Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Hadrianoren oroitzapenak, Marguerite Yourcenar / Joxe Agustin Arrieta (Elkar, 1985
)
eu
Buruko min itzelak izaten nituen, Hermogenesen ustez klimaren beroak eta kaskoaren pisuak eragindakoak, omen;
es
Padec?a de dolores de cabeza que Herm?genes achacaba al clima caluroso y al peso del casco.
fr
J'?tais sujet ? des maux de t?te qu'Hermog?ne attribuait ? la chaleur du climat et au poids du casque ;
en
I was subject to headaches which Hermogenes attributed to the heat of the climate and the helmet's weight;
eu
arratsean, eguneko nekeunadurak pairatu ondoren, jezarri baino areago braust amildu egiten nintzela esan zitekeen;
es
Por la noche, despu?s de las prolongadas fatigas, me sentaba como quien se desploma;
fr
le soir, apr?s les longues fatigues, je m'asseyais comme on tombe ;
en
by evening, after prolonged fatigue, I sank into a chair like one falling;
eu
Rufus edo Severus errezibitzeko altxatu behar izatea, esate baterako, hainbesterainoko oputza zen niretzat non, franko aldez aurretik ere, prestatu beharra izaten bainuen neure burua;
es
levantarme para recibir a Rufo o a Severo me demandaba un esfuerzo para el cual ten?a que prepararme por adelantado.
fr
se lever pour recevoir Rufus ou S?v?rus ?tait un effort auquel je m'appr?tais longtemps ? l'avance ;
en
rising to receive Rufus or Severus was an effort for which I had to prepare well in advance;
eu
ukondoak astun sentitzen nituen neure aulkiaren besoen gainean pausaturik ere;
es
 
fr
 
en
 
eu
iztarrek dardar egiten zidaten, korrikalari akitu batenak bailiran.
es
Mis codos me pesaban en los brazos del asiento, y me temblaban los muslos como los de un corredor exhausto.
fr
mes coudes pesaient sur les bras de mon si?ge ; mes cuisses tremblaient comme celles d'un coureur fourbu.
en
when seated I leaned heavily on the arms of my chair, and my thigh muscles trembled like those of an exhausted runner.
eu
Zirkinik txikiena ere asperren bat zitzaidan, eta bizitza bera asperren-jarraipen bat besterik ez, beraz.
es
El menor gesto se convert?a en una fatiga, y de esas fatigas estaba hecha la vida.
fr
Le moindre geste devenait une corv?e, et de ces corv?es la vie ?tait faite.
en
The slightest motion became actual labor, and of such labors life was now composed.
eu
Istripu ia barregarri batek, haur baten ondeza zirudienak, ekarri zuen argitara neke latzaren azpian ezkutaturik zetz?n eritasuna.
es
Un accidente casi rid?culo, una indisposici?n de ni?o, revel? la enfermedad agazapada detr?s de aquella fatiga atroz.
fr
Un accident presque ridicule, une indisposition d'enfant, mit au jour la maladie cach?e sous l'atroce fatigue.
en
An accident almost ridiculous, a mere childish indisposition, brought to light the true malady beneath that appalling fatigue.
eu
Sudurretiko odoljario bat izan nuen, aginte-biltzarreko bilkura batean nengoela;
es
Durante una reuni?n del estado mayor tuve una hemorragia nasal de la que me preocup? muy poco, pero que continu? durante la cena;
fr
Un saignement de nez, dont je me pr?occupai d'abord assez peu, me prit durant une s?ance de l'?tat-majo ; il persistait encore au repas du soir ;
en
During a meeting of the general staff I had a nosebleed, but took little notice of it at first; it persisted, however, until time for the evening meal;
eu
hasieran, ez nintzen bat ere kezkatu;
es
en plena noche me despert? ba?ado en sangre.
fr
je me r?veillai la nuit tremp? de sang.
en
I awoke at night to find myself drenched in blood.
eu
arratseko otorduan oraindik bazeridan;
es
Llam? a Celer, que dorm?a en la tienda vecina y que avis? a su vez a Herm?genes;
fr
J'appelai C?ler, qui couchait sous la tente voisine ; il alerta ? son tour Hermog?ne, mais l'horrible coul?e ti?de continua.
en
I called Celer, who slept in the next tent, and he in his turn roused Hermogenes, but the horid warm flood went on.
eu
eta gauerdian odolez blai-blai eginda iratzarri nintzen. Celerri hots egin nion, aldameneko dendan egoten baitzen hura oheraturik;
es
pero el horrible flujo tibio continu?. Las manos diligentes del joven oficial enjugaban el liquido que me manchaba la cara.
fr
Les mains soigneuses du jeune officier essuyaient ce liquide qui me barbouillait le visage ;
en
With careful hands the young officer wiped away the liquid which smirched my face.
eu
berak, ostera, Hermogenesi pasa zion abisua, baina ureri epel ikaragarri hark etengabe ziharduen.
es
Al amanecer fui presa de estremecimientos, como los condenados a muerte que se abren las venas en el ba?o.
fr
? l'aube, je fus pris de haut-le-corps comme en ont ? Rome les condamn?s ? mort qui s'ouvrent les veines dans leur bain ;
en
At dawn I was seized with retching as are the condemned in Rome who open their veins in their bath.
eu
Ofizial gaztearen esku arduratsuak aritu ziren uneoro aurpegia guztiz mazkiltzen zid?n isurpen hura xukatzen; egunsentian, hotzikara bortitz batzuek astindu ninduten, Erroman beren bainontzian zainak ebakitzen dituzten heriotzara kondenatuek izaten dituztenak bezalatsuko batzuek-edo;
es
 
fr
 
en
 
eu
ahal izan zuten bezala berotu zuten, burusiekin eta ur irakinezko igurtzialdiekin, izozten ari z?n gorputz hau;
es
Con ayuda de mantas y afusiones hirvientes se busc? calentar en lo posible mi cuerpo que se helaba.
fr
on r?chauffa du mieux qu'on put ? l'aide de couvertures et d'affusions br?lantes ce corps qui se gla?ait ;
en
They warmed my chilled body the best they could with the aid of blankets and hot packs;
eu
odoljarioa geldiarazteko, elurra ekartzeko agindua zuen Hermogenesek;
es
Para detener la hemorragia, Herm?genes hab?a recetado la aplicaci?n de nieve.
fr
pour arr?ter le flux de sang, Hermog?ne avait prescrit de la neige ;
en
to staunch the blood Hermogenes prescribed snow;
eu
ez zegoen halakorik kanpamenduan;
es
 
fr
 
en
 
eu
mila eragozpen gainditu ondoren, Celerrek lortu zuen, horratik, Hermoneko gailurretatik zerbait ekar zezaten.
es
Como faltara en el campamento, Celer la hizo traer de las cimas del Herm?n a costa de mil dificultades.
fr
elle manquait au camp ;
en
it was not to be had in camp;
eu
Gero jakin nuen, biziko ote nintzenari buruz, etsipena hartuta egonak zirela denak;
es
Supe m?s tarde que hab?an desesperado de salvarme la vida;
fr
au prix de mille difficult?s, C?ler en fit transporter des sommets de l'Hermon.
en
coping with innumerable difficulties Celer had it brought from the summit of Mount Hermon.
eu
eta ni neu ere hariixpi ezin meheago batez sentitzen nintzen bizitzari lotua, nire medikua asaldaturik zeuk?n pultsu azkarregi ia sumaezin hura bezain mehe z?n haritxo batez, alegia.
es
yo mismo me sent?a retenido a su lado por un hilo delgad?simo, imperceptible como el pulso demasiado r?pido que consternaba a mi m?dico.
fr
Je sus plus tard qu'on avait d?sesp?r? de ma vie ; et moi-m?me, je ne m'y sentais plus rattach? que par le plus mince des fils, imperceptible comme ce pouls trop rapide qui consternait mon m?decin.
en
I learned later that they had despaired of my life, and I myself felt attached to it by no more than the merest thread, as imperceptible as the too rapid pulse which now dismayed my physician.
eu
Atertu zen, azkenean, nondik eta norakorik gabeko odoljario hura;
es
La inexplicable hemorragia acab?, sin embargo, por detenerse.
fr
je quittai le lit ; je m'astreignis ? vivre comme ? l'ordinaire ;
en
But the sudden, inexplicable hemorrhage came to an end;
eu
halako batean, ohetik jaikitzeko beste behinik behin, suspertu nintzen;
es
 
fr
 
en
 
eu
behartu nuen neure burua lehengo bizimodua eramatera;
es
Abandon? el lecho y trat? de someterme a la misma vida de antes;
fr
je n'y parvins pas.
en
I got up again and strove to live as before, but did not succeed.
eu
ez nuen erdietsi.
es
no pude lograrlo.
fr
 
en
 
eu
Arrats batean, oraindik ondo osatu gabe nengoela, zaldiz paseada txiki bat egin nahi izan nuen, baita, alajainkoa, bigarren abisu baten zartada nozitu ere, oraingoa, gainera, lehendabizikoa baino latzagoa.
es
Una noche en que, apenas convaleciente, comet?a la imprudencia de hacer un breve paseo a caballo, recib? un segundo aviso, m?s grave a?n que el primero.
fr
Un soir o?, mal remis, j'avais imprudemment essay? d'une br?ve promenade ? cheval, je re?us un second avertissement, plus s?rieux encore que le premier.
en
When, but poorly restored to health, I had imprudently attempted an evening ride, I received a second warning, more serious than the first.
eu
Segundo batean, neure bihotzaren taupadak azkartu, gero moteldu, eten, gelditu, egiten zirela nabaritu nuen;
es
Por espacio de un segundo sent? que los latidos de mi coraz?n se precipitaban, y que disminu?an luego cada vez m?s hasta detenerse.
fr
L'espace d'une seconde, je sentis les battements de mon c?ur se pr?cipiter, puis se ralentir, s'interrompre, cesser ;
en
For the space of a second I felt my heartbeats quicken, then slow down, falter, and cease;
eu
halako putzu beltz batera amiltzen ari nintzela uste izan nuen, heriotzaren putzura, noski.
es
Cre? caer como una piedra en no s? qu? pozo negro, que sin duda es la muerte.
fr
je crus tomber comme une pierre dans je ne sais quel puits noir qui est sans doute la mort.
en
I seemed to fall like a stone into some black well which is doubtless death.
eu
Harako zer hura heriotza baldin bazen benetan, oso oker gaude isila dela pentsatzen dugunean;
es
Si lo era, se enga?an los que la creen silenciosa;
fr
Si c'?tait bien elle, on se trompe quand on la pr?tend silencieuse :
en
If death it was, it is a mistake to call it silent:
eu
urjauzi batzuek ninderamatela sentitu nuen, uren arrabots izugarriak gorturiko urpekari galdu bat nintzela.
es
me sent? arrastrado por cataratas, ensordecido como un buzo por el rugir de las aguas.
fr
j'?tais emport? par des cataractes, assourdi comme un plongeur par le grondement des eaux.
en
I was swept down by cataracts, and deafened like a diver by the roaring of waters.
eu
Ez nuen hondoa jo; ostera berriz, ur-azalera irten nintzen;
es
No alcanc? el fondo; sofoc?ndome, ascend? a la superficie.
fr
je remontai ? la surface ; je suffoquais.
en
I did not reach bottom, but came to the surface again, choking for breath.
eu
itotzeko zorian nengoen.
es
 
fr
 
en
 
eu
Neure indar guztia, azkena zela pentsatu nu?n une hartan, eskuan neukan bilduta, eta neure esku hau, berriz, alboan zutik zego?n Celerren besoaren gainean kizkurtuta:
es
En aquel instante que hab?a cre?do el postrero, toda mi fuerza se concentr? en mi mano crispada sobre el brazo de Celer, que se hallaba a mi lado;
fr
Toute ma force, dans ce moment que j'avais cru le dernier, s'?tait concentr?e dans ma main crisp?e sur le bras de C?ler debout ? mon c?t? :
en
All my strength in that moment, which I thought my last, had been concentrated into my hand as I clutched at Celer, who was standing beside me;
eu
aiutari leial honek erakutsi egin zizkidan, geroxeago, nire erhiek sorbaldan eginak zizkiot?n arramaskadak.
es
m?s tarde me hizo ver las huellas de mis dedos en su hombro.
fr
il me montra plus tard les marques de mes doigts sur son ?paule.
en
he later showed me the marks of my fingers upon his shoulder.
eu
Dena dela, agonia labur horri ere gorputzaren esperientzia guztiei gertatzen zaiena bera gertatzen zaio:
es
Pero aquella breve agon?a no puede explicarse;
fr
Mais il en est de cette br?ve agonie comme de toutes les exp?riences du corps : elle est indicible, et reste bon gr? mal gr? le secret de l'homme qui l'a v?cue.
en
But that brief agony was, like all bodily experiences, indescribable, and remains the secret of him who has lived through it, whether he would tell it or no.
eu
ezin esanezkoa dela, eta, betirako, nahi bada eta nahi ez bada, berori bizi izan duen gizakiaren sekretua izan ohi dela.-Nozituak ditut, harez gero, beste larrialdi batzuk ere, antzekoak, baina ez berdinak, zereneta, jasan ere, ez baitut uste, hil gabe, birritan jasan daitekeenik harako laztura eta gau beltz hura. Hauxe izan zen azkenean Hermogenesen diagnostikoa:
es
como todas las experiencias del cuerpo, es indecible y mal que nos pese sigue siendo el secreto del hombre que la ha vivido. M?s tarde he pasado por crisis an?logas pero jam?s id?nticas;
fr
J'ai travers? depuis des crises analogues, jamais d'identiques, et sans doute ne supporte-t-on pas deux fois sans mourir de passer par cette terreur et par cette nuit.
en
Since that time I have passed similar crises, though never identical, and no doubt one does not go twice (and still live) through that terror and that night.
eu
bihotzeko hidropesia baten hasiera;
es
Herm?genes acab? por diagnosticar un comienzo de hidropes?a del coraz?n;
fr
Hermog?ne finit par diagnostiquer un commencement d'hydropisie du c?ur ;
en
Hermogenes finally diagnosed an initial stage of hydropic heart;
eu
handik aurrera, gaitzak agintzen zizkid?n manuak bete beste erremediorik ez nuen izan, huraxe bihurtua baitzen bat-batean nire jaun eta jabe, eta amore eman behar izan nion luzaroan geldirik, ezen ez lasai, egon behar izateari, hau da, aldi baterako neure bizitzaren ikuspegiak ohe baten lauki estuaren esparrura doi-doi mugatuta eduki behar izateari.
es
 
fr
 
en
 
eu
Ia-ia lotsatu ere egiten nintzen, gaixotasun hura ez baitzen agerikoa edo nabarmena, guztiz barnekoa eta ia ikustezina baizik, ez sukarrik, ez zornakatzik, ez erraietako minik ez bainuen inondik ere;
es
fue preciso aceptar las consignas que me impon?a el mal, convertido de pronto en mi amo, y consentir en una larga temporada de inacci?n, ya que no de reposo, limitando por un tiempo las perspectivas de mi vida a las dimensiones de un lecho.
fr
il fallut accepter les consignes que me donnait ce mal, devenu subitement mon ma?tre, consentir ? une longue p?riode d'inaction, sinon de repos, borner pour un temps les perspectives de ma vie au cadre d'un lit.
en
there was no choice but to accept the orders given me by this illness, which had suddenly become my master, and to consent to a long period of inaction, if not of rest, limiting the perspectives of my life for a time to the frame of a bed.
eu
sintoma bakarrak zerak nituen, arnasa apur bat erlatsagoa eta sandaliaren uhalak oin handituan uzten zid?n marka ubela, besterik ez.
es
Me sent?a como avergonzado de aquella enfermedad interna, casi invisible, sin fiebre ni abscesos, sin dolores de entra?as y cuyos s?ntomas son una respiraci?n algo m?s forzada y la marca l?vida que deja en el pie hinchado la correa de la sandalia.
fr
J'avais presque honte de cette maladie tout int?rieure, quasi invisible, sans fi?vre, sans abc?s, sans douleurs d'entrailles, qui n'a pour sympt?mes qu'un souffle un peu plus rauque et la marque livide laiss?e sur le pied gonfl? par la courroie de la sandale.
en
I was almost ashamed of such an ailment, wholly internal and barely visible, without fever, abscess, or intestinal pain, with its only symptom a somewhat hoarser breathing and a livid mark left by the sandal strap across the swollen foot.
eu
Aparteko isiltasun bat hedatu zen nire dendaren inguruan;
es
Un silencio extraordinario se hizo en torno a mi tienda;
fr
Un silence extraordinaire s'?tablit autour de ma tente ;
en
An extraordinary silence reigned round my tent;
eu
Betharreko kanpamenduak gaixo baten gela zirudien, erabat.
es
el entero campamento de Berthar parec?a haberse convertido en una c?mara de enfermo:
fr
le camp de B?thar tout entier semblait devenu une chambre de malade.
en
the entire camp of Bethar seemed to have become a sick room.
eu
Nire Jeinuaren oinetan erretzen z?n olio lurrintsuak are astunagotu egiten zuen oihalezko kaiola hartan hertsitako eguratsa;
es
el aceite arom?tico ardiendo a los pies de mi Genio adensaba a?n m?s el aire encerrado en esa jaula de tela;
fr
L'huile aromatique qui br?lait aux pieds de mon G?nie rendait plus lourd encore l'air renferm? sous cette cage de toile ;
en
The aromatic oil which burned below my Genius rendered the close air of this canvas cage heavier still;
eu
nire zainetan bor-borrean zihardu?n sutegi-durrundak gogora ekartzen zidan, lanbrotsuki, gauaren ertzetako harako Titanen uharte urrun hura.
es
el ruido de forja de mis arterias me hacia pensar vagamente en la isla de los Titanes al borde de la noche.
fr
le bruit de forge de mes art?res me faisait vaguement penser ? l'?le des Titans au bord de la nuit.
en
the pounding of my arteries made me think vaguely of the island of the Titans on the edge of night.
eu
Beste une batzuetan, ezin jasanezko zarata hura lur biguna zanpatzen zu?n asapala bat bihurtzen zen;
es
En otros momentos aquel ruido insoportable se convert?a en un galope sobre tierra blanda;
fr
? d'autres moments, ce bruit insupportable devenait celui d'un galop pi?tinant la terre molle ;
en
At other moments the insufferable noise changed to that of galloping horses thudding down on wet earth;
eu
gogo hura, berrogeita hamar urte baino luzaroagoan hainbesteko arretaz eutsirik edukia nuena, bazihoakidan ihesi, eta nire gorputz handi honek jitoan eta abasberuan flotatzen zuen;
es
mi esp?ritu, tan cuidadosamente contenido durante cerca de cincuenta a?os, emprend?a la fuga; un pesado cuerpo flotaba a la deriva:
fr
cet esprit si soigneusement tenu en r?nes pendant pr?s de cinquante ans s'?vadait ; ce grand corps flottait ? la d?rive ;
en
the mind so carefully reined in for nearly fifty years was wandering; the tall body was floating adrift;
eu
onartu egin behar, ezinbestean, ohean etzanda, bere burusiko izarrak eta laukokerrak adigalkorki zenbatzen dituen gizon nekatu bat besterik ez izatea;
es
yo aceptaba ser ese hombre fatigado que cuenta distra?damente las estrellas y los rombos de su manta.
fr
j'acceptais d'?tre cet homme las qui compte distraitement les ?toiles et les losanges de sa couverture ;
en
I resigned myself to be that tired man who absently counted the star-and-diamond pattern of his blanket.
eu
begira egoten nintzaion erdi-ilunpetan ageri z?n neure soin-irudiaren zantzu zuriskari;
es
Miraba, en la sombra, la mancha blanca de mi busto;
fr
je regardais dans l'ombre la tache blanche d'un buste ;
en
I gazed at the white blur of a marble bust in the shadow;
eu
Epona zaldien jainkosaren ohoretarako kanta baten leloa, neure inude hispaniarrak-Parka bat zirudi?n neure senzain galant ainube hark-umetan ahapeka kantatu ohi zidana, sarri zetorkidan gogora, mende-erdiko osin sakona gaindituz.
es
una cantilena en honor de Epona, diosa de los caballos, y que anta?o cantaba en voz baja mi nodriza espa?ola, mujer corpulenta y sombr?a que parec?a una Parca, remontaba del fondo de un abismo que ten?a m?s de medio siglo.
fr
une cantil?ne en l'honneur d'?pona, d?esse des chevaux, que chantait jadis ? voix basse ma nourrice espagnole, grande femme sombre qui ressemblait ? une Parque, remontait du fond d'un ab?me de plus d'un demi-si?cle.
en
a chant in honor of Epona, goddess of horses, which used to be sung by my Spanish nurse, a tall, somber woman who looked like a Fate, came back to me from the depths of more than half a century's time.
eu
Egunak, eta gero gauak, Hermogenesek banan-banan beirazko katilu batera isurtzen zitu?n tanta ilunek neurtzen zituztela zirudien.
es
Los d?as y las noches parec?an medidos por las gotas de color oscuro que Herm?genes contaba una a una sobre una taza de vidrio.
fr
Les journ?es, puis les nuits, semblaient mesur?es par les gouttes brunes qu'Hermog?ne comptait une ? une dans une tasse de verre.
en
The long days, and after them the nights, seemed measured out not by the clepsydra but by the brown drops which Hermogenes counted one by one into a cup of glass.
