Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)

Berauen aztarrenik inondik inora aurkitu ezinak makurtu ninduen, behin baino gehiagotan, azalpen magikoetarantz, hots, zentzu amankomunak ematen ez zidana ezkutukoaren eldarnioetan bilatzera.

Mi impotencia para descubrirlos me llev? a veces a las explicaciones m?gicas, a buscar en los delirios de lo oculto lo que el sentido com?n no alcanzaba a darme.

C'est mon impuissance ? les d?couvrir qui me fit parfois pencher vers les explications magiques, chercher dans les d?lires de l'occulte ce que le sens commun ne me donnait pas.

My own failure to discover these things has sometimes inclined me toward magical explanations, and has led me to seek in the frenzies of the occult for what common sense has not taught me.

Kalkulu korapilatsuen faltsukeria agerian azaltzen denean, filosofoek berek ere deus esatekorik ez digutenean, ulergarri eta zilegi da txorien mintzaira ustegabekoari edo asturuen urruneko kontrapisuari jaramon egitea.

Cuando los c?lculos complicados resultan falsos, cuando los mismos fil?sofos no tienen ya nada que decirnos, es excusable volverse hacia el parloteo fortuito de las aves, o hacia el lejano contrapeso de los astros.

Quand tous les calculs compliqu?s s'av?rent faux, quand les philosophes eux m?mes n'ont plus rien ? nous dire, il est excusable de se tourner vers le babillage fortuit des oiseaux, ou vers le lointain contrepoids des astres.

When all the involved calculations prove false, and the philosophers themselves have nothing more to tell us, it is excusable to turn to the random twitter of birds, or toward the distant mechanism of the stars.

VARIUS MULTIPLEX MULTIFORMIS

VARIUS MULTIPLEX MULTIFORMIS

VARIUS MULTIPLEX MULTIFORMIS

VARIUS MULTIPLEX MULTIFORMIS

Gure aitona Marulinok sinesten zuen asturuetan.

Mi abuelo Marulino cre?a en los astros.

Marullinus, mon grand-p?re, croyait aux astres.

Marullinus, my grandfather, believed in the stars.

Agure maxkal eta adinak horixkatu hark xamurtasunik gabeko, kanporako azalpenik gabeko, ia hitzik ere gabeko maitasuna eskaintzen zidan, bere etxaldeko abereei, bere lurrari, ortzetik eroritako bere harriei eman ohi ziena bezalatsuko laztantasuna.

Aquel anciano demacrado, de rostro amarillento, me conced?a el mismo afecto sin ternura, sin signos exteriores y casi sin palabras, que ten?a por los animales de su granja, sus tierras, su colecci?n de piedras ca?das del cielo.

Ce grand vieillard ?maci? et jauni par l'?ge me conc?dait le m?me degr? d'affection sans tendresse, sans signes ext?rieurs, presque sans paroles, qu'il portait aux animaux de sa ferme, ? sa terre, ? sa collection de pierres tomb?es du ciel.

This tall old man, emaciated and sallow with age, conceded to me much the same degree of affection, without tenderness or visible sign, and almost without words, that he felt for the animals on his farm and for his lands, or for his collection of stones fallen from the sky.

Scipiotarren garaiaz geroztik Hispanian aspaldi finkaturiko arbaso-leinu luze baten ondorengoa zen. Bera senatore-lerrunekoa zen, eta hirugarrena izen bereko lerroan, gure familia ordura arte zalduneria-ordenakoa izana bazen ere.

Descend?a de una vasta l?nea de antepasados establecidos en Espa?a desde la ?poca de los Escipiones. Era de jerarqu?a senatorial, y tercero del mismo nombre;

Il descendait d'une longue s?rie d'anc?tres ?tablis en Espagne depuis l'?poque des Scipions. Il ?tait de rang s?natorial, le troisi?me du nom ;

He was descended from a line of ancestors long established in Spain, from the period of the Scipios, and was third of our name to bear senatorial rank;

Neurri apal batean baina parte hartua zuen nolabait arazo publikoetan, Titoren agintealdian.

hasta entonces nuestra familia hab?a pertenecido al orden ecuestre.

notre famille jusque-l? avait ?t? d'ordre ?questre.

before that time our family had belonged to the equestrian order.

Probintziano hark ez zekien grekoz, eta latina ere halako azentu erlats hispaniar batez hitzegiten zuen;

Bajo el reinado de Tito, mi abuelo hab?a participado modestamente en las actividades p?blicas.

Il avait pris une part, d'ailleurs modeste, aux affaires publiques sous Titus.

Under Titus he had taken some modest part in public affairs.

niri ere itsatsi eta, gero, jendeari nire bizkar makina bat barre-algara eragingo zion ditxosozko azentua berau, izan ere.

Este provinciano ignoraba el griego, y hablaba el lat?n con un ronco acento espa?ol que me transmiti? y que m?s tarde fue motivo de risa.

Ce provincial ignorait le grec, et parlait le latin avec un rauque accent espagnol qu'il me passa et qui fit rire plus tard.

Provincial that he was, he had never learned Greek, and he spoke Latin with a harsh Spanish accent which he passed on to me, and for which I was later ridiculed in Rome.

Ez zuen, alabaina, izpiritua arront landu gabea;

Pero su esp?ritu no era completamente inculto;

Son esprit n'?tait pourtant pas tout ? fait inculte ;

His mind, however, was not wholly uncultivated;

aurkitua da haren etxean, bera hilez geroztik, zaku bat, matematikazko tresnaz eta liburuz josia, hogei urtean gutxienez ikutu gaberik zeukana.

a su muerte se hall? en su casa un saco lleno de instrumentos de matem?ticas y de libros que no hab?a tocado en veinte a?os.

on a trouv? chez lui, apr?s sa mort, une malle pleine d'instruments de math?matiques et de livres qu'il n'avait pas touch?s depuis vingt ans.

after his death they found in his house a trunk full of mathematical instruments and books untouched by him for twenty years.

Caton zaharraren ezaugarri izanak ziren aurreritzi estu berdintsuez eta zuhurtzia adintsu berberaz atondutako nahaste-borraste bat, alegia.

Ten?a conocimientos semicientificos, semicampesinos, la misma mezcla de prejuicios estrechos y a?eja sabidur?a que caracterizaron a Cat?n el viejo.

Il avait ses connaissances mi-scientifiques, mi-paysannes, ce m?lange d'?troits pr?jug?s et de vieille sagesse qui ont caract?ris? l'ancien Caton.

He was learned in his way, with a knowledge half scientific, half peasant, that same mixture of narrow prejudice and ancient wisdom which characterized the elder Cato.

Baina Caton beti izan zen Erromatar Senatuko eta Kartagotar Guduko gizona, Errepublika garaiko Erroma gogor haren ordezkaririk behinena.

Pero Cat?n fue toda su vida el hombre del Senado romano y de la guerra de Cartago, el exacto representante de la dura Roma republicana.

Mais Caton fut toute sa vie l'homme du S?nat romain et de la guerre de Carthage, l'exact repr?sentant de la dure Rome de la R?publique.

But Cato was a man of the Roman Senate all his life, and of the war with Carthage, a true representative of the stern Rome of the Republic.

Marulinoren gogortasun ia azterrezin hura aspaldiagokca zen, ordea, garai zaharragoetakoa.

La dureza casi impenetrable de Marulino remontaba m?s atr?s, a ?pocas m?s antiguas.

La duret? presque imp?n?trable de Marullinus remontait plus loin, ? des ?poques plus antiques.

The almost impenetrable hardness of Marullinus came from farther back, and from more ancient times.

Leinuko gizona zen, mundu sagaratu eta ia izugarri baten haragiztatzea, gerora gure etruriar nekrofiloen artean kausitu izan ditudan ezaugarriez hornituriko mundu baten oinordekoa.

Era el hombre de la tribu, la encarnaci?n de un mundo sagrado y casi aterrador, cuyos vestigios encontr? m?s tarde entre nuestros necrom?nticos etruscos.

C'?tait l'homme de la tribu, l'incarnation d'un monde sacr? et presque effrayant dont j'ai parfois retrouv? des vestiges chez nos n?cromanciens ?trusques.

He was a man of the tribe, the incarnation of a sacred and awe-inspiring world of which I have sometimes found vestiges among our Etruscan soothsayers.

Beti burhas ibili ohi zen, ni neu ere, horrexegatik makina bat kritika jasorik, ibili izan naizen bezalaxe;

Andaba siempre a cabeza descubierta, cosa que luego habr?an de criticar en m?;

Il marchait toujours nu t?te, comme je me suis aussi fait critiquer pour le faire ;

He always went bareheaded, as I was criticized for doing later on;

haren oin maskurtuek zaputz egiten zieten sandaliei. Nekez bereziko zukeen inork gure aitonaren astegunetako jazkera eskalerik arloteenarenetik edota eguzkitan kizkurtuta egon ohi ziren nekazari partzuer benatsu haienetik.

sus pies encallecidos prescind?an de las sandalias. En los d?as ordinarios, sus ropas se distingu?an apenas de las de los viejos mendigos y los graves aparceros acurrucados al sol.

ses pieds racornis se passaient de sandales. Ses v?tements des jours ordinaires se distinguaient ? peine de ceux des vieux mendiants, des graves m?tayers accroupis au soleil.

his horny feet spurned all use of sandals, and his everyday clothing was hardly distinguishable from that of the aged beggars, or of the grave tenant farmers whom I used to see squatting in the sun.

Azti-fama zuen, eta herritarrak ixkin egiten saiatzen zitzaizkion, haren begizkoaren beldur-edo.

Ten?a fama de brujo y los aldeanos trataban de evitar su mirada.

On le disait sorcier, et les villageois t?chaient d'?viter son coup d'?il.

They said that he was a wizard, and the village folk tried to avoid his glance.

Abereen gainean bazeukan, eduki ere, halako ahalmen harrigarri bat.

Pero gozaba de un singular poder sobre los animales.

Mais il avait sur les animaux de singuliers pouvoirs.

But over animals he had singular powers.

Nik neuk ikusia dut aitona bere buru zaharra sugegorrien kabietara lasai eta lagunkiro hurbiltzen eta haren hatzamar konkortuak musker eta arrubioen aurrean dantza egiten.

Le he visto acercar su cabeza cana a un nido de v?boras, prudente y amistosamente; he visto sus dedos nudosos que ejecutaban una especie de danza frente a un lagarto.

J'ai vu sa vieille t?te s'approcher prudemment, amicalement, d'un nid de vip?res, et ses doigts noueux ex?cuter en face d'un l?zard une esp?ce de danse.

I have watched his grizzled head approaching cautiously, though in friendly wise, toward a nest of adders, and before a lizard have seen his gnarled fingers execute a kind of dance.

Uda-gauetako zeru ozkarbia behatzera eramaten ninduen, muino elkor baten tontorrera.

En las noches de verano me llevaba a lo alto de una ?rida colina para observar el cielo.

Il m'emmenait observer le ciel pendant les nuits d'?t?, au haut d'une colline aride.

On summer nights he took me with him to study the sky from the top of a barren hill.

Ni loak hartu ohi ninduen ildo baten gainean etzanda, meteoroak kontatzeaz azkenerako nekaturik.

Me quedaba dormido en un hueco, fatigado de contar los meteoros.

Je m'endormais dans un sillon, fatigu? d'avoir compt? les m?t?ores.

I used to fall asleep in a furrow, tired out from counting meteors.

Berak eserita jarraitzen zuen, burua gora eta asturuekin batera oharkabeki jiratzen zuela.

?l segu?a sentado, alta la cabeza, girando imperceptiblemente con los astros.

Il restait assis, la t?te lev?e, tournant imperceptiblement avec les astres.

He would stay sitting, gazing upward and turning imperceptibly with the stars.

Filolaos eta Hipparkoren sistemak ezagutzen bide zituen, baita nik gerora hobetsiko nuen Samoseko Aristarkorena ere, baina espekulazio hauekiko interesik bat ere ez zuen.

Deb?a de haber conocido los sistemas de Filolao y de Hiparco, y el de Aristarco de Samos, que prefer? m?s tarde, pero esas especulaciones ya no le interesaban.

Il avait d? conna?tre les syst?mes de Philolaos et d'Hipparque, et celui d'Aristarque de Samos que j'ai pr?f?r? plus tard, mais ces sp?culations ne l'int?ressaient plus.

He must have known the systems of Philolaus and of Hipparchus, and that of Aristarchus of Samos which was my choice in later years, but these speculations had ceased to interest him.

Izarrak harentzat suzko puntu batzu ziren, objektu batzu, harriak edo intsektuak ziren bezalaxe, seinaleak edo igarpenak ateratzeko balio ziotenak, jainkoen nahikundeak, demonioen eragina eta gizakiei izendaturiko patua bere baitan bildurik zituen unibertso magiko baten beste osagai batzu gehiago.

Para ?l los astros eran puntos inflamados, objetos como las piedras y los lentos insectos de los cuales tambi?n extra?a presagios, partes constitutivas de un universo m?gico que abarcaba las voluntades de los dioses, la influencia de los demonios, y la suerte reservada a los hombres.

Les astres ?taient pour lui des points enflamm?s, des objets comme les pierres et les lents insectes dont il tirait ?galement des pr?sages, parties constituantes d'un univers magique qui comprenait aussi les volitions des dieux, l'influence des d?mons, et le lot r?serv? aux hommes.

For him the stars were fiery points in the heavens, objects akin to the stones and slow-moving insects from which he also drew portents, constituent parts of a magic universe in which were combined the will of the gods, the influence of demons, and the lot apportioned to men.

Nire jaiotzaren esangura aztertua zuen.

Hab?a determinado el tema de mi natividad.

Il avait construit le th?me de ma nativit?.

He had cast my horoscope.

Gau batean niregana etorri, iratzar nendin iharrotsaldi bat eman eta munduaren inperioa neureganatu egingo nuela iragarri zidan, etxaldeko baserritarrei uzta ona izango zutela aurre-esateko erabiliko zukeen lakonismo zakar marmarati berbera erabiliz iragarri ere.

Una noche vino a m?, me sacudi? para despertarme y me anunci? el imperio del mundo con el mismo laconismo gru??n que hubiera empleado para predecir una buena cosecha a las gentes de la granja.

Une nuit, il vint ? moi, me secoua pour me r?veiller, et m'annon?a l'empire du monde avec le m?me laconisme grondeur qu'il e?t mis ? pr?dire une bonne r?colte aux gens de la ferme.

One night (I was eleven years old at the time) he came and shook me from my sleep and announced, with the same grumbling laconism that he would have employed to predict a good harvest to his tenants, that I should rule the world.

Handik piska batera, bere igarpenaz zalantzatsu nonbait, zuzi bat hartu zuen gaueko ordu hotzetan bero egoteko piztuta eduki ohi zuen aihenezko su txiki hartatik, hurbildu zuen nire eskurantz eta irakurri egin zuen, hamaika urteko nire haur-ahur lodikote hartan, ortzean idatzitako lerroen ez dakit zernolako egiaztapena.

Luego, presa de desconfianza, fue a sacar una tea del peque?o fuego de sarmientos que manten?a para calentarnos en las horas de fr?o, la acerc? a mi mano y ley? en mi espesa palma de ni?o de once a?os no s? qu? confirmaci?n de las l?neas inscritas en el cielo.

Puis, saisi de m?fiance, il alla chercher un brandon au petit feu de sarments qu'il gardait pour nous r?chauffer pendant les heures froides, l'approcha de ma main, et lut dans ma paume ?paisse d'enfant de onze ans je ne sais quelle confirmation des lignes inscrites au ciel.

Then, seized with mistrust, he went to fetch a brand from the small fire of root ends kept going to warm us through the colder hours, held it over my hand, and read in my solid, childish palm I know not what confirmation of lines written in the sky.

Mundua harentzat bloke bakarra zen, batasun trinko bat, joskurarik gabea, eta horrexegatik normala iruditzen zitzaion, nonbait, esku bat izarren egiaztagiri-edo izatea.

El mundo era para ?l un solo bloque:

Le monde ?tait pour lui d'un seul bloc ;

The world for him was all of a piece;

Hark emandako albisteak pentsa litekeena baino zirrara txikiagoa eragin zidan;

una mano confirmaba los astros.

une main confirmait les astres.

a hand served to confirm the stars.

edozein haurren itxaropen-ahalmena mugagabea bai bait da.

Su noticia me conmovi? menos de lo que pod?a creerse:

Sa nouvelle me bouleversa moins qu'on ne pourrait le croire :

His news affected me less than one might think;

Gerora, uste dut ahaztu egin zuela bere iragarpena;

un ni?o lo espera siempre todo.

tout enfant s'attend ? tout.

a child is ready for anything.

agian, adin zaharrak berez dakarren gertakari iragan eta etorkizunekiko axolagabeziaren poderioz.

Creo que despu?s se olvid? de su profec?a, sumido en esa indiferencia a los sucesos presentes y futuros que es propia de la ancianidad.

Ensuite, je crois qu'il oublia sa propre proph?tie, dans cette indiff?rence aux ?v?nements pr?sents et futurs qui est le propre du grand ?ge.

Later, I imagine, he forgot his own prophecy in that indifference to both present and future which is characteristic of advanced age.

Goiz batean, jabego-barrutiaren mugetatik hurbil zegoen gaztainondo-baso batean aurkitu zuten, ordurako hilotz eta hegazti harrapariek ausikitzen hasia.

Lo encontraron una ma?ana en el bosque de casta?os de los confines del dominio, ya fr?o y picoteado por las aves de presa.

On le trouva un matin dans le bois de ch?taigniers aux confins du domaine, d?j? froid, et mordu par les oiseaux de proie.

They found him one morning in the chestnut woods on the far edge of his domain, dead and already cold, and torn by birds of prey.

Bere artearen trebeziak irakasten saiatua zitzaidan, hil aurretixe. Ez zuen niregandik atarramentu onik atera, ordea:

Antes de morir hab?a tratado de ense?arme su arte. No tuvo ?xito;

Avant de mourir, il avait essay? de m'enseigner son art.

Before his death he had tried to teach me his art, but with no success;

nire berezko jakinminak zuzen egiten bait zuen jauzi ondorioetaraino, zientzia haren xehetasun korapilatsu, bihurri eta apur bat higuingarriei muzin eginaz.

mi curiosidad natural saltaba de golpe a las conclusiones sin preocuparse por los detalles complicados y un tanto repugnantes de su ciencia.

Sans succ?s : ma curiosit? naturelle sautait d'embl?e aux conclusions sans s'encombrer des d?tails compliqu?s et un peu r?pugnants de sa science.

my natural curiosity tended to jump at once to conclusions without burdening itself under the complicated and somewhat repellent details of his science.

Baina, hari esker seguru aski, beti eduki izan dut barruan txertaturik experientzia arriskutsuak egiteko halako joera bizi bat.

Pero qued? en mi el gusto por ciertas experiencias peligrosas.

Mais le go?t de certaines exp?riences dangereuses ne m'est que trop rest?.

But the taste for certain dangerous experiments has remained with me, indeed only too much so.

Gure aita, Aelius Afer Hadrianus, bertutearen bertutez abaildutako gizona zen.

Mi padre, Elio Afer Adriano, era un hombre abrumado de virtudes.

Mon p?re, ?lius Afer Hadrianus, ?tait un homme accabl? de vertus.

My father, Aelius Hadrianus Afer, was a man weighed down by his very virtues.

Haren bizitza aintzarik gabeko administrazio-lanetan higatu zen;

Su vida transcurri? en administraciones sin gloria;

Sa vie s'est pass?e dans des administrations sans gloire ;

His life was passed in the thankless duties of civil administration;

ez zuen haren bozak Senatuan inoiz eraginik izan.

su voz no cont? jam?s en el Senado.

sa voix n'a jamais compt? au S?nat.

his voice hardly counted in the Senate.

Eskuarki gertatu ohi denaren aitzitik, Afrikan bete zuen aginte-postuak ez zion aberastasunik ekarri.

Contrariamente a lo que suele ocurrir, su gobierno de ?frica no lo hab?a enriquecido.

Contrairement ? ce qui arrive d'ordinaire, son gouvernement d'Afrique ne l'avait pas enrichi.

Contrary to usual practice, his governorship of the province of Africa had not made him richer.

Gure sorterrian, Italica deritzan hispaniar udalerrian, xahutu zituen bere indarrik gehienak, herriko auzi-mauziak zuzendu nahirik.

Entre nosotros, en el municipio espa?ol de It?lica, se agotaba dirimiendo conflictos locales.

Chez nous, dans notre municipe espagnol d'Italica, il s'?puisait ? r?gler les conflits locaux.

At home, in our Spanish township of Italica, he exhausted himself in the settlement of local disputes.

Ez zuen handinahirik, ez bizi-pozik ere, eta urtetik urtera ezabatuz joan ohi diren beste hainbat gizonen antzera, bere buruaren mugarri murritz ziren hamaika txikikeriari eskaintzen zien bere denbora, grina eta ardurarik gehiena.

Carec?a de ambici?n y de alegr?a; como tantos otros hombres que se van eclipsando de a?o en a?o, hab?a llegado a ocuparse con mani?tica minucia de las insignificancias a las cuales se dedicaba.

Il ?tait sans ambitions, sans joie, et comme beaucoup d'hommes qui ainsi d'ann?e en ann?e s'effacent davantage, il en ?tait venu ? mettre une application maniaque dans les petites choses auxquelles il se r?duisait.

Without ambitions and without joy, like many a man who from year to year thus effaces himself more and more, he had come to put a fanatic application into minor matters to which he limited himself.

Neuk ere ezagutuak ditut xehekeriaren eta ika-mikakeriaren tentaldi ohoretsu horiek.

Tambi?n yo he conocido esas honorables tentaciones de la minucia y del escr?pulo.

J'ai connu moi-m?me ces honorables tentations de la minutie et du scrupule.

I have myself known these honorable temptations to meticulousness and scruple.

Izaki guztienganako halako eszeptizismo aparteko bat garatua zion bizitzako eskarmentuak gure aitari, eta ni neu ere berorretantxe hezten ninduen txikitandik.

La experiencia hab?a desarrollado en mi padre un extraordinario escepticismo sobre los seres humanos, y en ?l me inclu?a siendo yo apenas un ni?o.

L'exp?rience avait d?velopp? chez mon p?re ? l'?gard des ?tres un extraordinaire scepticisme dans lequel il m'incluait d?j? tout enfant.

Experience had produced in my father a skepticism toward all mankind in which he included me, as yet a child.

Nire arrakastek, berauek ikusteko bizi izan balitz, segur nago ez zuketela den mendrenik ere liluratuko;

Si hubiera asistido a mis ?xitos, no lo habr?an deslumbrado en absoluto;

Mes succ?s, s'il y e?t assist?, ne l'eussent pas le moins du monde ?bloui ;

My success, had he lived to see it, would not have impressed him in the least;

gure familiaz hain zegoen harro non nekez onartuko bait zukeen ni gutarren ohoreari ezer eransteko gauza izan nintekeenik.

el orgullo familiar era tan grande que nadie hubiera admitido que yo agregaba alguna cosa.

l'orgueil familial ?tait si fort qu'on n'e?t pas convenu que j'y pusse ajouter quelque chose.

family pride was so strong that it would not have been admitted that I could add anything to it.

Hamabi urteko mutil kozkorra nintzen, gizon lanpetuegi hura betiko joan zitzaigunean.

Aquel hombre agotado sucumbi? cuando yo ten?a doce a?os.

J'avais douze ans quand cet homme surmen? nous quitta.

I was twelve when this overburdened man left us.

Gure ama alarguntsaro zorrotz batean bizi izan zen handik aurrera, hil arte;

Mi madre habr?a de pasar el resto de su vida en una austera viudez;

Ma m?re s'installa pour la vie dans un aust?re veuvage ;

My mother settled down, for the rest of her life, to an austere widowhood;

neure tutoreak deiturik Erromara abiatu beharra izan nuen egunaz geroztik ez dut berriro inoiz ama ikusi.

no volv? a verla desde el d?a en que, llamado por mi tutor, part? para Roma.

je ne l'ai pas revue depuis le jour o?, appel? par mon tuteur, je partis pour Rome.

I never saw her again from the day that I set out for Rome, summoned hither by my guardian.