Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Hadrianoren oroitzapenak, Marguerite Yourcenar / Joxe Agustin Arrieta (Elkar, 1985
)
eu
Giza bizitzaren antolakera jakitun eta korapilatsu hauek, artezko eta zoriontasunezko beren gutizietan honen erosoki kokatuak dauden gure zibilizaio hauek, informazioa bildu eta gero epaia ematen duen gure gogo-askatasun hauxe,...zer guztiok sortu eta garatu baldin badira, helde eta txiripa arraro askori esker, berriro elkartzen gaitz diren eta iraungo ote duten bat ere segurantziarik ez dagoen hainbat baldintza bakani esker, sortu eta garatuak dira, hain zuzen.
es
Esas formas sapientes y complicadas de la vida, esas civilizaciones satisfechas de sus refinamientos del arte y la felicidad, esa libertad espiritual que se informa y que juzga, dependen de probabilidades tan innumerables como raras, de condiciones casi imposibles de reunir y cuya duraci?n no cabe esperar.
fr
Ces formes savantes et compliqu?es de la vie, ces civilisations bien ? l'aise dans leurs raffinements de l'art et du bonheur, cette libert? de l'esprit qui s'informe et qui juge d?pendaient de chances innombrables et rares, de conditions presque impossibles ? r?unir et qu'il ne fallait pas s'attendre ? voir durer.
en
These subtle and complex forms of life, these civilizations comfortably installed in their refinements of ease and of art, the very freedom of mind to seek and to judge, all this depended upon countless rare chances, upon conditions almost impossible to bring about, and none of which could be expected to endure.
eu
Birrinduko genuen Simon;
es
Destruir?amos a Sime?n;
fr
Nous d?truirions Simon ;
en
We should manage to destroy Simon;
eu
Arrianok asmatuko zuen Armenia alaniar inbasioetatik babesteko modua.
es
Arriano sabr?a proteger a Armenia de las invasiones alanas.
fr
Arrien saurait prot?ger l'Arm?nie des invasions alaines.
en
Arrian would be able to protect Armenia from Alani invasions.
eu
Baina beste giza olde batzuk, beste sasi-profeta batzuk etorriko ziren, etorri ere.
es
Pero otras hordas vendr?an despu?s, y otros falsos profetas.
fr
Mais d'autres hordes viendraient, d'autres faux proph?tes.
en
But other hordes would come, and other false prophets.
eu
Giza bizimodua hobetzeko eginak genitu?n ahalegin ahulei jarraipen axolagabe bat besterik ez zieten emango gure ondorengoek;
es
Nuestros d?biles esfuerzos por mejorar la condici?n humana ser?an proseguidos sin mayor entusiasmo por nuestros sucesores;
fr
Nos faibles efforts pour am?liorer la condition humaine ne seraient que distraitement continu?s par nos successeurs ;
en
Our feeble efforts to ameliorate man's lot would be but vaguely continued by our successors;
eu
ongiak ere bere baitan gorderik eduki ohi duen gaizkiaren eta hondamendiaren hazia, ordea, mendeen poderioan, bermatu eta emendatu egingo zen ikaragarri.
es
la semilla del error y la ruina, contenida hasta en el bien, crecer?a en cambio monstruosamente a lo largo de los siglos.
fr
la graine d'erreur et de ruine contenue dans le bien m?me cro?trait monstrueusement au contraire au cours des si?cles.
en
the seeds of error and of ruin contained even in what is good would, on the contrary, increase to monstrous proportions in the course of centuries.
eu
Munduak, gutaz gogaiturik, beste maisu batzuk bilatuko zituen;
es
Cansado de nosotros, el mundo se buscar?a otros amos;
fr
Le monde las de nous se chercherait d'autres ma?tres ;
en
A world wearied of us would seek other masters;
eu
guri zuhur iruditua zitzaigunari haiek funtsgabe iritziko zioten, guri eder zitzaigunari, berriz, haiek arbuiagarri.
es
lo que nos hab?a parecido sensato resultar?a ins?pido, y abominable lo que consider?bamos hermoso.
fr
ce qui nous avait paru sage para?trait insipide, abominable ce qui nous avait paru beau.
en
what had seemed to us wise would be pointless for them, what we had found beautiful they would abominate.
eu
Mithraren erlijioan iniziatua dagoenak bezalaxe, beharbada giza arrazak ere premiazkoa duke, noizean behin, odolezko ihinztaduraren bat, hilobiaren leizezulorako jaitsieraren bat.
es
Como el iniciado en el culto de Mitra, la raza humana necesita quiz?s el ba?o de sangre y el paisaje peri?dico por la fosa f?nebre.
fr
Comme l'initi? mithriaque, la race humaine a peut-?tre besoin du bain de sang et du passage p?riodique dans la fosse fun?bre.
en
Like the initiate to Mithraism the human race has need, perhaps, of a periodical bloodbath and descent into the grave.
eu
Banekusan berriro etorriko zirela lege basatiak, jainko gupidagabeak, printze barbaroen despotismo jarkiezina, estadu areriotan zatituriko mundu bat, segurantzi ezaren mendean gatibu.
es
Ve?a volver los c?digos salvajes, los dioses implacables, el despotismo incontestado de los pr?ncipes b?rbaros, el mundo fragmentado en naciones enemigas, eternamente inseguras.
fr
Je voyais revenir les codes farouches, les dieux implacables, le despotisme incontest? des princes barbares, le monde morcel? en ?tats ennemis, ?ternellement en proie ? l'ins?curit?.
en
I could see the return of barbaric codes, of implacable gods, of unquestioned despotism of savage chieftains, a world broken up into enemy states and eternally prey to insecurity.
eu
Beste zentinela batzuk ibiliko ziren, haruntz eta honuntz, gezien mehatxupean, hiri etorkizunetako erronda-bideetan barrena;
es
Otros centinelas amenazados por las flechas ir?an y vendr?an por los caminos de ronda de las ciudades futuras;
fr
D'autres sentinelles menac?es par les fl?ches iraient et viendraient sur le chemin de ronde des cit?s futures ;
en
Other sentinels menaced by arrows would patrol the walls of future cities;
eu
jarraitu egingo zuen joko ergel, lizun eta anker honek, eta gizateriak, horretan zenbat eta zaharrago orduan eta trebeago, lazgarrikeriazko abilezia berriak erantsiko zizkion, dudarik gabe, joko horri.
es
continuar?a el juego est?pido, obsceno y cruel, y la especie, envejecida, le incorporar?a sin duda nuevos refinamientos de horror.
fr
le jeu stupide, obsc?ne et cruel allait continuer, et l'esp?ce en vieillissant y ajouterait sans doute de nouveaux raffinements d'horreur.
en
the stupid, cruel, and obscene game would go on, and the human species in growing older would doubtless add new refinements of horror.
eu
Gure aroa, beronen ments-akatsak beste inork baino hobeto dazaguzkidan arren, egunen batean, alabaina, eta alde handiarekin, giza historiaren urrezko aro bat kontsideratua izango da.
es
Nuestra ?poca, cuyas insuficiencias y taras conoc?a quiz? mejor que nadie, llegar?a a ser considerada por contraste como una de las edades de oro de la humanidad.
fr
Notre ?poque, dont je connaissais mieux que personne les insuffisances et les tares, serait peut-?tre un jour consid?r?e, par contraste, comme un des ?ges d'or de l'humanit?.
en
Our epoch, the faults and limitations of which I knew better than anyone else, would perhaps be considered one day, by contrast, as one of the golden ages of man.
eu
"Natura deficit, fortuna mutatur, deus omnia cernit".
es
Natura deficit, fortuna mutatur, deus omnia cernit.
fr
Natura deficit, fortuna mutatur, deus omnia cernit.
en
Natura deficit, fortuna mutatur, deus omnia cernit.
eu
Naturak iruzur dagigu, zoria aldakor da, jainko batek so dagie goitik gauza orori.
es
La naturaleza nos traiciona, la fortuna cambia, un dios mira las cosas desde lo alto.
fr
La nature nous trahit, la fortune change, un dieu regarde d'en haut toutes ces choses.
en
Nature fails us, fortune changes, a god beholds all things from on high:
eu
Atzamarrekin jira eragiten nion neure eraztunaren bitxi zapalari, non, samintasunezko egun batean, hitz bakar triste haiek idatzi-araziak bainituen;
es
 
fr
 
en
 
eu
oraindik haratago nindoan etsimenduaren bidetik, agian baita blasfemiarenetik ere;
es
Atormentaba con los dedos el engarce de un anillo en el cual, cierto d?a de amargura, hab?a hecho grabar aquellas tristes palabras.
fr
Je tourmentais ? mon doigt le chaton d'une bague sur laquelle, par un jour d'amertume, j'avais fait inciser ces quelques mots tristes ;
en
I fingered the stone of a ring on which on a day of bitter depression I had had those few sad words engraved.
eu
azken finean, berezko eta bidezko baineritzon gu guztiok desagertu beharra izateari. Gure letrak agortzear daude;
es
Iba a?n m?s all? en el desencanto y quiz?s en la blasfemia, y terminaba por encontrar natural, si no justo, que tuvi?ramos que perecer.
fr
j'allais plus loin dans le d?sabusement, peut-?tr dans le blasph?me ; je finissais par trouver naturel, sinon juste, que nous dussions p?rir.
en
I went deeper in disillusion, and perhaps into blasphemy: I was beginning to find it natural, if not just, that we should perish.
eu
gure arteak lokarturik;
es
Nuestra literatura se agota, nuestras artes se adormecen;
fr
Nos lettres s'?puisent ; nos arts s'endorment ;
en
Our literature is nearing exhaustion, our arts are falling asleep;
eu
Pankrates bat ez da Homero, hurrik eman ere;
es
Pancrat?s no es Homero, Arriano no es Jenofonte;
fr
Pancrat?s n'est pas Hom?re ; Arrien n'est pas X?nophon ;
en
Pancrates is not Homer, nor is Arrian a Xenophon;
eu
Arriano bat ez da Xenofonte;
es
 
fr
 
en
 
eu
Antinooren irudia harrian betierekotu nahi izan dudanean, ez dut inon ere Praxitelesik aurkitu.
es
cuando quise inmortalizar en la piedra la forma de Ant?noo, no pude encontrar un Praxiteles.
fr
quand j'ai essay? d'immortaliser dans la pierre la forme d'Antino?s, je n'ai pas trouv? de Praxit?le.
en
when I have tried to immortalize Antinous in stone no Praxiteles has come to hand.
eu
Gure zientziak narraz dabiltza Aristoteles eta Arkimedesen garaiez geroztik;
es
Nuestras ciencias est?n detenidas desde los d?as de Arist?teles y Arqu?medes;
fr
Nos sciences pi?tinent depuis Aristote et Archim?de ;
en
Our sciences have been at a standstill from the times of Aristotle and Archimedes;
eu
gure baliabide teknikoek ezingo liekete aurre eman gerla luze baten higadurei;
es
los progresos t?cnicos no resistir?an el desgaste de una guerra prolongada;
fr
nos progr?s techniques ne r?sisteraient pas ? l'usure d'une longue guerre ;
en
our technical development is inadequate to the strain of a long war;
eu
gure atsegin-zalerik porrokatuenak berak ere gogait eginda daude zoriontasunaz.
es
hasta los m?s voluptuosos de entre nosotros sienten el hartazgo de la felicidad.
fr
nos voluptueux eux-m?mes se d?go?tent du bonheur.
en
even our pleasure-lovers grow weary of delight.
eu
Azken mende honetan mamitu den ohituren leuntzea eta ideien aurreratzea izpiritu bikain oso gutxi batzuen obra dira, erabat;
es
Las costumbres menos rudas, el adelanto de las ideas durante el ?ltimo siglo, son obra de una ?ntima minor?a de gentes sensatas;
fr
L'adoucissement des m?urs, l'avancement des id?es au cours du dernier si?cle sont l'?uvre d'une infime minorit? de bons esprits ;
en
More civilized ways of living and more liberal thinking in the course of the last century are the work of a very small minority of good minds;
eu
jendearen elemeniak lehen bezalaxe dirau, hots, ezjakin, ahal duenean anker, beti ere norberekoi eta mugatu; eta etsi-etsian egingo nuke apostu ezen aurrerantzean ere halatsu jarraituko duela.
es
la masa sigue siendo ignara, feroz cada vez que puede, en todo caso ego?sta y limitada; bien se puede apostar a que lo seguir? siendo siempre.
fr
la masse demeure ignare, f?roce quand elle le peut, en tout cas ?go?ste et born?e, et il y a fort ? parier qu'elle restera toujours telle.
en
the masses remain wholly ignorant, fierce and cruel when they can be so, and in any case limited and selfish; it is safe to wager that they will never change.
eu
Gure obra oreka gaiztoan jarria dute, aldez aurretik, prokuradore eta publikano dirugose eta handigura gehiegik, senatari mesfidakor larrek, zenturoi zakar eta odolzale soberak;
es
Demasiados procuradores y publicanos ?vidos, senadores desconfiados y centuriones brutales han comprometido por adelantado nuestra obra;
fr
Trop de procurateurs et de publicains avides, trop de s?nateurs m?fiants, trop de centurions brutaux ont compromis d'avance notre ouvrage ;
en
Our effort has been compromised in advance by too many greedy procurators and publicans, too many suspicious senators, too many brutal centurions.
eu
eta inperioei ere ez zaie eskaintzen, gizabanakoei eskaintzen ez zaien bezala, hutsegiteetatik eskarmentu onik xurgatzeko aukera apartekorik.
es
los imperios no tienen m?s tiempo que los hombres para instruirse a la luz de sus faltas.
fr
et le temps pour s'instruire par leurs fautes n'est pas plus donn? aux empires qu'aux hommes.
en
Nor is time granted oftener to empires than to men to learn from past errors.
eu
Jostun batek bere oihala adabakindu egingo luke, matematikari trebe batek bere okerkuntzak zuzendu egingo lituzke, artista batek, bere maisu-lanean akatsen bat edo arrazadurarik ttipiena ikusiz gero, berehalaxe ekingo lioke hura konpontzeari, baina naturak nahiago izaten du birhastea, hutsetik, buztinetik, kaosetik birhastea:
es
All? donde un sastre remendar?a su tela, donde un calculista h?bil corregir?a sus errores, donde el artista retocar?a su obra maestra todav?a imperfecta, la naturaleza prefiere volver a empezar desde la arcilla, desde el caos, y ese derroche es lo que llamamos el orden de las cosas.
fr
L? o? un tisserand rapi?cerait sa toile, o? un calculateur habile corrigerait ses erreurs, o? l'artiste retoucherait son chef-d'?uvre encore imparfait ou endommag? ? peine, la nature pr?f?re repartir ? m?me l'argile, ? m?me le chaos, et ce gaspillage est ce qu'on nomme l'ordre des choses.
en
Although a weaver would wish to mend his web or a clever calculator would correct his mistakes, and the artist would try to retouch his masterpiece if still imperfect or slightly damaged, Nature prefers to start again from the very clay, from chaos itself, and this horrible waste is what we term natural order.
eu
eralgitze eta zarrastelkeria ikaragarri horri deitu ohi zaio, hain zuzen, naturaren arau-legea edota gauzen ordenua. Altxatu nuen burua;
es
 
fr
 
en
 
eu
mugitu egin nintzen pixka bat, hozmindura kentzeko.
es
Levant? la cabeza y me mov? para desentumecerme.
fr
Je levais la t?te ; je bougeais pour me d?sengourdir.
en
I raised my head and moved slightly in order to limber myself.
eu
Simonen gotorlekuaren gailurrean, etsaiaren gau-bizitzaren agerkunde txundigarri gisa, zohardura uher batzuk ageri ziren ortzea gorrituz.
es
En lo alto de la ciudadela de Sime?n nac?an vagos resplandores que enrojec?an el cielo, manifestaciones inexplicables de la vida nocturna del enemigo.
fr
Au haut de la citadelle de Simon, de vagues lueurs rougissaient le ciel, manifestations inexpliqu?es de la vie nocturne de l'ennemi.
en
From the top of Simon's citadel vague gleams reddened the sky, unexplained manifestations of the nocturnal life of the enemy.
eu
Egipto aldetik jotzen zuen haizeak;
es
El viento soplaba de Egipto;
fr
Le vent soufflait d'?gypte ;
en
The wind was blowing from Egypt;
eu
zurrunbilo batek harrotu zituen bazterrak, anima erraturen bat iduri;
es
y una tromba de polvo pasaba como un espectro;
fr
une trombe de poussi?re passait comme un spectre ;
en
a whirl of dust passed by like a specter;
eu
muinoen soslai zapalek, ilargiaren argipean ongi suma zitezkeenek, gogora zekarkidaten beste harako arabiar mendi-kate hura.
es
los perfiles aplastados de las colinas me recordaban la cadena ar?biga a la luz de la luna.
fr
les profils ?cras?s des collines me rappelaient la cha?ne arabique sous la lune.
en
the flattened rims of the hills reminded me of the Arabic range in moonlight.
eu
Astiro itzuli nintzen dendara, zamarraren tolestura batez ahoa estalirik, eta neure buruarekin haserre, gau osoa etorkizunari buruzko hausnarketa hutsalak biribilkatzeari emana niolako, biharamuneko eginkizunak prestatzeari edota beharrezko loa egiteari eskaini beharrean.
es
Regres? lentamente, tap?ndome la boca con el borde de mi manto, irritado conmigo mismo por haber consagrado la noche a hueras meditaciones sobre el porvenir, cuando hubiera debido emplearla para preparar la jornada siguiente, o para dormir.
fr
Je rentrais lentement, ramenant sur ma bouche un pan de mon manteau, irrit? contre moi-m?me d'avoir consacr? ? de creuses m?ditations sur l'avenir une nuit que j'aurais pu employer ? pr?parer la journ?e du lendemain, ou ? dormir.
en
I went slowly back, drawing a fold of my cloak over my mouth, provoked with myself for having devoted to hollow meditations upon the future a night which I could have employed to prepare the work of the next day, or to sleep.
eu
Erromaren erroiztea edo lurjotzea, inoiz gertatzez gerotan, nire ondorengoei zegoki?n arazoa zen, inondik ere;
es
La ca?da de Roma, si es que ca?a, era de la incumbencia de mis sucesores;
fr
L'?croulement de Rome, s'il se produisait, concernerait mes successeurs ;
en
The collapse of Rome, if it were to come about, would concern my successors;
eu
baina urte jakin hartan, Erroma eraikia izan zenez geroztiko zortziehun eta laurogeita zazpigarren urte hartan, nire egitekoa Judeako matxinada iraungitzea eta menperatzea zen, eta Ekialdetik armada gaixo bat ahalik-eta galerarik gutxienekin etxera itzularaztea.
es
en aquel a?o ochocientos ochenta y siete de la era romana, mi tarea consist?a en sofocar la revuelta en Judea y devolver a la patria, sin demasiadas p?rdidas, un ej?rcito enfermo.
fr
en cette ann?e huit cent quatre vingt-sept de l'?re romaine, ma t?che consistait ? ?touffer la r?volte en Jud?e, ? ramener d'Orient sans trop de pertes une arm?e malade.
en
in that eight hundred and forty-seventh year of the Roman era my task consisted of stifling the revolt in Judaea and bringing back from the Orient, without too great loss, an ailing army.
eu
Lautadan barrena nindoala, laban egiten nuen, tarteka, bezperan terreaturiko matxinoen odolarrastoetan.
es
Al atravesar la explanada, resbalaba a veces en la sangre de un rebelde ejecutado la v?spera.
fr
En traversant l'esplanade, je glissais parfois dans le sang d'un rebelle ex?cut? la veille.
en
In crossing the esplanade I slipped at times on the blood of some rebel executed the evening before.
eu
Erantzi gabe etzan nintzen neure kamainan; bi ordu beranduago, goizaldiko turutek iratzarri ninduten.
es
Me acost? vestido; dos horas despu?s me despertaron las trompetas del alba.
fr
Je me couchais tout habill? sur mon lit ; deux heures plus tard, j'?tais r?veill? par les trompettes de l'aube.
en
I lay down on my bed without undressing, to be awakened two hours later by the trumpets at dawn.
eu
Bizitza osoan barrena, ondo moldatua nintzen neure gorputzarekin;
es
 
fr
 
en
 
eu
oharkabean bazen ere, beti pentsatu izana nuen ez zidala inoiz hutsik egingo, ez esanekotasunean, ez indarrean.
es
Durante toda mi vida me hab?a entendido muy bien con mi cuerpo, contando impl?citamente con su docilidad y con su fuerza.
fr
J'avais toute ma vie fait bon m?nage avec mon corps ; j'avais implicitement compt? sur sa docilit?, sur sa force.
en
All my life long I had been on the best of terms with my body; I had implicitly counted upon its docility, and its strength.
eu
Hitzarmen edo itun estu hura, ordea, hausten hasia zen apur-apurka;
es
Aquella estrecha alianza empezaba a disolverse;
fr
Cette ?troite alliance commen?ait ? se dissoudre ;
en
That close alliance was beginning to dissolve;
eu
nire gorputza uzten hasia zitzaion nire borondatearekin, nire izpirituarekin, nire-hitz zabarra da, baina, besterik ezean, erabili beharrekoa-arimarekin bateginda egoteari;
es
mi cuerpo dejaba de formar una sola cosa con mi voluntad, con mi esp?ritu, con lo que torpemente me veo precisado a llamar mi alma;
fr
mon corps cessait de ne faire qu'un avec ma volont?, avec mon esprit, avec ce qu'il faut bien, maladroitement, que j'appelle mon ?me ;
en
my body was no longer at one with my will and my mind, and with what after all, however ineptly, I must call my soul;
eu
behinolako burkide adimentsua ez zitzaidan, zegoeneko, bere eginbeharraren aurrean marmarka dabilen esklabo bat besterik.
es
el inteligente camarada de anta?o ya no era mas que un esclavo que pone mala cara al trabajo.
fr
le camarade intelligent d'autrefois n'?tait plus qu'un esclave qui rechigne ? sa t?che.
en
the ready comrade of other days was only a slave sulking at his task.
eu
Beldurra zidan neure gorputzak;
es
Mi cuerpo me tem?a;
fr
Mon corps me craignait ;
en
In fact, my body was afraid of me;
eu
etengabe sentitzen nuen neure bularraren barruan izuaren presentzia iluna, oraindik oinaze izatera iritsi ez baina oinazerako lehen urratsa z?n halako hertsaldi larri bat.
es
continuamente notaba en el pecho la oscura presencia del miedo, una opresi?n que no era todav?a dolor pero s? el primer paso hacia ?l.
fr
je sentais continuellement dans ma poitrine la pr?sence obscure de la peur, un resserrement qui n'?tait pas encore la douleur, mais le premier pas vers elle.
en
continually now I was aware of the obscure presence of fear, of a feeling of constriction in my chest which was not yet pain, but the first step toward it.
eu
Denbora luzea neraman lo egin ezintasunaren mendean, baina okerrena ez zen hori, loa logabezia bera baino asaldagarriago izatea baizik;
es
Desde mucho tiempo atr?s estaba acostumbrado al insomnio, pero ahora el sue?o era a?n peor que su ausencia;
fr
J'avais pris de longue date l'habitude de l'insomnie, mais le sommeil d?sormais ?tait pire que son absence ;
en
I had long been used to insomnia, but from this time on sleep was worse than vigil;
eu
loak hartu eta berehalaxe, ziplo esnatzen bainintzen atzera berriz, izu-laborritan.
es
apenas dormido, me despertaba horriblemente angustiado.
fr
? peine assoupi, j'avais d'affreux r?veils.
en
hardly would I doze off before there were frightful awakenings.
eu
Buruko min itzelak izaten nituen, Hermogenesen ustez klimaren beroak eta kaskoaren pisuak eragindakoak, omen;
es
Padec?a de dolores de cabeza que Herm?genes achacaba al clima caluroso y al peso del casco.
fr
J'?tais sujet ? des maux de t?te qu'Hermog?ne attribuait ? la chaleur du climat et au poids du casque ;
en
I was subject to headaches which Hermogenes attributed to the heat of the climate and the helmet's weight;
