Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Hadrianoren oroitzapenak, Marguerite Yourcenar / Joxe Agustin Arrieta (Elkar, 1985
)
eu
Egiazki, konplizeak ginen, baina belarririk erneenak ere nekez antzemango zukeen gure arteko akordio sekretuaren aztarrenik.
es
A decir verdad ?ramos c?mplices, pero el o?do m?s aguzado apenas hubiera podido reconocer entre nosotros los signos de un acuerdo secreto.
fr
En v?rit?, nous ?tions complices, mais l'oreille la plus exerc?e e?t ? peine pu reconna?tre entre nous les signes d'un secret accord.
en
In truth, we were accomplices, but the most trained ear would hardly have been able to catch the tones of a secret accord between us.
eu
Ez zuen nire aurrean enperadoreaz gaizki esaka aritzeak suposatuko zuke?n errore traketsa, edota hura desenkusatzen edo laudatzen jarduteak suposatuko zuke?n beste errore sotilagoa inoiz jauki.
es
Jam?s cometi? ante m? el grosero error de quejarse de Trajano, o el m?s sutil de excusarlo o elogiarlo.
fr
Elle ne commit jamais devant moi l'erreur grossi?re de se plaindre de l'empereur, ni l'erreur plus subtile de l'excuser ou de le louer.
en
She never committed the gross error of complaining to me about the emperor, nor the more subtle one of excusing or praising him.
eu
Nire aldetiko leialtasuna ez zuen egundo zalantzatan jartzen.
es
Mi lealtad, por otra parte, no le inspiraba la menor duda.
fr
De mon c?t?, ma loyaut? n'?tait pas mise en question.
en
On my side, my loyalty was not questioned.
eu
Attianus, Erromatik iritsi berria, lagun izaten genuen, zenbaitetan gau osoa iraun ohi zut?n gure bilkura haietan, baina bazirudien ezerk ez zuela emakume asaldaezin eta urguri hura unatzen.
es
Atiano, que acababa de llegar a Roma, se sumaba a aquellas entrevistas que duraban a veces la noche entera; nada parec?a fatigar a esa mujer imperturbable y fr?gil.
fr
Attianus, qui venait d'arriver de Rome, se joignait ? ces entrevues qui duraient parfois toute la nuit, mais rien ne semblait lasser cette femme imperturbable et fragile.
en
Attianus, who had just come from Rome, joined in these discussions, which sometimes lasted all night; but nothing seemed to tire this imperturbable, yet frail, woman.
eu
Erdietsia zuen nire tutoreohia enperadorearen kontseilari pribatu izendatua izan zedin, bide batez Celsus nire etsaia Kontseilutik baztertuz.
es
Hab?a logrado que mi antiguo tutor fuese designado consejero privado, eliminando as? a mi enemigo Celso.
fr
Elle avait r?ussi ? faire nommer mon ancien tuteur en qualit? de conseiller priv?, ?liminant ainsi mon ennemi Celsus.
en
She had managed to have my former guardian named privy councillor, thus eliminating my enemy Celsus.
eu
Trajanoren mesfidantzak, edo nire ordez beste inor atzegoardiaren ardura bere gain hartzeko gairik aurkitu ezinak, Antiokian gelditzera behartuko ninduen:
es
La desconfianza de Trajano, o la imposibilidad de encontrarme un reemplazante en la retaguardia, me obligaba a permanecer en Antioqu?a;
fr
La m?fiance de Trajan, ou l'impossibilit? de trouver quelqu'un pour remplir ma place ? l'arri?re, me retiendrait ? Antioche :
en
Trajan's mistrust of me, or else the impossibility of finding someone to fill my post in the rear, would keep me in Antioch:
eu
baina, hala ere, beti jakinaren gainean egongo nintzen gertatzen ari zenaz, gerla-buletinek esaten ez dituzten xehetasun guztien berri zehatza beraiek, neure adiskideek, emango baitzidaten.
es
pero contaba con ellos para enterarme de todo lo que no me dir?an los boletines.
fr
je comptais sur eux pour m'instruire de tout ce que ne m'apprendraient pas les bulletins.
en
I was counting upon these friends to inform me about everything not revealed in the official dispatches.
eu
Hondamendiren bat gertatuz gero, haiek asmatuko zuten, eiki, armadaren leialtasuna, zati batena bederen, nire kausaren ingurura ekartzen.
es
En caso de desastre, sabr?an agrupar en torno a m? la fidelidad de una parte del ej?rcito.
fr
En cas de d?sastre, ils sauraient rallier autour de moi la fid?lit? d'une partie de l'arm?e.
en
In case of disaster they would know how to rally round me the fidelity of a part of the army.
eu
Nahiko lan bazuten, bai, nire etsaiek, niri zerbitzu egitera eta ez bestetara ziho?n agure hezueritsu haren eta bere buruari soldadu batenaren adinako euspen eta gogortasuna galdatzeko gai z?n emakume bipil haren presentziak jasan beharra izatearekin.
es
Mis adversarios tendr?an que soportar la presencia de aquel anciano gotoso que s?lo part?a para servirme, y de aquella mujer capaz de exigirse a s? misma una larga resistencia de soldado.
fr
Mes adversaires auraient ? tabler avec la pr?sence de ce vieillard goutteux qui ne partait que pour me servir, et de cette femme capable d'exiger de soi une longue endurance de soldat.
en
My adversaries would have to reckon with the presence of this aged sufferer from gout, who was setting forth only in order to serve me, and with this woman who could exact of herself the long endurance of a soldier.
eu
Ikusi nuen haien abiatzea: han zihoan enperadorea, zaldiz, irmo, miresgarriki lasai, baita emakume-talde pairakor hura ere, literatan etzanik;
es
Los vi alejarse, con el emperador a caballo, firme, admirablemente pl?cido, el grupo de las mujeres en literas, los guardias pretorianos mezclados con los exploradores n?midas del temible Lucio Quieto.
fr
Je les vis s'?loigner, l'empereur ? cheval, ferme, admirablement placide, le groupe patient des femmes en liti?re, les gardes pr?toriens m?l?s aux ?claireurs numides du redoutable Lusius Qui?tus.
en
I watched them depart, the emperor on horseback, firm and admirably placid, the patient group of women borne in litters, Praetorian guards mingled with the Numidian scouts of the redoubtable Lusius Quietus.
eu
pretoriar goardiak ere bazihoazen, Lusius Quietus beldurgarriaren numidar aintzindariekin nahas-mahasean.
es
 
fr
 
en
 
eu
Eufratesen bazterretan negua igaroa zu?n armada hura abiatu egin zen, beraz, bere buruzagi gorena iritsi eta berehala:
es
El ej?rcito, que hab?a invernado a orillas del Eufrates, se puso en marcha apenas llegado el jefe:
fr
L'arm?e qui avait hivern? sur les bords de l'Euphrate se mit en marche d?s l'arriv?e du chef :
en
The army, which had passed the winter on the banks of the Euphrates, moved forward as soon as its chief arrived;
eu
partar kanpaina hastapen ezin hobeagoz bideratzen zela zirudien.
es
la campa?a parta comenzaba m?s que auspiciosamente.
fr
la campagne parthe commen?ait pour tout de bon.
en
the Parthian campaign was beginning in earnest.
eu
Aurreneko albisteak zoragarriak izan ziren.
es
Las primeras noticias fueron sublimes:
fr
Les premi?res nouvelles furent sublimes.
en
First reports were magnificent:
eu
Babilonia konkistatu, Tigrisa zeharkatu, Ctesifon eskuratu.
es
conquistada Babilonia, franqueado el Tigris, Ctesif?n acababa de caer.
fr
Babylone conquise, le Tigre franchi, Ct?siphon tomb?.
en
Babylon conquered, the Tigris crossed, Ctesiphon fallen.
eu
Orok, beti bezala, amore zemaion gizon haren trebetasun apartari.
es
Como siempre, todo ced?a ante la asombrosa capacidad de aquel hombre.
fr
Tout, comme toujours, c?dait ? l'?tonnante ma?trise de cet homme.
en
Everything, as always, gave way before the astonishing mastery of this man.
eu
Arabia Xarazenako printzea Erromaren sujet deklaratu zen, honela gure ontzi-osteei Tigrisaren ibaibide osoa irekiz:
es
Sharaceno, pr?ncipe de Arabia, se someti? abriendo todo el curso del Tigris a las flotillas romanas;
fr
Le prince de l'Arabie Charac?ne se d?clara sujet, ouvrant ainsi aux flottilles romaines le cours entier du Tigre :
en
The prince of Characene Arabia declared his allegiance, opening thus the entire course of the Tigris to the Roman barges.
eu
enperadorea Xaraxeko porturantz, Persiar Golkoaren hondo-alderantz, abiatu zen ontziz.
es
el emperador se embarc? rumbo al puerto de Sharax, en el fondo del Golfo P?rsico.
fr
l'empereur s'embarqua pour le port de Charax au fond du Golfe Persique.
en
The emperor embarked for the port of Charax at the head of the Persian Gulf.
eu
Ukitzear zeuzkan fabulazko urbazter haiek.
es
Tocaba ya en las orillas fabulosas.
fr
Il touchait aux rives fabuleuses.
en
He was nearing the fabled shores.
eu
Nire kezkek beren hartan zirauten baina isilpean gordetzen nituen, krimenak bailiran;
es
Mis inquietudes subsist?an, pero las disimulaba como si fueran cr?menes;
fr
Mes inqui?tudes subsistaient, mais je les dissimulais comme des crimes ;
en
My fears persisted, but I hid them like something criminal;
eu
azkarregi arrazoi izatea oker egotearen bezainbatekoa izaten baita sarritan.
es
tener raz?n demasiado pronto es lo mismo que equivocarse.
fr
c'est avoir tort que d'avoir raison trop t?t.
en
to be right too soon is to be in the wrong.
eu
Are gehiago, neure buruaz ere zalantzakor nengoen:
es
Lo que es peor, dudaba de m? mismo;
fr
Bien plus, je doutais de moi-m?me :
en
Worse still, I was beginning to doubt my judgment;
eu
errudun sentitzen nintzen, gehiegi ezagutu uste dugun gizon baten handitasuna aintzakotzat hartzea eragozten digun sinesgaizkeria malmutz horren eraginari amore emana ote niolakoan-edo.
es
hab?a sido culpable de esa innoble incredulidad que nos impide reconocer la grandeza de un hombre que conocemos demasiado.
fr
j'avais ?t? coupable de cette basse incr?dulit? qui nous emp?che de reconna?tre la grandeur d'un homme que nous connaissons trop.
en
had I been guilty of that base incredulity which keeps us from recognizing the grandeur of a man whom we know too well?
eu
Ahantzia bide nuen, nonbait, pertsona batzuek gainditu egiten dituztela patuaren muga hertsiak eta historia aldatzeko ere gauza izaten direla.
es
Hab?a olvidado que ciertos seres modifican los l?mites del destino, cambian la historia.
fr
J'avais oubli? que certains ?tres d?placent les bornes du destin, changent l'histoire.
en
I had forgotten that certain beings shift the boundaries of destiny and alter history thereby.
eu
Blasfemia egina nuen Enperadorearen Jeinuaren kontra.
es
Hab?a blasfemado del Genio del emperador.
fr
J'avais blasph?m? le G?nie de l'empereur.
en
I had uttered blasphemy against the Genius of the emperor.
eu
Neure barrena etengabe marraskatuz nenbilen, hantxe, geldirik.
es
Me consum?a en mi puesto.
fr
Je me rongeais ? mon poste.
en
I was consumed with anxiety at my post:
eu
Halabeharrez ezina egina gertatuko balitz, ba ote ni hartatik at gelditu beharra izatea?
es
Si por casualidad se produc?a lo imposible, ?quedar?a yo excluido?
fr
Si par hasard l'impossible avait lieu, se pouvait-il que j'en fusse exclu ?
en
if by chance the impossible were to take place, was I to play no part?
eu
Zuhurtasuna baino errazagoa beste edozein gauza izaten dela-eta, gogo bizia zetorkidan, sarmatar gerletako maila-kota berriro jantzi eta, Plotinaren influentziaz baliatuz, atzera berriz armadara eraman nintzaten ?rregutzeari ekiteko.
es
Como todo es m?s f?cil que la sensatez, me ven?an deseos de vestir la cota de malla de las guerras s?rmatas y utilizar la influencia de Plotina para hacerme llamar al ej?rcito.
fr
Tout ?tant toujours plus facile que la sagesse, le d?sir me venait de remettre la cotte de mailles des guerres sarmates, d'utiliser l'influence de Plotine pour me faire rappeler ? l'arm?e.
en
Since everything is always easier than to exercise common sense, the desire seized me to don once more the coat of mail of the Sarmatian wars, using Plotina's influence to have myself recalled to the army.
eu
Gure gudarietarik xumeenari ere izugarrizko bekaiztia nion une hartan, hura Asiako bide hautseztatuetan barrena, Persiako batailoi akorazatuen kontrako oldar bizian zebilkeela burutik kendu ezinda.
es
Envidiaba al ?ltimo de nuestros soldados, el polvo de las rutas asi?ticas, el choque de los batallones persas acorazados.
fr
J'enviais au moindre de nos soldats la poussi?re des routes d'Asie, le choc des bataillons cuirass?s de la Perse.
en
I envied the least of our soldiers their lot on the dusty roadways of Asia and the shock of their encounter with Persia's mailed battalions.
eu
Aldi huraxe izan zen Senatuak enperadoreari, triunfo bakar bat ez, baizik-eta bizi z?n artean iraungo zu?n triunfo-erreskada etengabe bat ospatzeko eskubidea zor zitzaiola erabaki zuenekoa.
es
El Senado acababa de otorgar al emperador, no ya el derecho de celebrar un triunfo, sino una sucesi?n de triunfos que durar?an tanto como su vida.
fr
Le S?nat vota cette fois ? l'empereur le droit de c?l?brer, non pas un triomphe, mais une succession de triomphes qui dureraient autant que sa vie.
en
This time the Senate voted the emperor the right to celebrate not one triumph but a succession of triumphs which would last as long as he lived.
eu
Nik neuk ere egin beharrekoa egin nuen:
es
Por mi parte hizo lo que correspond?a hacer:
fr
Je fis moi-m?me ce qui se devait :
en
I myself did what the occasion demanded:
eu
jaiak egin zitezela agindu;
es
 
fr
 
en
 
eu
Cassius mendiaren gailurrera joan nintzen sakrifizioak eskaintzera.
es
orden? fiestas y sub? a sacrificar a la cima del monte Casio.
fr
j'ordonnai des f?tes ; j'allai sacrifier sur le sommet du mont Cassius.
en
I ordered festivities and went to offer sacrifice on the summit of Mount Casius.
eu
Bat-batean, ordea, Ekialdeko bazterretan han-hemenka irazekiak zir?n txinpartak su ikaragarri baten eztanda nonahitar bihurtu ziren.
es
S?bitamente, el incendio que se incubaba en las tierras orientales estall? por todas partes.
fr
Soudain, l'incendie qui couvait dans cette terre d'Orient ?clata partout ? la fois.
en
Suddenly the fire which was smoldering in that land of the Orient burst forth everywhere at one time.
eu
Seleuzian merkatari juduek uko egin zioten zerga ordaintzeari;
es
Los comerciantes jud?os se negaron a pagar los impuestos a Seleucia;
fr
Des marchands juifs refus?rent de payer l'imp?t ? S?leucie ;
en
The Jewish merchants refused to pay tax at Seleucia;
eu
Zirene berehalaxe matxinatu zen, eta ekialdetar populazioak jo eta bertan masakratu egin zuen greziar populazioa;
es
inmediatamente Cirene se sublev? y el elemento oriental asesin? al elemento griego;
fr
Cyr?ne imm?diatement se r?volta, et l'?l?ment oriental y massacra l'?l?ment grec ;
en
Gyrene straightway revolted, and the Oriental element of the city massacred the Greek element;
eu
gure gudarosteei Egiptoko garia helarazten ziet?n bideak moztu egin zituen Jerusalemgo zelote-banda batek;
es
las rutas que llevaban el trigo de Egipto a nuestras tropas fueron cortadas por una banda de zelotes de Jerusal?n;
fr
les routes qui amenaient jusqu'? nos troupes le bl? d'?gypte furent coup?es par une bande de Z?lotes de J?rusalem ;
en
the roads by which Egyptian grain was brought to our troops were cut by a band of Zealots from Jerusalem;
eu
Txipren, jendaila juduak bertako greziar eta erromatarrak atxilotu eta, behartu ere, beraien artean elkar hil arterainoko gladiadore-gatazkak egitera behartu zituen.
es
en Chipre, los residentes griegos y romanos cayeron en manos del populacho jud?o, que los oblig? a matarse entre ellos en combates de gladiadores.
fr
? Chypre, les r?sidents grecs et romains furent saisis par la populace juive, qui les obligea ? s'entre-tuer dans des combats de gladiateurs.
en
at Cyprus the Greek and Roman residents were seized by the Jewish populace, who forced them to slay each other in gladiatorial combats.
eu
Nik, nola-hala, lortu nuen, horratik, Siriako ordenuari eustea, baina sinagogetako atarietan jezarririk egoten zir?n eskaleen begietan sugarrak sumatzen nituen eta dromedario-gidarien ezpain lodietan irkaitz mutu maltzurrak, hau da, merezi ez genu?n gorroto baten zantzuak, nonahi.
es
Logr? mantener el orden en Siria, pero advert?a las llamaradas en los ojos de los mendigos acurrucados en los umbrales de las sinagogas, las sonrisas ir?nicas en los gruesos labios de los camelleros, un odio que en resumidas cuentas no merec?amos.
fr
Je r?ussis ? maintenir l'ordre en Syrie, mais je percevais des flammes dans l'?il des mendiants assis au seuil des synagogues, des ricanements muets sur les grosses l?vres des conducteurs de dromadaires, une haine qu'en somme nous ne m?ritions pas.
en
I succeeded in maintaining order in Syria, but could see flame in the eyes of beggars sitting at the doors of the synagogues, and mute sneers on the heavy lips of the camel drivers, a hatred which after all we did not merit.
eu
Juduak eta arabiarrak hasieratik bertatik zeuden elkar-hartuta, beren negozioa arriskutan jartzen zu?n gerla haren kontra;
es
Desde el comienzo los jud?os y los ?rabes hab?an hecho causa com?n frente a una guerra que amenazaba arruinar su negocio;
fr
Les Juifs et les Arabes avaient d?s le d?but fait cause commune contre une guerre qui mena?ait de ruiner leur n?goce ;
en
The Jews and Arabs had made common cause from the beginning against a war which threatened to ruin their commerce;
eu
baina Israel, arrazoi horretaz aparte, baliatu egin nahi zen egokiera hartaz, bere erlijio-amorrazioek; bere errito bitxiek eta bere Jainkoaren amorekaizkeriek lekurik ez zut?n mundu oso bati erasotzeko.
es
pero Israel aprovechaba para lanzarse contra un mundo del que la exclu?an sus furores religiosos, sus singulares ritos y la intransigencia de su dios.
fr
mais Isra?l en profitait pour se jeter contre un monde dont l'excluaient ses fureurs religieuses, ses rites singuliers, et l'intransigeance de son Dieu.
en
but Israel took advantage of the times to throw itself against a world from which it was excluded by its religious frenzies, its strange rites, and the intransigence of its god.
eu
Enperadorea habaila bizian itzuli zen Babiloniara eta Quietusi eman zion matxinatutako hiriak zigortzeko agindua:
es
Luego de volver apresuradamente a Babilonia, el emperador deleg? en Quieto el castigo de las ciudades sublevadas;
fr
L'empereur, revenu en toute h?te ? Babylone, d?l?gua Qui?tus pour ch?tier les villes r?volt?es :
en
The emperor, returned with all speed to Babylon, delegated Quietus to chastise the rebel cities:
eu
Zirene, Edesa, Seleuzia, Ekialdeko heleniar metropoli handiak oro, sutan kiskaliak izan ziren, zertarako-eta, basamortuko karabanen geldiunetan pentsatuak edota juduen auzuneetan eta ez bestetan prestatuak zir?n traizio haiek mendekatzeko.
es
Cirene, Edesa, Seleucia, las grandes metr?polis hel?nicas del Oriente, fueron entregadas a las llamas para vengar las traiciones premeditadas durante los altos de las caravanas o maquinadas en las juder?as.
fr
Cyr?ne, ?desse, S?leucie, les grandes m?tropoles hell?niques de l'Orient, furent livr?es aux flammes en punition de trahisons pr?m?dit?es au cours des haltes de caravanes ou machin?es dans les juiveries.
en
Gyrene, Edessa, Seleucia, great Greek centers of the Orient, were set on fire as punishment for treasons planned at mere caravan stops or contrived and directed from Jewries.
eu
Gerora, hiri haiek noizbait berreraiki egin beharko zirela-eta beraietara bisitan joan nintzenean, hantxe ibili behar izan nuen, zutabe eder eraitsien hondakinen artetik, estatua bikain zirtzikatuen iladen erditik.
es
M?s tarde, visitando aquellas ciudades que habr?a de reconstruir, anduve bajo columnatas en ruinas, entre hileras de estatuas rotas.
fr
Plus tard, en visitant ces villes ? reconstruire, j'ai march? sous des colonnades en ruine, entre des files de statues bris?es.
en
Some time later, in visiting these cities for reconstruction, I passed beneath colonnades in ruins and between rows of broken statues.
eu
Osroes enperadoreak, bera izana baitzen matxinada hauen sustatzailea, berehalaxe ekin zion ofentsibari;
es
El emperador Osroes, que hab?a fomentado aquellas revueltas, tom? inmediatamente la ofensiva;
fr
L'empereur Osro?s, qui avait soudoy? ces r?voltes, prit imm?diatement l'offensive ;
en
The emperor Osro?s, who had subsidized these revolts, immediately took the offensive;
eu
Abgar errebelatu egin zen eta erraustutako Edesa hartan berriro sartu;
es
Abgar se sublev? y penetr? en Edesa reducida a cenizas;
fr
Abgar s'insurgea et rentra dans ?desse en cendres ;
en
Abgar rose up in resistance to re-enter demolished Edessa;
eu
gure armeniar aliatuak, Trajanok fidatzekoak zirela uste zu?n haietxek berak, satrapen aldera irauli ziren erabat.
es
nuestros aliados armenios, con los cuales hab?a cre?do contar Trajano, se volcaron a los s?trapas.
fr
nos alli?s arm?niens, sur lesquels Trajan avait cru pouvoir compter, pr?t?rent main-forte aux satrapes.
en
our Armenian allies, on whom Trajan had thought he could depend, lent a helping hand to the Persian war lords.
eu
Enperadorea, tupustean, alde guztietatik erasoa eta oldarra besterik ez zetorkion gatazkazelai baten erdian kausitu zen hortzak erakutsi beharrez.
es
Bruscamente el emperador se hall? en medio de un inmenso campo de batalla, donde hab?a que hacer frente en todas direcciones.
fr
L'empereur se trouva brusquement au centre d'un immense champ de bataille o? il fallait faire face de tous c?t?s.
en
Without warning, the emperor found himself at the center of an immense field of battle where he had to face the enemy on all sides.
eu
Negu osoa galdu zuen Hatraren setioan, gotorleku ia menperaezina izaki huraxe, basamortuaren erdiko ergoien batean kokatua, eta gure gudarosteari, kosta ere, milaka hildakoren saria kostatu zitzaiona.
es
Perdi? el invierno en el sitio de Hatra, nido de ?guilas casi inexpugnable en pleno desierto y que cost? miles de muertos a nuestro ej?rcito.
fr
Il perdit l'hiver au si?ge de Hatra, place forte presque inexpugnable, situ?e en plein d?sert, et qui co?ta ? notre arm?e des milliers de morts.
en
He wasted the winter in the siege of Hatra, a virtually impregnable fortress situated in the heart of a desert; it cost our army some thousands of deaths.
eu
Egoskogorkeria gero eta iruditzenago zitzaion enperadoreari, nonbait, adore pertsonalaren adierazgarri:
es
Su obstinaci?n asum?a m?s y m?s una forma de coraje personal;
fr
Son ent?tement ?tait de plus en plus une forme de courage personnel :
en
His stubbornness became more and more a form of personal courage:
eu
gizon eri hark ez zion oratuari jaregin nahi inola ere, ez zuen etsi nahi ezergatik ere.
es
aquel hombre enfermo se negaba a abandonar la partida.
fr
cet homme malade refusait de l?cher prise.
en
this ailing man would not let go.
