Hau infografia zientifikoaren definizio bat izan daiteke: informazio zientifikoa modu argi, zehatz eta erakargarrian komunikatzeko elementu grafikoak eta testua konbinatzen dituen errepresentazio bisuala. Jaime Sierra (Lleida, 1964) infografiaren aitzindarietako bat izan zen Espainian; Fernando Baptista (Bilbo, 1965), National Geographic aldizkarian lana egin geroztik, mugarri izan da infografia diagramatikoan, eta munduko diseinatzaile onena dela aitortu berri du Society for News Design erakundeak. Gainera, biak irakasleak dira EHUko Ilustrazio Zientifikoko Masterrean —masterra ere aitzindaria de bere esparruan—. Masterreko ikasgelan bildu ditugu hizketaldi honetarako.

Nola aurkitu zenuten infografia, eta nola piztu zitzaizuen harekiko interesa?

Jaime Serra: Infografian hasi nintzenean, ez zen existitzen, eta, beraz, zaila zen existitzen ez den zerbaitean jardutea imajinatzea. Egunkariak infografiako departamentuak eraikitzen ari ziren, modernitate gisa, baina inork ez zekien zer zen. Nik, egiaz, ez nekien zer zen eta lanpostu bat lortu nuen. Horrek erakusten du kontratatu nindutenek ere ez zekitela. Nik kazetaritza maite nuela ikusi nuen, bai eta komunikazioko tresna horri —infografiari— forma ematea ere. Beraz, esango nuke pixka bat kasualitatez iritsi ginela.

Fernando Baptista: Ni ere bai. Nire etxean El Correo eta La Gaceta del Norte erosten genituen; aldizkari horietan albisteekin lotutako grafikoak agertzen hasi ziren, niri arreta ematen zidaten eta gorde egiten nituen. Horietako batean El Correo infografo bat bilatzen ari zen, aurkeztu egin nintzen, probak gainditu nituen eta jauskari baten moduan erori nintzen. Banekien marrazten, Arte Ederrak ikasi nituelako, baina ez nekien ezer kazetaritzaz. Departamentuan oso gazteak ginen, besteengandik ikasten genuen eta hobetzen joan ginen.

Fernando Baptista: «Infografista bat ikertzailea edo kazetaria, diseinatzailea eta ilustratzailea da. Orkestra-gizon baten modukoa izan behar duzu»

Jaime, zuk ere Arte Ederrak ikasi zenituen?

Ez, hezkuntzari dagokionez, letragabea naiz, ez nuen lehen hezkuntza amaitu. Erabateko autodidakta naiz.

Nolabait zu ere autodidakta zara, Fernando.

Nik banekien marrazten, baina ez nekien ezer kazetaritzari buruz. Hasieran, hau nioen: Noiz marraztuko dugu? Baina ikusi nuen asko gustatzen zitzaidala ikertzea, infografia egitea baino gehiago gustatzen zaidala ere esango nuke, orduan ari baitzara ikasten.

Zer gaitasun dira beharrezkoak infografista lana ondo egiteko?

FB: Esan ohi da infografista bat ikertzailea edo kazetaria, diseinatzailea eta ilustratzailea dela. Hiru ezaugarri horiekin sortzen duzu infografista bat. Orkestra-gizon baten modukoa izan behar duzu.

JS: Kazetaritzari edo ikerketa orokorrari lotutako infografia kontatzeko modu bat da. Infografistak laburtzeko gaitasun handia izan behar du, baita guztiz kazetaritzakoa den gaitasun bat ere: gainerakoei zer interesatuko zaien jakitea. Ez da zer egin behar duen esateko itxaroten ari den izaki pasibo bat, gaiak proposatu behar ditu, eta horiek mahaigaineratzeko gaitasuna izan, ahalik eta zehatzen eta sinpleen ulertzeko. Horrez gain, marrazten jenio bat baldin bada, eta diseinatzaile paregabea, dena egin dezake, baina ezinbestekoa da zirriborro bat eraikitzen jakitea, hau da, diseinua zentzurik arkitektonikoenean, marrazkiak beste batzuei ere eska baitakizkieke.

Jaime Serra: «Infografiak bere horretan ez du egiazkotasunik bermatzen. Egiaz, arriskutsua da, oso modu zehatz eta azkarrean ematen baitu informazioa»

FB: Nire kasuan, National Geograficeko infografista gisa, ezinbestekoa da informazioa. Nik, esaterako, ikertzaile batekin lan egiten dut grafiko bakoitzerako. Batzuetan, proiektua handia bada, baliteke bi edo hiru ikertzaile egotea. Haiekin izaten dugun elkarrizketan, informazio asko pasatzen digute, eta hori aukeratu eta bideratu egin behar duzu, baita nola kontatu pentsatu ere. Baliteke grafiko ertain-handi batek ikerketako 300 ordu behar izatea. Ideia bat izan dezazun.

JS: Marrazten denbora asko pasatzen dugula pentsatu ohi dute, baina agian denboraren % 60 edo % 70 dokumentazioa da.

FB: Jendeak grafiko bat ikusten duenean, zati bisualarekin geratzen dira (marrazkiak, bistaratze interesgarria, koloreak...) baina sekulako pisua du ikerketak. Nik askotan bidaiatu egiten dut, adituekin elkartzeko. Informazio, argazki eta bideo asko eta asko biltzen duzu, eta gero zerbait txikia, zehatza eta laburtua izaten da emaitza.

Hori da infografiaren benetako balioa, ezta?

FB: Bai, hori da balio erantsia, zerbait konplexua kontatzea, irakurleak hau esan dezan: ulertu dut eta gainera gustatzen zait.

Desinformazioaren mundu honetan, infografiak zer paper duela edo izan beharko lukeela uste duzue?

Fernando Baptista: «Jendeak grafiko bat ikusten duenean, zati bisualarekin geratzen da (marrazkiak, koloreak...), baina sekulako pisua du ikerketak»

JS: Infografiak bere horretan ez du egiazkotasunik bermatzen. Egiaz, arriskutsua da, oso modu zehatz eta azkarrean ematen baitu informazioa, eta gezurrak transmitituz gero arriskua dakar. Gainera, gehienok infografia kazetaritza zientifikoarekin lotzen dugu, eta, beraz, infografia egia da. Fernandok ekartzen duen seriotasunarekin egin behar da lan. Infografia, egia esanda, ahobiko arma da.

FB: Bai, albisteetan une oro ikusten dugu eskalak gaizki edo manipulatuta dituzten grafikoak erakusten dituztela.

JS: Era berean, egia da akatsak egin ditzakezula, edo okertu zaitezkeela, baina bestelakoa da gauzak zuzenean gaizki edo asmo txarrarez egitea. Komunikabideetan, infografistak kazetaritzako betiko etika izan behar du. Beste kontu bat da baliabiderik ez egotea...

Eta, baliabiderik ez badago, ezin zaizkio 300 ordu eskaini infografia bati. Horrez gain, beldurtu egiten zaituzte AAk zuen lanbidean izango duen eraginak?

JS: Ez, ez. Ni, printzipioz, teknologia berri ororen alde nago. Uste dut teknologiak gizakiari aurrerapenak baino ez dizkiola ekarri. Eta, beti esaten den moduan, dena erabiltzen dugun moduaren araberakoa da. Beste aurrerapen batzuen modukoa dela uste dut, sormenezko suntsipena: enplegu batzuk suntsituko ditu, baina berriak ere ekarriko ditu.

Nik, esaterako, adimen artifizialarekin egiten dut lan, baina berriketan aritzen naiz, ez ditut irudiak sortzen. Ideia onak ematen dizkit, gero eta bizkorragoa da. Oraingoz, asko laguntzen didala ikusten dut.

Jaime Serra: «Adimen artifizialarekin egiten dut lan, baina berriketan aritzen naiz, ez ditut irudiak sortzen. Ideia onak ematen dizkit, gero eta bizkorragoa da»

FB: Ni oraindik pixka bat eszeptikoa naiz. Oraingoz ez didate uzten erabiltzen; izan ere, Disneyk erosi zuen National Geographic, eta ez du AA erabiltzen uzten. Baina adituekin lan egitean, ikusten dut haiek adimen artifiziala erabiltzen dutela, esaterako, hititen taulak deszifratzeko edo programazioan akatsak aurkitzeko.

Gutxien interesatzen zaidana ilustrazioak egitea da, zati artistikoa, disfrutatzen dudan zati bat baita. Bizitza osoa eman dut marrazten, eta orain nire ilustrazioak hartzea, eta esatea egidazu baptista bat edo egidazu Jaume Serra bat...Hori da zatirik zatarrena.

JS: Uste dut hobea dela zati positiboa ateratzea ekidinezina den edozein aurrerapeni.

FB: Argazkilaritzarekin ere gertatu zen, argazkilaritza digitala iritsi zenean.

JS: Adibide ona da. Nationalentzat lan egiten zuen lagun bat nuen, eta hau esan zidan: Hau da unerik onena argazkilaritzarentzat, baina unerik okerrena argazkilarientzat, mundu guztiak daukalako kamera bat poltsikoan. Ikusteko modu interesgarria da.

Eta nola deskribatuko zenuke bizi duzuen bilakaera osoa, hasierako 'ebaki eta moztetik' AAra?

Jaime Serra: «Batzuetan gainetik tsunami bat pasatu izan balitzait bezala sentitzen naiz, teknologiari dagokionez»

JS: Tira, gure aitona-amonak elektrizitate gabe bizi ziren eta bat-batean Internet iritsi zen. Baina batzuetan gainetik tsunami bat pasatu izan balitzait bezala sentitzen naiz, teknologiari dagokionez. Batzuetan ez dut ezer ulertzen, baina, zorionez, 14 urteko seme bat daukat eta egunean mantentzen nau. Eta ez naiz teknologiaz bakarrik ari, baizik eta benetan jende gazteagoaren burutik pasatzen denaz; zer interesatzen zaien, zer ez. Mundu guztiak izan beharko luke nerabe bat bere bizitzan, beti.

FB: Teknologiarekin egunean egotea ezinezkoa da. Zuk erabiltzen dituzun tresnetan jartzen duzu arreta, nola eboluzionatzen diren, berriak ateratzen diren ala ez, baina egundokoa da, beldur pixka bat ematen du. Batzuetan kikildu egiten naiz pixka bat. Gainera, gazteentzat dena errazagoa da.

JS: Ohituago daude, baina mundua konplexuagoa da.

FB: Gure bizitza arruntagoa zen. Orain konektatuta zaude denbora osoan, eta oso ondo dago hori, baina, bestalde, oso gogorra da.

Hitz egin dezagun pixka bat eskolak ematen dituzuen Ilustrazio Zientifikoko masterrari buruz. Autodidaktak izan zineten eta orain eskolak ematen dituzue. Zer onura dakar hemen irakasten denaren moduko master bat ikasteak?

Fernando Baptista: «Honetan hasi nintzenean master bat egiteko aukera izan banu, pentsatu gabe egingo nukeen»

JS: Gustatuko litzaidakeen arren, ez daukat inongo titulurik, eta beste lanbide batzuetan (arkitekturan, esaterako) titulu bat izatea beharrezkoa den arren, hemen ez. Ezagutza batzuk behar dituzu, eta hemen ikasten eskuratu ditzakezu. Uste dut ildo horretatik funtsezkoa dela. Gainera, hemen irakasten den masterra apartekoa da.

FB: Hogeita lau urterekin hasi nintzen honetan lanean, eta orduan master bat egiteko aukera izan banu, pentsatu gabe egingo nukeen. Urte asko daramatzan jendearekin lan egitearen esperientzia oso aberasgarria da, eta horrek eragingo du zure lana hobea izatea, azkarrago ikastea eta ikaragarri konplexua den lan-merkatu baterako prestatuago egotea.

Klaseetan zientzietako eta arteko ikasleak elkartzen dira. Zaila da hain profil ezberdinak batzea?

JS: Ez da zaila, eta, gainera, nahasketa gustatzen zait gehien. Gainera, ezin dugu ahaztu zientzietatik datorren jendeak baduela aurretik ezagutza bat infografia zer den. Infografia zientziak, Newtonek, Kopernikok eta abarrek ekarritako hizkuntza da. Ordurako beren apunteetan, beren koadernoetan, infografiko edo protoinfografiko dei genezakeen modu batean lan egiten zuten. Bereziki aberasgarria da errealitatearen gaineko bi ikuspegi egotea eta, antagonikoak badirudite ere, ez dira hain desberdinak.

Jaime Serra: «Infografia zientziak, Newtonek, Kopernikok eta abarrek ekarritako hizkuntza da. Infografiko edo protoinfografiko dei genezakeen moduan lan egiten zuten beren koadernoetan»

Eta infografian lan egin nahi dutenei, zer aholku emango zenieke?

JS: Lan asko egiteaz gain?

FB: Jendeak jenioak garela esaten digu, baina ez, lan asko dago atzetik.

JS: Nik prestatzeko esango nieke.

Egin dituzuen ehundaka infografietatik bat bakarrik gordetzeko aukera duzuela esango balizuete, zeinekin geratuko zinatekete?

JS: Nire lana jarraitutasun baten moduan ulertzen dut. Toki batean hasi nintzen, eta orain hain leku ezberdinean nago..., eta aurrekoagatik eta aurrekoagatik nago hemen. Baina arriskatu naiteke. Bi dira. Bat oso ezaguna da: bale bat da, garai batean lan egiteko izan nuen modua laburtzen du pixka bat, niretzat oso dibertigarria izan zen eta emaitza asko eman zizkidan. Uste dut balio izan zuela, baita beste profesional eta lankide batzuei ere. Auzi plastikoarekin nahiko modu erradikalean esperimentatzeko aukera eman zidan, grafiko guztiak bektoreen programekin eginda zeuden une batean. Eta besteak nire bikotekidearekin dudan bizitza sexuala irudikatzen du. Oso arrunta da, baina datuen esposizioa gisa ikustera ohituta gaudenaz bestelakoa. Argi eta garbi, arte-praktiketan kokatuko litzateke, eta hori da egin dudan ibilbidea.

Fernando, zein aukeratuko zenuke?

Nire bilakaera ezberdina izan da, egunkarian ordu batzuetan egin behar bainuen grafiko bat, eta orain hilabete eta erdi edo bi hilabete ditut egiteko. Bilakaera handiagoa izan dut animazioekin esperimentatzen. Agian paperean Notre Damek sutearen ondoren izandako zaharberritzea aukeratuko nuke. Hain zuzen ere, hiru hilabete lehenago onartu zuten katedralaren grafiko bat egitea proposatu nuen, ikusi bainuen gargola guztiak ez direla gotikoak; XIX. mendekoak dira eta jendeak ez daki hori. Notre Dame erre zen, eta istorioa kontatzeko, zortez, aukera izan nuen arkitektoekin eta adituekin egoteko, zaharberritze-prozesuan katedrala bisitatzeko... Oso bitxia zen ikustea batzuk egurrak aizkorekin mozten ari zirela, eta besteak, berriz, eskaneatzeko 3D teknologia erabiltzen. Eta animazio bat ere aukeratuko nuke, agian Pazko uhartearena. Stop motion bat izan zen, haurra nintzela egiten nituenen modukoa.

[Irudien galerian ikus daitezke Serrak eta Baptistak aukeratutako infografiak]

Uste duzue infografiak horrantz izango duela bilakaera, animaziorantz?

Fernando Baptista: «Instagramen eta TikToken kasuan, bideoak eta funtsean infografiak haien estetika ikusita egiten dira»

FB: Orain esan diezazuket sare sozialetan, Instagramen eta TikToken kasuan, bideoak egiten direla eta funtsean infografiak direla haien estetika ikusita. Hau da, bideoen eta azalpenak ematen dituzten diagramen arteko konbinazioa da. Azkenean dena elkartzen da.

JS: Hori ezin hobea izango litzateke.

FB: Bideo gehiago egiten ari bagara, esan nahi du jendeari gustatzen zaizkiola. Notre Damekin pasatu zitzaigun. Batez beste 3,5 milioi ikustaldi ditugu bideo bakoitzeko; bideo horrek ia 14 milioi ikustaldi ditu, eta likeak milioi erdi baino gehiago dira. Hau da, asko gustatu zitzaion jendeari.

JS: Washington Posten gehien ikusi zen albistea Covida transmititzen zen moduari buruzko infografia bat izan zen. Pertsonok errazago ulertzen dugulako, modu atseginagoan. Animazio batekin oraindik eta errazagoa da ulertzen, entretenigarriagoa da.

FB: Nik, esaterako, hau esaten diet ikasleei: digitalean ere pentsatu, gainera hobeto pasatuko duzu.

JS: Dibertitzea ere zereginaren zatia da, baina, gainera, papera betiko egongo da, baina etorkizuna eta oraina aspalditik dira digitalak. Bide digital bidezko animazioa ez da oraina eta (espero dut) etorkizuna bakarrik, gauzak azaltzeko modua baizik, eta, gainera, asko dibertitzen du.

Jaime Serra: «Ezin duzu erlatibotasunaren teoria minutu batean azaldu. Ulertzea lor dezakezu, baina Einsteinek zioen moduan: Ulertu duzu? Bada ez da hori»

FB: Garrantzitsua da ez geratzea egiten dakizuna egiten, eta, horren ordez, eboluzionatzen jarraitzen saiatzea.

JS: Bitxia da, inoiz ez dakizu pertsonoi zer gustatuko zaigun; esaterako, zenbat gauza interaktibok funtzionatzen dute? Oso gutxik. Aitzitik, animazioak, bideoak, gustatzen zaizkigu, beti gustatu izan zaizkigu eta primeran funtzionatzen dute.

FB: Baina bizitzeko dugun modua dela-eta, gero eta motzagoak dira. Lehen 4,5 minutuko bideoak egiten genituen eta orain minutu eta erdian gaude.

JS: Hori arriskutsua da.

FB: Bai, batzuetan agian gehiegi geratzen zarelako azalekoan.

JS: Ezin duzu erlatibotasunaren teoria minutu batean azaldu. Ulertzea lor dezakezu, baina orduan hau gehitu behar duzu, Einsteinek ziola dioten moduan: Ulertu duzu? Bada ez da hori.