The University of Chicago, Chicago Illinois 60637 USA 

M.K. Ammosov North-eastern Federal University, Yakutsk 

Ilisimatusarfik, The University of Greenland 

Lenore А. Grenoble Chicagoko Unibertsitateko Hizkuntzalaritza Departamentuko "John Matthews Manly Distinguished Service" da. Bere ikerketak hizkuntzen kontaktua eta aldaketa, bizitasuna eta iraunkortasuna, dokumentazioa eta biziberritzea ditu ardatz, arreta berezia jarriz Artikoko hizkuntza indigenen komunitateetan. Bere lehen landa-lana Ipar Ekialdeko Errusian, Siberian eta Groenlandian egin du. Grenoble gaur egun faktore linguistikoak, soziolinguistikoak eta psikolinguistikoak biltzen dituen ikerketan ari da, kontaktuek eragindako aldaketa morfosintaktikoan eta aldaketan, eta horrekin batera, Artikoko komunitate indigenen klima-aldaketa, urbanizazioa, hizkuntza-bizitasuna eta ongizatea aztertzen ari da.

Hitzaldi plenarioa:  

Bizindarra eta Jasangarritasuna: Artikoko hizkuntza indigenen kasua 

Gaur egun, komunitate indigena artikoek aurrekaririk gabeko aldaketak bizi dituzte beren eguneroko bizitzan, demografia-, gizarte- eta ingurumen-aldaketa handiak direla eta. Hitzaldi honetan, paisaia etnikoak eta paisaia mediatikoak marko teoriko erabilgarri gisa aipatzen ditut, Artikora datozen epe laburreko bisitarien zein epe luzeko etorkinen etorreratik datozen egungo aldaketak ulertzeko, eta sare sozialen eta online sareen erabileraren aldaketa handiak balio kultural berrien eta eredu linguistiko berrien sarrera gisa. Aldaketa klimatikoa Artikoan zehar, beste aldaketa batzuk anplifikatuz. Beroaldia bizkorrago doa Artikoan munduko beste lekuetan baino, eta tenperaturak hiru aldiz handiagoak dira. Aldaketa horiek kultura, hizkuntza eta mundu naturala lotura eta harreman banaezin gisa ikusten dituzten komunitate indigenen testuinguruan gertatzen ari direnez, aurrera egiteko bide bat planteatzen dut, ezagutza-sistema indigenak mendebaldeko zientziarekin parekatzen dituena, aldaketa masibo horiek konpentsatzeko eta etorkizun iraunkor bat sortzeko. 

Nazio Batuek 17 helburu estrategiko proposatu dituzte garapen jasangarrirako. Helburu horiek guztien bizitza eta ongizatea hobetzeko ibilbide-orri gisa aurreratu ziren. Horretarako, 3. Helburua (Bizitza osasungarriak bermatzea eta adin guztietan pertsona guztien ongizatea sustatzea) funtsezkoa dela dirudi, baina helburu hori benetan gauzatzea epe luzeko praktika jasangarriekin zerikusia duten beste hainbat helburu lortzearen mende dago. Besteak beste, honakoak barnebiltzen dituzte: hazkunde ekonomiko iraunkorra, inklusiboa eta jasangarria bultzatzea (8. Helburua), hiriak eta giza kokalekuak inklusiboak, seguruak, erresilienteak eta jasangarriak izatea (11. Helburua), kontsumo eta ekoizpen eredu jasangarriak bermatzea (12. Helburua), ozeanoak, itsasoak eta itsas baliabideak kontserbatzea eta modu jasangarrian erabiltzea (14. Helburua) lurreko ekosistemen erabilera jasangarria babestea, berreskuratzea eta sustatzea (15. helburua), garapen jasangarrirako gizarte baketsuak eta inklusiboak sustatzea (16. Helburua) eta garapen jasangarrirako mundu-aliantza gauzatzeko eta dinamizatzeko bitartekoak indartzea (17. Helburua). 

Helburu multzo horren funtsa 13. Helburuaren indarrean datza, klima aldaketari aurre egiteko premiazko neurriak hartzean, eta helburu hori funtsezkoa da Artikoaren iraunkortasunerako. Helburu horietako askok bat egiten dute Artikoko indigenen balio eta lehentasunekin, eta, hitzaldi honetan argudiatzen dudan bezala, haiekin modu holistikoan lan egitea, indigenen praktikak eta ezagutza-sistemak Mendebaldeko zientziarekin bateratuz, funtsezkoa da hizkuntzaren eta kulturaren bizindarra eta iraunkortasuna finkatzeko. 

Hizkuntza lurraren zati bat da, lurra hizkuntzaren zati bat da: Artikoko indigenen ontologiek azpimarratzen dute izakiaren, hizkuntzaren eta ingurumenaren harreman-izaera, eta hurbilketa hori hizkuntzetatik haratago doa, inguruari buruz komunikatzeko tresna gisa, dena elkarri lotuta ikusten duen sinesmen-sistema baten aurrean. Ikuspegi ontologiko honetatik etorrita, zeinak harremanak eta loturak lehen mailakotzat hartzen dituen, bizitasuna eta iraunkortasuna sistemaren zati batean eraikitzeak nahitaez eskatzen du parte guztiekin inplikatzea. Hizkuntza Artikoko sistema indigenen funtsezko elementua da; beraz, hizkuntzaren bizindarra funtsezkoa da edozein motatako iraunkortasuna lortzeko. 

Bikaintasuneko irakasle/ikertzailea, Ekuadorko Unibertsitate Katolikoko Pontifizia, PUCE, Quito (Ecuador) 

Rurh Universität, Bochum ikertzaile elkartua 

Komunikazio Behatokiko ikertzaile elkartua: OdeCom, PUCE 

Marleen Haboud-Bumachar soziolinguista eta antropologoa da. 1976tik, hizkuntza indigenekin, ukipenean dauden hizkuntzekin eta haiek testuinguru postkolonialetan duten eraginaren inguruan lan egin du; baita elebitasunaren inguruan, hezkuntza proiektuetan eta ikerkuntzarako metodologietan ere. 2007an, Oralidad Modernidad izeneko diziplinarteko ikerketa programa sortu zuen. Printzipio etiko sendoetan oinarritutako lankidetza-metodologietan oinarrituta, Ekuadorren hizkuntza indigenak dokumentatzeko, biziberritzeko eta indartzeko prozesu aktiboetan lan egiten du. 2010tik 2017ra, Ekuadorreko 12 Hizkuntza Indigenen Geoerreferentziatutako Inkesta Soziolinguistiko Nazionala zuzendu zuen, zeinak 6,300 familia, 777 komunitate eta ikerlari indigena barnebiltzen dituen. Ikerketa aitzindari hori giltzarria izan da hizkuntzaren bizitasuna baloratzeko, hezkuntza-programak bideratzeko, tokiko arteekin eta ahozko tradizioekin berriro konektatzeko eta politika publiko egokiak proposatzeko. 2017az geroztik Andeetako landaguneko eta hiriguneko komunitateekin lan egin du antzinako ezagutza etnobotanikoaren berreskurapenean, osasun praktiketan eta jasangarritasun integralean. Berrikiago, International Research Networks (IRNs)-WERAko kide izanik, testuinguru indigena eta elebidunetako hezkuntza ekimenak berrartu ditu. 

Aintzatespen komunitarioak, instituzionalak, nazionalak eta nazioartekoak jaso ditu, Alexander von Humboldt Fundazioaren Georg Forster Ikerketa Saria barne. 85 argitalpen egin ditu hainbat hizkuntzatan.

Hitzaldi plenarioa:  

Hizkuntza biziak... Erresilientziaren eta iraunkortasunaren haziak  

Hizkuntza ez da soilik komunikazio-tresna bat, baizik eta komunitatearen bizitzari eta naturarekiko harreman harmoniatsuari eusten dioten oroitzapenen, ezagutzen eta praktiken gordailu bat. Zentzu horretan, edozein hizkuntzaren bizitasuna, bereziki antzinakoena eta indigenena, oso lotuta dago iraunkortasun kultural, sozial eta ingurumenarekin. Hitz egindako hitz bakoitza hazi bat da, ingurumena elikatzeko estrategiak bizirik mantentzen dituena, espiritua zein gorputza sendatuz, eta aldi berean ongizate kolektiboa indartuz. Hizkuntza bat isiltzen denean, ezagutzaren mundu osoak iraungitzen dira, etorkizun iraunkorra eraikitzeko aukerak murriztuz.  

Ekuadorko Goi Lurraldeetako komunitate indigenekin lankidetzan garatutako ekintza- eta ikerketa-esperientzietatik abiatuta, dokumentazio aktiboko eta biziberritzeko prozesuak partekatzen ditut, non narrazioak estrategia sendo bihurtzen diren sendabelarren erabilerari eta osasunari buruzko antzinako ezagutzak berraurkitzeko, hiztunen hizkuntzak, kultura eta identitateak indartzearekin batera. Testigantza bakoitzak erakusten du hizkuntza bat biziberritzeak ez dakarrela iragana kontserbatzea soilik, baizik eta etorkizuneko belaunaldientzako erresilientzia, zaharberritze, ahalduntze eta iraunkortasun haziak ereitea.  

Hitzaldi honek hizkuntza-bizitasuna eta iraunkortasun kulturala, soziala, ingurumenekoa eta ekologikoa elkarrekin lotzen diren modu sakonak birplanteatzera gonbidatzen gaitu, osasun integralaren egungo planteamenduekin elkarrizketa bat sortuz (One Health). Prozesu horiek bat datoz Garapen Jasangarriaren Helburuen esparru globalarekin, baina, aldi berean, hizkuntzak iraunkortasuna lortzeko duen zeregin nagusia azpimarratzen dute, baita helburu gisa aitortua izateko premia larria ere. 

Hizkuntza Politikarako Sailburuordea

Lanbidez ingeniari elektronikoa, arlo pribatuko hainbat enpresatan egin du lan. Ibilbide politikoari dagokioez, hainbat ardura izan ditu, besteak beste, Beasaingo Udaleko alkatea 2015etik 2020ra eta herri bereko zinegotzia eta hizkuntza politikako arduraduna izan da 2003tik. Eusko Legebiltzarkide izan da 2020 irailetik 2021 abuztura bitartean. 2021-2023 bitartean, Eusko Jaurlaritzako Garapen Ekonomiko, Jasangarritasun eta Ingurumen Saileko aholkulari izan da. Ondoren, Ingurumen eta Jasangarritasuneko sailburuordea izan da 2023ko uztailetik 2024ko abuztura arte. 2024ko irailetik, Hizkuntza Politikako sailburuorde da. 

Berrikuntza Sozialaren eta 2030 Agendaren zuzendaria

Lanbidez legelaria, Azkoitiko alkate eta Gipuzkoako Batzar Nagusietako EAJ-PNVren bozeramaile izan da 2003tik 2011ra, bere ibilbide politikoa bereziki aktiboa izan zen aldian. Horri jarraiki, goi-mailako ikasketekin jarraitu zuen eta Europar Batasunean Integrazio Politikoari eta Batasun Ekonomikoari buruzko Masterra burutu zuen Euskal Herriko Unibertsitatean (EHU), eta zuzenbideko doktoretzari ekin zion. Gaur egun, Berrikuntza Sozialeko eta 2030 Agendako zuzendaria da Eusko Jaurlaritzaren Lehendakaritzan, Komunikazio eta Berrikuntza Sozialeko Idazkaritza Nagusian. Gainera, eta Nazioarteko Harremanetako irakaslea Deustuko Unibertsitatean, Gobernua, Enpresa eta Diplomazia irakasgaia ematen.

Hitzaldi gonbidatua:

Euskara aniztasunaren aro berrian 

Kultura ez da iraganaren ondarea, baizik eta garenon substratu bizia. Hizkuntzek ez dute soilik komunikatzen, eskubideei eusten diete, ezagutza transmititzen dute, komunitatea eraikitzen dute eta pertsona bakoitzak munduan bere lekua aurkitzea ahalbidetzen dute. Aurkezpen honetan hizlariek Garapen Jasangarrirako 18. Helburuak aldarrikatzen duen hizkuntza eta kultura aniztasuna izango dute oinarrizko abiapuntu. 

Alde batetik, euskara moduko hizkuntza gutxitu baten biziberritzearen garrantzia azpimarratuko da. Horrelako prozesu batek ahalegin handia eta eragile askoren parte hartzea eskatzen du. Gure gizartea gero eta anitzagoa izanik gure inguruan askotariko adierazpide kulturak eta linguistikoak aurki ditzakegu, eta aldaketa handi horren aurrean ezinbestekoa da etorkizunari begira jartzea iraunkortasun klabean.  

Hori dela eta, Eusko Jaurlaritzak berriki onartutako “Aroa. Euskara Euskara indarberritzeko eta euskaldunok ahalduntzeko marko estrategikoa” deritzon planean euskararen biziberritzearen eta 2030 Agendaren garapen iraunkorraren helburuak lotzeko ahalegin berezia egin da eta horren berri emango du Aldasoro jaunak. 

Bestalde, askotariko ahotsak eta erritmoak batzeko deia ere egin nahi da “Ahots Batuak” ekimenarekin; 18. helburuarekin lotuta dagoen proiektu bat baino askoz gehiago da, proposamena nazioarteko ekarpen bihurtu eta gizartea eraldatzeko funtsezko eragile izan nahi du. Proiektu hau zertan datzan azalduko du Aranbarri jaunak.