensa. L'enqu?te a mis en ?vidence " une nette insuffisance d'aliments de base protecteurs-le lait et ses d?riv?s, les ?ufs, la viande, le poisson et certains fruits et l?gumes-qui apportent r?unis des prot?ines, des vitamines et des sels ".
en
avitaminosis affected 71 percent of workers and 78 percent of Tensa Valley peasants. The study showed "a marked insufficiency of protective foods-milk and its derivatives, eggs, meat, fish, and some fruits and vegetables-which together provide protein, vitamins, and salt."
eu
Balen sugar-argitan ez ezik, bestelakoetan ere agertzen da tragedia soziala.
es
No solo a la luz de los fogonazos de las balas se revela una tragedia social.
fr
Ce n'est pas seulement ? la lueur des balles que se r?v?le une trag?die sociale.
en
It is not only the flash of gunfire that reveals social tragedy.
eu
Estatistikek diote Kolonbiako homizidio-tasa Estatu Batuetakoa baino zazpi aldiz handiagoa dela, baina aldi berean adierazten dute adin aktiboko kolonbiarren laurdenak lan iraunkorra ez duela.
es
Las estad?sticas indican que Colombia ostenta un ?ndice de homicidios siete veces mayor que el de los Estados Unidos, pero tambi?n indican que la cuarta parte de los colombianos en edad activa carece de trabajo fijo.
fr
Les statistiques indiquent que la Colombie pr?sente un indice d'homicides sept fois plus ?lev? que les ?tats-Unis, mais aussi que le quart des Colombiens en ?ge de travailler n'ont pas d'emploi stable.
en
Statistics show that Colombia has seven times more homicides than the United States, and that one in every four Colombians of active age has no regular job.
eu
Berrehun eta berrogeita hamar mila lagun jalgitzen dira urtero lan-merkatura;
es
Doscientas cincuenta mil personas se asoman cada a?o al mercado laboral;
fr
Deux cent cinquante mille personnes arrivent chaque ann?e sur le march? du travail ;
en
Every year 250,000 people come onto the labor market while industry fails to generate new jobs;
eu
industriak ez du lanpostu berririk sortzen, eta, landaeremuan ere, latifundioen eta minifundioen egiturak direla-eta, ez da beso gehiagorik behar; aitzitik, etengabe jaurtitzen dituzte langabetuak hirietako aldirietarantz.
es
la industria no genera nuevos empleos y en el campo la estructura de latifundios y minifundios tampoco necesita m?s brazos: por el contrario, expulsa sin cesar nuevos desocupados hacia los suburbios de las ciudades.
fr
l'industrie ne fournit pas de nouveaux emplois et la campagne, structur?e en grandes et petites propri?t?s, n'a pas besoin d'autres bras : au contraire, elle rejette sans arr?t de nouveaux ch?meurs vers les faubourgs des villes.
en
the latifundio-minifundio system not only cannot absorb more labor, but it constantly banishes more people to swell the ranks of the unemployed in city slums.
eu
Kolonbian milioi bat haur baino gehiago daude eskolatu gabe.
es
Hay en Colombia m?s de un mill?n de ni?os sin escuela.
fr
Il y a en Colombie plus d'un million d'enfants sans ?cole.
en
In Colombia over a million children do not attend school.
eu
Horrek ez dio eragozten sistemari berrogeita bat unibertsitate edukitzearen luxua, publiko zein pribatu, bakoitza bere fakultate eta sail desberdinekin, eliteetako seme-alaben zein klase ertaineko gutxiengoaren hezkuntzarako.
es
Ello no impide que el sistema se d? el lujo de mantener cuarenta y una universidades diferentes, p?blicas o privadas, cada una con sus diversas facultades y departamentos, para la educaci?n de los hijos de la ?lite y de la minoritaria clase media.
fr
Ce qui n'emp?che pas le syst?me de s'offrir le luxe d'entretenir quarante et une universit?s diff?rentes, publiques ou priv?es, chacune avec ses facult?s et d?partements divers, pour l'?ducation des enfants de l'?lite et de la classe moyenne minoritaire.
en
This does not discourage the system from running forty-one public and private universities, each with its own faculties and departments, to educate the children of the elite and middle class.
eu
es
fr
en
eu
NAZIOARTEKO MERKATUAREN ZIRI MAGIKOAK ERTAMERIKA ESNATU ZUENEAN
es
La varita m?gica del mercado mundial despierta a Centroam?rica.
fr
LA BAGUETTE MAGIQUE DU MARCH? MONDIAL FAIT SE R?VEILLER L'AM?RIQUE CENTRALE
en
THE WORLD MARKET CASTS ITS SPELL OVER CENTRAL AMERICA
eu
Ertamerikako zerrendako lurrak joan den mendearen erdialdera iritsi ziren traba handirik jasan gabe.
es
Las tierras de la franja centroamericana llegaron a la mitad del siglo pasado sin que se les hubiera inflingido mayores molestias.
fr
Les pays de l'Am?rique centrale arriv?rent ? la moiti? du si?cle dernier sans avoir essuy? de graves difficult?s.
en
Central American lands were comparatively unmolested up until the middle of the past century.
eu
Kontsumora zuzendutako elikagaiez gain, grana eta anila ekoizten zituen Ertamerikak, kapital gutxi, lanesku mugatu eta kezka ?imi?oekin.
es
Adem?s de los alimentos destinados al consumo, Am?rica Central produc?a la grana y el a?il, con pocos capitales, escasa mano de obra y preocupaciones m?nimas.
fr
Outre les productions alimentaires, ils se consacraient ? la cochenille et ? l'indigotier, qui exigeaient peu de capitaux, une main-d'?uvre r?duite et un soin limit?.
en
In addition to food, the area produced cochineal and indigo with modest capital, a meager labor force, and few worries.
eu
Granak, nopalen azal arantzatsuan arazorik gabe sortu eta hazten zen intsektuak, etengabeko eskaeraren zoria zuen, anilekin batera, Europako ehungintzaren aldetik. Bi koloratzaile naturalak hil ziren heriotza sintetikoak jota 1850 inguruan, alemaniar kimikariek asmatu zituztenean anilinak eta ehunak tindatzeko beste tinta merkeago batzuk.
es
La grana, insecto que nac?a y crec?a sobre la espinosa superficie de los nopales, disfrutaba, como el a?il, de una sostenida demanda en la industria textil europea. Ambos colorantes naturales murieron de muerte sint?tica cuando, hacia 1850, los qu?micos alemanes inventaron las anilinas y otras tintas m?s baratas para te?ir las telas.
fr
Le carmin, tir? de la cochenille, insecte qui naissait et se d?veloppait sans probl?mes sur la surface ?pineuse des figuiers de Barbarie, jouissait, comme l'indigo, d'une demande soutenue de l'industrie textile europ?enne. Ces deux colorants naturels moururent de mort synth?tique lorsque, vers 1850, les chimistes allemands invent?rent les anilines et autres teintures ? meilleur march?.
en
Both the indigo plant and the cochineal bug, busily multiplying on the prickly surface of the nopal cactus, were in steady demand in European textile industries, but both of these natural pigments met a synthetic death around 1850, when German chemists invented aniline and other cheaper dyes.
eu
Laborategiek naturaren gain lortu zuten garaipen horretatik hogeita hamar urtera, kafearen txanda heldu zen. Ertamerika antzaldatu zen.
es
Treinta a?os despu?s de esta victoria de los laboratorios sobre la naturaleza, lleg? el turno del caf?. Centroam?rica se transform?.
fr
Trente ans apr?s cette victoire des laboratoires sur la nature, l'Am?rique centrale se transforma gr?ce au caf?.
en
Thirty years after this victory of the laboratory over nature it was coffee's turn. Central America was transformed:
eu
Bertako plantazio jaioberrietatik zetorren, 1880 inguruan, munduko kafe ekoizpenaren ia seiren bat.
es
De sus plantaciones reci?n nacidas proven?a, hacia 1880, poco menos de la sexta parte de la producci?n mundial de caf?.
fr
Un peu moins du sixi?me de la production mondiale de caf? provenait, en 1880, de ses plantations toutes r?centes.
en
by 1880 its newborn plantations were raising almost one-sixth of the world's coffee production.
eu
Produktu honen bidez gauzatu zen eskualdearen behin betiko inkorporazioa nazioarteko merkatura.
es
Fue a trav?s de este producto como la regi?n qued? definitivamente incorporada al mercado internacional.
fr
Le caf? int?gra d?finitivement ce secteur g?ographique au march? international.
en
Coffee locked the region firmly into the world market.
eu
Ingalaterrako erosleen atzetik alemaniarrak eta iparramerikarrak etorri ziren;
es
A los compradores ingleses sucedieron los alemanes y los norteamericanos;
fr
Les acheteurs allemands et nord-am?ricains succ?d?rent aux Anglais ;
en
First English, then German, and finally U.S.
eu
kontsumitzaile atzerritarrek bizia eman zioten kafearekin jaiotako burgesia bati, zeina botere politikora abaildu baitzen Justo Rufino Barriosen iraultza liberalaren bidez 1870eko hamarkadaren hasieran. Nekazaritzan espezializatzeak, kanpotik diktatuta, lurrez eta gizonez jabetzeko sua piztu zuen:
es
los consumidores extranjeros dieron vida a una burgues?a nativa del caf?, que irrumpi? en el poder pol?tico, a trav?s de la revoluci?n liberal de Justo Rufino Barrios, a principios de la d?cada de 1870. la especializaci?n agr?cola desde fuera, despert? el furor de la apropiaci?n de tierras y de hombres:
fr
avec ces consommateurs ?trangers se forma une bourgeoisie caf?i?re qui fit son entr?e dans la politique au moment de la r?volution lib?rale de Justo Rufino Barrios, au d?but des ann?es 1870. La sp?cialisation agricole, dict?e de l'ext?rieur, r?veilla l'app?tit furieux de l'appropriation des terres et des hommes ;
en
buyers gave life to a native coffee bourgeoisie, which became the political power after the revolution led by Justo Rufino Barrios early in the 1870s. Agricultural specialization, dictated from abroad, set off a frenzy of land and labor grabbing:
eu
egungo latifundioa jaio zen Ertamerikan, lan-askatasunaren banderen azpian.
es
el latifundio actual naci?, en Centroam?rica, bajo las banderas de la libertad de trabajo.
fr
les latifondi actuels naquirent en Am?rique centrale sous la banni?re de la libert? du travail.
en
the Central American latifundio of today was born under the banner of free labor.
eu
Horrela esku pribatuetara joan ziren mortuak ziren eta inorenak ez ziren lur zabalak, baita Elizarenak eta Estatuarenak ere, komunitate indigenen desjabetze frenetikoa gertatzen zen aldi berean.
es
As? pasaron a manos privadas grandes extensiones bald?as, que pertenec?an a nadie o a la iglesia o al Estado y tuvo lugar el fren?tico despojo de las comunidades ind?genas.
fr
Ainsi pass?rent entre des mains priv?es de grandes ?tendues incultes et sans propri?taires ou qui appartenaient ? l'?glise ou ? l'?tat, et le pillage fr?n?tique des communaut?s indig?nes commen?a.
en
Great tracts of idle land-belonging to no one, or to the Church, or to the state-passed into private hands, and Indian communities were frenetically plundered.
eu
Beren lurrak saltzeari uko egiten zioten nekazariak indarrez estekatzen zituzten armadara;
es
A los campesinos que se negaban a vender tierras se los enganchaba, por la fuerza, en el ej?rcito;
fr
On enr?la de force dans l'arm?e les paysans qui refusaient de vendre leurs terres ;
en
Peasants who declined to sell their land were hauled off into the army;
eu
plantazioak indiarren gorputegi bihurtu ziren;
es
las plantaciones se convirtieron en pudrideros de indios;
fr
les plantations devinrent des pourrissoirs d'Indiens ;
en
plantations became human compost pits for Indians.
eu
eta berpiztu ziren atzera agindu kolonialak, laneskuaren behartutako erreklutatzea eta alferkeriaren aurkako legeak. Ihes egindako langileak tiroz jazarriak ziren;
es
resucitaron los mandamientos coloniales, el reclutamiento forzoso de mano de obra y las leyes contra la vagancia. Los trabajadores fugitivos eran perseguidos a tiros;
fr
le r?gime colonial ressuscita en m?me temps que le recrutement forc? de la main-d'?uvre et les lois contre le vagabondage. Les travailleurs en fuite ?taient poursuivis ? coups de fusil ;
en
The colonial order was revived with the forcible recruitment of labor and with laws against vagrancy, while fugitive workers were pursued with guns.
eu
gobernu liberalek lan-harremanak modernizatu zituzten soldatak ezarriz, baina soldatapeko langileak kafearen enpresari dotore-berrien jabetza bihurtzen ziren.
es
los gobiernos liberales modernizaban las relaciones de trabajo instituyendo el salario, pero los asalariados se convert?an en propiedad de los flamantes empresarios del caf?.
fr
les gouvernements lib?raux modernisaient les conditions de travail en instituant le syst?me du salaire, mais les salari?s devenaient propri?t? des nouveaux exploitants du caf?.
en
Liberal governments modernized labor relations by introducing wages, but recipients of the wages became the property of upstart coffee planters.
eu
Ordutik hona, iragan den mende osoan, ez dira inolako momentutan igarri prezio altuen aldiak soldaten mailan, zeintzuek gose-soldatak izaten jarraitu baitzuten, kafearen kotizazio onenak inoiz soldatak igotzera eragin gabe.
es
En ning?n momento, todo a lo largo del siglo transcurrido desde entonces, los per?odos de altos precios se hicieron notar sobre el nivel de los salarios, que continuaron siendo retribuciones de hambre sin que las mejores cotizaciones del caf? se tradujeran nunca en aumentos.
fr
? aucun moment, tout au long de ce si?cle, les p?riodes de prix forts n'eurent une quelconque incidence b?n?fique sur le niveau des salaires qui se r?duisaient ? des r?tributions de mis?re.
en
At no time in the ensuing century, of course, were periods of high prices reflected in wages, which have remained at the hunger level no matter how much was paid for the coffee.
